Aydınlık, Diyanet İşleri Başkanı’nın kürtaj açıklamalarına ilişkin ilk haberini 5
Haziran 2012 tarihinde birinci sayfadan “Diyanet’ten Kürtaj Fetvası” başlığıyla
değerlendirmiştir. Sol bir ideolojiden beslenen Aydınlık, dini bir terim olan “fetva”25
ile Diyanet vurgusunu bir arada vermiştir. Haberde iki spot yer almakta, birincisinde Görmez’in yaptığı açıklama; ikincisinde ise kürtaj açıklamalarını (Diyanet’in açıklamasını değil) protesto eden kadınlar haberleştirilmektedir. Haberin ilk sayfadaki spotunda “Kürtaj tartışmasına Diyanet İşleri Başkanı Görmez de fetva gibi
bir açıklamayla dâhil oldu. Görmez, “kürtaj haram ve cinayettir” dedi. “Çocuk, aileye Allah’ın emanetidir. Çocuk düşürmek ve aldırmak haram hükmündedir” diye konuştu” ifadeleri yer almıştır. Burada Diyanet İşleri Başkanı’nın açıklamasına yer
verilirken diğer taraftan da karşıt söylemler aktarılmıştır. “Kadınların kürtaj eylemi
25
Sözlükte “bir olayın hükmünü açıklayan veya hükmünü koyan, güçlükleri çözen kuvvetli cevap” anlamına gelen fetva, ıstılahta fıkhî bir meselenin dinî-hukukî hükmünü açıklama, fakih bir kimsenin, sorulan fıkhî bir meseleye yazılı veya sözlü olarak verdiği cevap, ortaya koyduğu hüküm demektir. Fetva verene müftî, fetva sorana müsteftî, fetvâ sormaya istiftâ ve fetvâ vermeye de iftâ denir. (DİB Dini Kavramlar Sözlüğü- Fetva Başlığı)
dün de devam etti” denilerek, kadınların Sağlık Bakanlığına yaptıkları yürüyüş
haberleştirilmiştir. Haberin alt başlıklarına uygun olarak Diyanet İşleri Başkanı Görmez ile eylem yapan kadınların fotoğrafına yer verilmiştir.
Üçüncü sayfadan devam eden haberin başlığının değiştiği görülmektedir. Haberde başlık olarak “Kürtaj haram ve cinayettir” cümlesi seçilmiştir. Haber inşa edilirken, Diyanet İşleri Başkanı Görmez’in açıklamalarının zıttı olan sözlü ve eylemsel tepkiler birlikte verilmiştir. Bu tepkiler, “Kadınlar burada Recep Akdağ
nerede”, “Kalp atışları 6-7 haftadan sonra başlıyor”, “Diyanet’in vazifesi kadınların ölme riskini artırmak mıdır?” alt başlıklarıyla aktarılmış, haberde ağırlıklı
olarak Diyanet’in açıklamalarına karşıt görüşler ön plana çıkarılmıştır. Haberin üçüncü sayfasında haber girişi olarak seçilen “son kararın bilim adamlarına ait
olduğunu kaydeden Diyanet İşleri Başkanı”nın söylediklerine atıfta bulunularak,
“Bilim adamları Diyanet İşleri Başkanı’nın sözlerini değerlendirdi” alt başlığı altında Başkanı yanlışlayan görüşler aktarılmıştır. İç sayfada da görüşlerine yer verilen kişi ve grupların fotoğrafları kullanılmıştır.
Kürtaja ilişkin görüşlerin ana olay olarak seçildiği haberde, Diyanet İşleri Başkanı’nın açıklamalarını nerede yaptığıyla ilgili bilgi bulunurken, kadınların eylemini hangi grupların üstlendiği açıklanmamış, ilk sayfada “kadınlar” genelleştirmesi yapılırken iç sayfada “bir grup kadın” ifadesine yer verilmiştir. Haberde kadınların yürüyüş yaparken kullandıkları sloganlara yer verilerek siyasi iktidar karşıtı söylemler üretilmiştir. Gazetelerin pek çoğunda görüleceği gibi, açıklamalar tam olarak verilmemiş, olayın bazı kısımlarına vurgu yapılmıştır. Kadınların yaptığı eylem için de aynı durum söz konusudur. İlk haberin ana spotunu oluşturan kadınların eylemi, iç sayfada çok az bir alanda aktarılmıştır.
Aydınlık, Diyanet İşleri Başkanı’nın açıklamalarını siyasi iktidara gönderme
yaparak aktarmaktadır. Haberde, Tayyip Erdoğan’ın yukarıda değindiğimiz sözleriyle “kürtajın yasaklanacağı sinyalini” verdiği, Recep Akdağ’ın yasa çalışmaları için alt yapıyı hazırladığı ve sonra da Diyanet İşleri Başkanı’nın “kürtajın cinayet ve haram” olduğu yönündeki açıklamalarını aktarmıştır. Yani “Haram ve
çalışılmıştır. Haber başlıklarında (ilk sayfa ve iç sayfa) kısa cümleler kullanılmıştır. Ancak ilk sayfada haber spotu kısa ve etkin cümlelerle aktarılırken, iç sayfada uzun ve karmaşık bir spot kullanıldığı görülmüştür (Örnek: Kürtajla ilgili son kararın
bilim adamlarına ait olduğunu kaydeden Diyanet İşleri Başkanı anne karnındaki ceninin anneden bağımsız bir insan olduğunu, her ikisinin de kalbi olduğunu ifade etti ve “çocuk aldırmak cinayet hükmündedir” dedi)
Gazeteler, haber kaynaklarının söylemlerini aktarırken diğer taraftan da kendi söylemlerini inşa etmektedirler. Diyanet İşleri Başkanı Görmez’in yaptığı açıklamayla ilgili haber bunun güzel bir örneğidir. Gazetede Görmez’in bilim adamlarına atıfta bulunduğunu ön plana çıkarmış ve Kadın Doğum Uzmanları Prof. Dr. Ahmet Saltık ve Prof. Dr. Selçuk Eret’in bilim adamı kimlikleriyle yaptığı açıklamalara yer verilmiştir. Böylelikle gazete, Diyanet’in söylemini kullanarak kendi söylemini kamuya aktarmaktadır. Haberden genel olarak şu sonucu çıkarmak mümkündür: “Diyanet İşleri Başkanı’nın yaptığı kürtaj açıklaması, bilimsel ve toplumsal olarak olumsuz tepkilerle karşılaşmıştır.”
Yapılan açıklamalara ilişkin kaynak gösterilmeyen haberdeki kelime seçimleri dikkate alındığında da gazetenin duruşunu görmek mümkündür. Haberin spotunda üzerinde durulması gereken konu, gazetenin tercih ettiği “Görmez de” ifadesindeki “- de” bağlacı, “fetva gibi açıklamayla dâhil oldu” kavramlarıdır. “Diyanet İşleri Başkanı Görmez kürtaj hakkında açıklama yaptı” cümlesinin içeriği, Aydınlık gazetesinin söylemine uygun bir şekilde biçimlendirilmiştir. Haberde siyasi iktidara gönderme yapılarak Diyanet İşleri Başkanı’nın konuya müdâhil olduğu belirtilmiştir. Bu yönüyle gazetede, Diyanet İşleri Başkanı Görmez’in açıklamasının, siyasi iktidara bağlı bir açıklama olduğu izlenimi verilmeye çalışılmıştır. İkinci husus,
“fetva gibi açıklama” başlığında görülen ideolojik kodlamadır. Bu sözcükte Aydınlık’ın kürtaj açıklamaları konusundaki söylemini görmek mümkündür.
Bununla birlikte ikinci spot olarak ele alınan kısımda ise kadınların “Susma, haykır,
kadınlar vardır” sloganlarına yer verilmiştir. “Kadınların kürtaj eylemi dün de devam etti” denilerek, bir genelleştirme yapılmış, kadınların tamamının kürtaj
Haberde geçen “fetva gibi açıklama” ifadesiyle haberin ilgi çekiciliği artırılmıştır. Haberin içeriğinde de “fetva” kelimesine yönelik eleştirel sözlere yer verilmekte, fetva yerine bilimsel yolların tercih edilmesi vurgulanmaktadır. Diyanet İşleri Başkanı Görmez’in sözleri tırnak içinde aktarılırken, karşıt söylemlerin yer aldığı “Kalp atışları 6-7 haftadan sonra başlıyor”, “Diyanet’in vazifesi kadınların
ölme riskini arttırmak mıdır”, “Kadınlar burada Recep Akdağ nerede” alt
başlıklarda tırnak işareti kullanılmaması, gazetenin hangi haber kaynağının görüşüne yakın durduğunu göstermektedir.
Aydınlık, konuya ilişkin ikinci haberini 7 Haziran 2012’de, altıncı sayfadan
yayımlamıştır. “Görmez, cübbesini çıkarsın öyle siyaset yapsın” başlığı taşıyan haber, CHP İstanbul Milletvekili İhsan Özkes’in yaptığı açıklamayla ilgilidir. Haberin spotunda, Özkes’in açıklamasından hareketle Diyanet İşleri Başkanı’nın siyaset yaptığı ve kürtaj açıklamasının da bunun kanıtı olduğu ön plana çıkarılmıştır. Haberin başında ‘AKP’nin siparişiyle yapılan açıklama’ şeklinde bir vurgu bulunmaktadır. Gazete, haberin kaynağına bağlı olarak, Diyanet İşleri Başkanı Görmez’in açıklamasının siyasi iktidarla ilişkilendirecek şekilde bir haber söylemi
kurmuştur26. “Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Görmez de Başbakan gibi ‘Kürtaj
cinayettir’ demişti; ‘AKP’nin siparişiyle yapılan açıklama’ gibi vurgular bunun
göstergeleridir. Mehmet Görmez ve İhsan Özkes’in fotoğrafına haberde yer verilmiştir. Aydınlık, Diyanet ve kürtaj açıklamalarını içeren iki haberinde fotoğraf kullanmıştır.