Muğla ili, Türkiye’nin güneybatısında yer almaktadır. İl topraklarının büyük bir kısmı Ege Bölgesi’nde, Fethiye ve Dalaman ilçeleri ise Akdeniz Bölgesi’ndedir. Kuzeyde Aydın, doğuda Denizli ve Burdur, güneydoğuda Antalya illerine komşudur.
İl sınırları 360
-370 kuzey paralelleri ile 270-290 doğu meridyenleri arasındadır. Yüzölçümü 13.338 km2’dir. Güneyde Akdeniz, batıda Ege Denizi ile çevrili olup,
kıyı uzunluğu 1124 km’dir. Kıyılar, Fethiye Körfezi’nden Mandalya (Güllük) Körfezi’ne kadar uzanır. Geniş kıyı şeridinde birçok koy ve körfez yer almaktadır (Muğla İl Yıllığı,1973, s.41).
Şekil 2.2 Muğla ili yerleşimleri arası ulaşım ağı
(http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Bolgeler/2Bolge/Iller/IlMugla.aspx).
Muğla ili il sınırları içinde kalan bölge eski çağlardan beri çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Kıyılar deniz ulaşımı ve ticaretinde gelişirken, iç kısımlar Aydın-Tavas (Denizli) kervan yolunun getirdiği ticari canlılığı yaşamaktaydı. Merkez ve yakın çevresinin dağlık ve deniz seviyesinden yüksek oluşu çevredeki kıyı yerleşimlere ve Aydın demiryolu hattına ulaşımı güçleştirmiştir. Bu da kent merkezinin kendi çevresinde gelişen, fazla büyüme gösteremeyen bir yapıda olmasına neden olmuştur. Bugün Muğla merkez ve ilçeleri arasında karayolu bağlantıları sağlanmış durumdadır. İl merkezine en yakın ilçeler Ula ve Yatağan iken, en uzak ilçeler Fethiye, Bodrum ve Datça’dır (Tablo 2.1).
19
Yerleşimler arası yakınlığın iklim, fiziksel yapı, geçim kaynakları, kültürel ve sosyal yapı gibi etkenlerin benzerliğini doğurduğu söylenebilir. Bu durum Muğla il merkezi ve yakın çevresi olarak adlandırılabilecek Ula ve Yatağan ilçeleri arasında görülmektedir. Diğer ilçelerin merkeze uzaklıklarının yanında, denize kıyılarının oluşu yerleşimlerin merkezle arasındaki yapısal farklılıkları arttırmıştır.
Tablo 2.1 İlçe merkezlerinin Muğla il merkezine uzaklıkları (Muğla Belediyesi, 2011).
2.3 Fiziki Yapı
2.3.1 Topografya
Muğla ili, Türkiye yükselti ortalamasının üstünde olan dağlık bir bölgedir. Yerleşimin %77’si dağlarla kaplıdır (Yurt Ansiklopedisi, 1983, s.5848). Kuzeyi,
İlçe Merkezlerinin Muğla İl Merkezine Uzaklıkları Muğla-Ula 18 km Muğla- Yatağan 28 km Muğla- Marmaris 52 km Muğla- Kavaklıdere 53 km Muğla- Köyceğiz 58 km Muğla-Milas 63 km Muğla-Ortaca 76 km Muğla- Dalaman 86 km Muğla- Bodrum 111 km Muğla-Datça 121 km Muğla- Fethiye 124 km
Anadolu’nun en eski arazilerinden olan Menderes Masifi, diğer kısımları ise Batı Toroslar kuşağı üzerinde bulunur. Buna bağlı olarak da başkalaşım kayaları ile kalkerler geniş yer tutar. Muğla il merkezinin doğusunda bulunan ve kireç yapımında kullanılan Hamursuz Tepesi kalkerleri buna örnek verilebilir (Muğla İl Yıllığı, 1967). Muğla’nın batısını, Yatağan dolaylarını geniş mermer yatakları kaplamaktadır.
Dağlar; Muğla ilinin kuzeybatısında Menteşe ve Beşparmak Dağları Aydın sınırını, güneydoğusundaki Akdağ ve Dumanlı Dağ Antalya sınırını, kuzey ve doğusundaki Göktepe ve Kapaklı Dağı da, Burdur sınırını oluşturmaktadır. Denizli sınırında Sandraz Dağları bulunur. Bu dağların dışında Muğla-Bodrum arasında Marçal Dağları, Milas’ın kuzeydoğusunda Kurukümes Dağı, güneydoğusunda Akdağ, Fethiye’nin güneyindeki Babadağı, Marmaris’in kuzeyindeki Balan Dağı önemli dağlarıdır. Muğla il merkezinin etrafı da dağlarla çevrilidir. Bunlar Oyuklu, Yılanlı ve Asar Dağlarıdır.
Vadiler ve Ovalar; Dağlık bir bölgede bulunan Muğla’da ovalar %10’luk bir alanı kaplar. En önemli vadileri Dalaman Vadisi, Eşen Vadisi ve Sarıçay Vadisi’dir. Dalaman Ovası, Eşen Ovası, Yatağan Ovası, Ören Ovası, Bodrum yöresinde Bitez, Karaova, Akçaalan ovaları, Ula yöresinde Gökova, Kızılyaka Ovası, Köyceğiz’de Kargın Ovası ve merkez ilçedeki Muğla Ovası ilin önemli ovalarıdır. Bu ovalar vadilerin ve çöküntü alanlarının akarsularla taşınmış alüvyonların birikmesiyle oluşmuştur (Yurt Ansiklopedisi, 1983, s.5848-5852).
Platolar; İl topraklarının %12’si platolardan oluşmaktadır. En önemli platoları Menteşe Platolarıdır. Ayrıca Fethiye’nin Seki yöresinde de önemli platolar vardır.
Akarsuları; İlin önemli akarsuları Dalaman Çayı ve Eşen Çayı’dır. Köyceğiz Gölü’ne dökülen Namnam Çayı yazın kurur. Kargıcak Çayı da, Köyceğiz Gölü’ne dökülen küçük bir akarsudur.
21
Gölleri; Muğla ilinin en önemli gölü Köyceğiz Gölü’dür. 65 km2’lik bir alanı
kaplar. Dalyan Boğazı ile Akdeniz’e bağlantısı vardır. Bafa Gölü, Milas ile Aydın, güney ve doğu kıyıları Muğla il sınırları içindedir. Yüzölçümü 64 km2’dir. Ayrıca
Milas’ta yüzölçümü az olan Denizcik ve Hacet Gölleri yer alır.
2.3.2 İklim
Muğla genelinde Akdeniz iklimi görülmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçmektedir. İç kısımlar ise, deniz seviyesinden yükseklik, yeryüzü şekilleri gibi nedenlerle karasal iklim özellikleri göstermektedir. Rakımı fazla olan bölgelerde yazlar serin, kışlar ise soğuk geçmektedir. Kıyı bölgelerde kış aylarında kar yağışı yok iken, Muğla merkez, Ula, Yatağan ve Kavaklıdere’de kar yağışı görülmektedir. Yıllık ortalama sıcaklık Muğla kent merkezi, Ula, Yatağan’da 150
C, Fethiye’de 250C, Bodrum’da 260C, Marmaris ve Köyceğiz’de 200C’dir. Muğla,
Türkiye’nin il merkezleri içinde Rize, Giresun ve Zonguldak’tan sonra en fazla yağış alan ilidir. Rüzgarlar il merkezinde en çok batı ve kuzeybatıdan esmektedir (Yurt Ansiklopedisi,1983, s.5856).
Şekil 2.3 Muğla ili ortalama sıcaklık durumu (http://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve- ilceler-istatistik.aspx?m=MUGLA.).
Tabloya göre, en sıcak aylar Temmuz ve Ağustos olup, sıcaklık ortalaması 33,4 °C, en soğuk ay Ocak olup, sıcaklık ortalaması 1,6 °C’dir. Yöreye en fazla yağış da Ocak ayında düşmektedir.
2.3.3 Bitki Örtüsü
Muğla bölgesinin doğal bitki örtüsü makiler ve ormanlardır. Makiler, kısa boylu dikenli çalılıklardan oluşmaktadır. Ormanları oluşturan en önemli ağaç türleri kızılçam, sarıçam gibi iğne yapraklılardır. Ayrıca sandal, püren, akçakesme, çınar, söğüt, selvi, meşe palamudu, yabani zeytin, keçiboynuzu, çitlembik gibi geniş yapraklı ağaçlar da önemli yer tutmaktadır. Ayrıca ormanlık alanlarda mantar türleri, özellikle kuzugöbeği ve çıntar yetişmektedir.
Fethiye, Köyceğiz ve Milas yöresinde bulunan Günlük (sığla) ağaçlarından sığla yağı elde edilmektedir. Endemik bir ağaç türü olduğu için bu bölgelerdeki sığla ağaçları koruma altına alınmıştır.
İl topraklarının sulak bölgelerinde ve bataklıklarda sazlar ve kamışlar görülmektedir. Dağlarda ve bahçelerde yetişen çiçekler; nergis, sümbül, papatya, lale, sarıçiçek, gelinciktir (Muğla İl Yıllığı, 1967).
Yörenin bitki örtüsü bakımından zengin oluşu geleneksel mimaride de ahşap kullanımına yansımıştır. Doğal ahşap malzeme, taşıyıcı sistemde, bina karkasında, cephe süslemelerinde ve dekoratif ögelerde öne çıkmaktadır.
2.3.4 Jeolojik Yapı
Muğla ve yöresi eski formasyonlardan oluştuğu için madenler bakımından oldukça zengindir. Yatağan ve Milas Bölgesinde linyit, Fethiye ve Köyceğiz arasında krom yatakları önemli yer tutar. Zımpara taşı da çıkarılan önemli madenlerdendir.
Muğla kıyılarının girintili çıkıntılı olmasında, dağların denize dik uzanması, farklı aşınma ve tektonik hareketlere (depremler) maruz kalıp alçalması önemli rol oynamıştır (Uykucu,1983). Muğla toprakları faylar üzerindedir. Fethiye’nin doğusu, Ula, Köyceğiz, Marmaris arası, Yatağan’ın doğusu ve batısı ile Muğla Bodrum arası birinci derece deprem bölgesidir (Diler, 2004).
23
Şekil2.4 Deprem Bölgeleri Haritası (T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı, 2012).
Muğla, kalker platosunda tektonik hareketler ile gelişen çukurluklar karstlaşmıştır. Yörenin en büyük kapalı havzası Muğla Polyesi’dir. Deniz seviyesinden 620 m. yükseklikte, KB - GD doğrultusunda uzanmakta, ortalama 12 km. uzunlukta, 4 km. genişliktedir. Tabanı oldukça düz olan polye, kuzey ve güneyden dik yamaçlar ile çevrilidir. Oldukça dik olan kuzey yamaçları KB doğrultulu bir fay yamacına karşılık gelmektedir. Kışın yağışların başlaması ile polyenin alçak kısımları sığ bir göle dönüşmekte ve tabanda toplanan sular Hamursuz Tepesi’nin doğusunda bulunan çayır düdeni ve tabandaki çatlaklar vasıtası ile boşaltılmaktadır. Yöredeki karstik depresyonlardan sızan sular Gökova Körfezi’nin kuzey yamaçlarındaki kaynaklardan çıkmaktadır (Gözenç, 1964; Kayan, 1979).
İl topraklarının % 83’ü sığ (kalınlığı 20-50cm.), ya da çok sığdır (0-20cm). Toprakların % 94,4’ü tarıma elverişlidir. Dağların yüksek kesimleriyle havza tabanları arasında kırmızı Akdeniz toprakları geniş yer kaplar. Bu topraklar, ormanlar ve fundalıklarla kaplıdır. Havza tabanlarında yani ovalarda alüvyal (akarsuların taşıdığı) topraklar vardır. Bu topraklar, tarıma oldukça elverişlidir.
Alüvyal toprakları çevreleyen az eğimli alanlar kolüvyal (yüzey sularının yakın yerlerde taşıdığı maddelerin, eğimin azaldığı yerlerde birikmesiyle oluşan) topraklarla kaplıdır. İlin dağlık kesiminde ana maddesi kireçli kalkerler olan kestane rengi topraklarla kahverengi orman toprakları görülür (Yurt Ansiklopedisi, 1983, s.5852-5853).
Kıyı bölgelerinde, ovaların yüksek eğimli kısımlarında rendzina toprakları bulunur. Bu toprakların bitki örtüsü makiler ve otsu bitkilerdir (Yurt Ansiklopedisi, 1983, 5853-5854).
2.4 Ulaşım Durumu
Muğla il topraklarının %77’si dağlık alandır. Bu durum Aydın, Denizli, Burdur, Antalya gibi çevre yerleşimlerle bağlantısını, güçleştirmiştir. Anadolu’nun güneybatı ucunda konumlanması da, özellikle Osmanlı Dönemi’nde dışarıyla bağlantısını zayıflatarak kendi içine dönük bir yerleşim olmasına neden olmuştur.
Dış ülkelerle yapılan ticarette Muğla’nın Gökova, Güllük, Fethiye gibi limanları kullanılsa da, yakın bölgeler arasında deniz ulaşımı ve yük taşımacılığından yeteri kadar faydalanılamamıştır.
1877 yılında, İzmir-Aydın demiryolunun yapılması, Muğla-Aydın arasında ticari ilişkilerin gelişmesini sağlamıştır. Muğla’da üretilen artı ürünler, develerle Aydın’a, dış ülkelerden ithal edilen ürünler de Aydın üzerinden Muğla’ya getirilmeye başlanmıştır. Oluşturulan ticari döngü ile bu hat üzerinde kervan taşımacılığı önem kazanmıştır. 19. yy’da Muğla ekonomisi için önemli olan başlıca kervan yolları;
1. Muğla-Aydın ana kervan yolu (23 saat), 2. Muğla-Marmaris kervan yolu (12 saat), 3. Muğla-Tavas kervan yolu (18 saat), 4. Muğla-Milas-Güllük kervan yoludur (16 saat).
25
Kervanlar, bir günde yaklaşık yedi-sekiz saat yol alabildiği için en yakın yerleşimlerden biri olan Aydın’a bile iki-üç günde ancak ulaşılabiliyordu (Tekeli, 1993).
20. yy’da ulaşımda motorlu taşıtlar hızla yaygınlaşmıştır. Muğla’da da ilk motorlu taşıt kullanımı 1925’li yıllarda başlamıştır. 1930’lu yıllarda, Muğla’daki kervan yolları araba yollarına dönüştürülmüştür. Karayolu ulaşımı, teknolojinin gelişmesine paralel olarak Muğla’da hızla gelişmiştir. Bu sırada çevre yerleşimlerin tamamına karayolu bağlantıları kurulmuş, eskiden günler süren ulaşım süresi kısaltılmıştır.
20. yy’da kara ulaşımının yanında hava ulaşımında da gelişmeler başlamıştır. Dalaman Havaalanı (1981) ve Milas-Bodrum (1997) havaalanının açılması, Muğla turizm ve ticaretinin gelişimine önemli katkıda bulunmuştur.
Muğla’nın coğrafi konumu ve fiziki yapısı ulaşımını güçleştirse de günümüzde, ilerleyen karayolu bağlantıları ve ilçelerin sağladığı hava ve deniz yolu ulaşım ağları ile kolay ulaşılabilen bir duruma gelmiştir.