Türkiye Cumhuriyeti, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra fiilen tarihe karışan Osmanlı Devleti’nin enkazı üzerinde, Mustafa Kemal Atatürk’ün önderli-ğinde verilen Türk Kurtuluş Savaşı sonunda, Türkiye’nin büyük bir kısmını fiilen işgal etmek, geri kalan bölgelerini de birer sömürge haline getirmek isteyen emperyalist güçlere karşı kazanılan büyük bir askerî zaferin ardın-dan kurulmuştur. Hiç kuşkusuz, bu olay, Türk ve dünya tarihi bakımınardın-dan önemli bir dönüm noktasıdır. Artık, Boğazın hasta adamı tarih sahnesinden çekilmiş, onun yerini genç, dinamik bir ulus devlet olan Türkiye Cumhuriyeti almıştır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin iki temel ülküsü vardır. Bunlardan ilki “ile-lebet payidar olmak” yani sonsuza kadar yaşamak, ikincisi ise “muasır mede-niyet seviyesine çıkmak” yani çağı yakalamaktır. İkincisi, birincisinin önkoşu-ludur. Çağı yakalamak için, modern bir devlete, sosyal, ekonomik ve kültü-rel bakımdan gelişmiş bir topluma sahip olmak gerekiyordu. Türkiye’nin bunlara sahip olabilmesi için, bir dizi reform ve/veya inkılâp yapılması, köklü bir kalkınma hamlesinin gerçekleştirilmesi icap ediyordu. Bunun için her şeyden önce iyi eğitilmiş, nitelikli bir nüfusa gereksinim vardı. Oysa Cumhu-riyet kurulduğunda nüfusun yalnız % 9’u okuryazardı ve böyle bir nüfusla, söz konusu hedeflere ulaşılması olası değildi.
Görüldüğü gibi, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin önündeki en önemli sorun, ülkede cehaletin diz boyu olmasıdır. Bu sorunun çözümü için ülkede topyekûn bir eğitim seferberliğine ihtiyaç vardı ve aşağıda görüleceği gibi başta Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere Cumhuriyet’in kurucuları bunun bilincindeydi.
Özet olarak, Türkiye Cumhuriyeti kurulurken eğitime, devletin beka-sını, milletin refah ve mutluluğunu sağlama yolunda hayatî bir görev yük-lenmiştir. Bu görevin gerçekleştirilmesi, her şeyden önce eğitim sisteminin nicelik ve nitelik yönünden yeterli hale getirilmesine bağlıydı.
Türk İnkılâp Tarihi 264
Alman profesörlerdi. Bu kurum, yaptığı bilimsel araştırmalarla Cumhuriyet Döneminde ziraat araştırmaları ve eğitiminin kurumsallaşmasında hayatî bir rol oynamıştır.
1936 – 1937 öğretim yılında İstanbul’daki Mülkiye Mektebi, Ata-türk’ün teklifi üzerine, Siyasal Bilgiler Okulu adıyla Ankara’ya nakledilmiş-tir. Bu okul, Cumhuriyet’in kaymakam ve vali gibi genç yöneticilerinin ye-tişmesini sağlamıştır.
Atatürk’ün en büyük hedeflerinden biri, ilk ve orta öğretimin yanı sıra yüksek öğretimin de yurdun her köşesine yayılmasını sağlamaktı. Bu bağ-lamda, arzularından biri de Van Gölü kenarında büyük bir üniversitenin kurulmasıydı. Bunu hem Türk milletinin çağdaş uygarlık düzeyini yakalama-sı, hem de millî birlik ve bütünlük için ön koşul olarak görüyordu. Gelecek on yıllarda Türkiye Cumhuriyeti onun bu vasiyetini Van 100. Yıl Üniversite-si’ni kurarak yerine getirmiştir.
KAYNAKÇA Basılı Resmî Belgeler
İlk Mekteplerin Müfredat Programı, İstanbul 1340.
İlk Mekteplerin Müfredat Programı, İstanbul 1926.
İlkmektep Müfredat Programı, İstanbul 1930.
Köy Enstitüleri Kanunu, Resmî Gazete, S. 4491, 22.4.1940.
Mekâtib-i İbtidâiyye Ders Müfredatı, İstanbul 1329.
Millet Mektepleri Talimatnamesi, Ankara 1929.
“Millet Mektepleri Talimatnamesi”, Düstur, Üçüncü Tertip, X, Ankara 1934.
TBMM ZC, 25.6.1932, IX; 30.1.1337, VII; 10.2.1337, VIII.
Yedinci Millî Eğitim Şurası (5 – 15 Şubat 1962), İstanbul 1991.
Kitaplar ve Makaleler
2002 Yılı Başında Millî Eğitim, Millî Eğitim Bakanlığı, Ankara 2001.
Akgün, Seçil, “Tevhîd-i Tedrisat”, Cumhuriyet Döneminde Eğitim, İstanbul 1983, s. 37–48.
Akyüz, Yahya, “Atatürk ve 1921 Eğitim Kongresi”, Cumhuriyet Döneminde Eğitim, İstanbul 1983, s. 89-104.
Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, 8. Baskı, İstanbul 2001.
Akyüz, Yahya, Türkiye’de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri, Anka-ra 1978.
Alkan, Cevat, Hıfzı Doğan ve S. İlhan Sezgin, Meslekî ve Teknik Eğitimin Esas-ları, İstanbul 1988.
Arslan, Ali, Darülfünun’dan Üniversite’ye, İstanbul 1995.
Atatürk’ün Maarife Ait Direktifleri, Millî Eğitim Bakanlığı, Ankara 1990.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I, 4. Baskı, Ankara 1989.
Atatürkçülük, II-III. Kitap, İstanbul 1984, 1988.
Ayhan, Halis, Türkiye’de Din Eğitimi, İstanbul 1999.
Ayın Tarihi, 52 (1928).
Başgöz, İlhan, Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Ankara 1995.
Buluç, Saadettin, “Osmanlılar Devrinde Alfabe Tartışmaları”, Harf Devriminin 50. Yılı Sempozyumu, Ankara 1981, s. 45-48.
Bülbül, Sudi, “Türkiye’de Okuma – Yazma Çalışmaları ve Alınan Sonuçlar”, Okur – Yazarlık ve Temel Öğrenme İhtiyaçları, Ankara 1990.
Caporal, Bernard, Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını, (Çev. Er-can Eyüboğlu), Ankara 1982.
Cumhuriyetin 50. Yılında Rakam ve Grafiklerle Millî Eğitimimiz, Millî Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1973.
Doğramacı, Emel, Türkiye’de Kadının Dünü ve Bugünü, Ankara 1989.
Education in Britain, Central Office of Information Reference Pamplet, Lon-don 1956.
Eren, Hasan, “Millî Kültür Unsuru Olarak Türk Dili”, Millî Kültür Unsurlarımız Üzerine Genel Düşünceler, Ankara 1985.
Ergün, Mustafa, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara 1982.
Gökalp, Ziya, “Maarif Meselesi”, Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri, I, (Haz.
Rıza Kardaş), İstanbul 1973, s. 171–190.
İlgürel, Mücteba, “Millet Mektepleri”, Doğumunun 100. Yılında Atatürk’e Ar-mağan, İstanbul 1973.
İnan, Afet, “Ellinci Yılında Türk Harf Devrimi”, Harf Devriminin 50. Yılı Sem-pozyumu, Ankara 1981, s. 79-84.
İstanbul Üniversitesi, I, İstanbul 1983.
Kansu, Nafi Atuf, Türkiye Maarif Tarihi, II, İstanbul 1932.
Kantarcıoğlu, Selçuk, Türkiye Cumhuriyeti Hükûmet Programlarında Kültür, Ankara 1987.
Kili, Suna Türk Anayasaları, 2. Baskı, İstanbul 1982.
Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev. Metin Kıratlı), 2. Baskı, Ankara 1984.
Maarif 1937–1938 İstatistiği, Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, İstanbul 1939.
“Maarif Kongresi”, Hâkimiyet-i Milliye, 17 Temmuz 1921.
Merdivenci, Ahmet, Türk Yazı Devrimi ve Yurt Dışındaki Türklere Yansıması, İstanbul 1980.
Millî Eğitim İle İlgili Bilgiler, 1997 – 1998 Öğretim Yılı, Millî Eğitim Bakanlığı, Ankara 1998.
Millî Eğitimde 50 Yıl, 1923–1973, Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 1973.
Türk İnkılâp Tarihi 266
Oğuzkan, Turhan, “Orta Dereceli Genel Öğretim Kurumlarının Gelişmesi”, Cumhuriyet Döneminde Eğitim, İstanbul 1983.
Oktay, Ayla – Cemil Öztürk, “Türkiye’de Kızların Eğitimi”, Eğitimde Nitelik Geliştirme / Eğitimde Arayışlar 1. Sempozyumu <13 – 14 Nisan 1991>
Bildiri Metinleri, İstanbul 1991, s. 43-56.
Okutan, Ömer, “Din Eğitimi”, Cumhuriyet Döneminde Eğitim, İstanbul 1983.
Öztürk, Cemil – Arzu M. Nurdoğan, “Millet Mekteplerinde Yurttaşlık Eğitimi:
Öğretim Programı ve Ders Kitapları”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 5 (Güz 2001).
Öztürk, Cemil, “Cumhuriyet Döneminde Öğretmen Yetiştirme”, 75 Yılda Eği-tim, (Ed. Fatma Gök), İstanbul 1999.
Öztürk, Cemil, “The Emergence of Modern Education in the Ottoman Empire (1776 – 1876)”, Education in the Balkans: From the Enlightenment to the Founding of the Nation – States, (Ed. Nikos Terzis), Thessaloniki 2000, s. 89–108.
Öztürk, Cemil, Atatürk Devri Öğretmen Yetiştirme Politikası, Ankara 1996.
Sarısaman, Sadık, Cumhuriyetin İlk Yıllarında (1923 – 1930) Giresun (Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Hayat), İstanbul 1999.
Şimşir, Bilâl N., Türk Yazı Devrimi, Ankara 1992.
Taşdemirci, Ersoy, Belgelerle 1933 Üniversite Reformunda Yabancı Bilim Adam-ları, Ankara 1992.
Turan, Kemal, Meslekî ve Teknik Eğitimin Gelişmesi ve Mehmet Rüştü Uzel, İs-tanbul 1992.
Türkiye Cumhuriyeti Maarifi 1923–1943, Maarif Vekâleti, Ankara 1944.
Unat, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış, Anka-ra 1964.
Yalçın, Durmuş, “Yükseköğretim”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, II, Ankara 2002, s. 137-185.