Cami Ve Mescitlerde Hayır Kurumları, Yararına BağıĢ Toplanması(Ġstenmesi)

Bu uygulama zamanımızda oldukça yaygın bir uygulamadır. Bazı kesimler bağıĢ toplamak için camilerin önüne bağıĢ kumbaraları koymaktadırlar. Bu olayı iki Ģekilde de ele alabiliriz:

- BağıĢı isteyenleri kendi Ģahıslarına yardım talep ediyor olmaları mümkündür. Böyle bir iĢlem bizim konumuz dıĢındadır. Tabii bununla ilgili olarak da fakihler, eğer cami önlerinde dilenmek insanlara eziyet ve tiksinti veriyorsa dilenmek haramdır demiĢlerdir. Aynı Ģekilde bir kimse dilendiğinde zelil duruma düĢüyor ya da ihtiyacı olmadığı halde dileniyorsa veyahut bu iĢi imam insanlara hitap ediyorken yapıyorsa bunlar da haramdır.

Bu görüĢteki fakihler, görüĢlerine Ebu Hureyre(ra)‟in rivâyetini delil getirmiĢlerdir. Buna göre, Rasulullah(sav) Ģöyle buyurdu: “Mescitte yıtığını arayan birini

duyarsanız, ona Allah sana buldurmasın!” deyiniz. Çünkü mescitler böyle Ģeylere hizmet için kurulmamıĢtır”.401

Yine Ebu Hureyre‟den rivâyet edilen baĢka bir hadis‟te Rasulullah(sav):”Mescitte alıĢ-veriĢ yapan kimseleri gördüğünüzde; “Allah sana

ticaretinde kazandırmasın”; yıtığını arayan birini gördüğünüzde de “Allah yıtığını sana buldurmasın deyiniz”. BuyurmuĢtur.402

- BağıĢı isteyen baĢkası adına bağıĢ istiyor ya da topluyor olabilir. Bu talep islamî hayır kurumları veya ilim merkezleri adına olabilir. Bu hususta iki yönden konuyu ele almamız gerekmektedir:

401

İbn-i Nüceym, el-bahru’r-Râik, c.2 s.170, İbn-i Âbidin, Reddü’l-Muhtar, a.g.e. CVIII, c.3 s.42; İbn Ruşd, el-Beyan Ve’t-Tehsîl, c.18 s.371; el-Buhûti, Keşfu’l-Kınâ’, a.g.e. CCX, c.2 s.371.

402

176

a- Birinci olarak hayır kurumu temsilcisi hayır projeleri için bağıĢ taleb

ettiğinde konuyu caminın imamına açarak duyuru ve davet yapılmasını talep edebilir. Böyle bir olaya iki farklı bir bakıĢ açısı getirmiĢtir. Yani camii veya mescit imam aradığıyla bir bağıĢ talebinde bulunulabilir mi? Bazı alimler ihtiyaç durumunda talepte bulunulabileceğini bazılar da böyle bir bağıĢ talebinin mutlak olarak caiz olduğunu ileri sürmüĢlerdir.

Ġhtiyaca binaen imam aracılığıyla mescitte yardım talebinin caiz olduğunu söyleyenler, bunu zaruret hallerine mahsus kılmıĢlar; aksının caiz olmadığını belirtmiĢlerdir. Bu görüĢü Ģafiiler; bir rivayette Ahmed b. Hanbel ve Hanefilerden ibn-i Abidin paylaĢmıĢ; görüĢlerine Cerir b. Abdıllah el-Beceli‟den Müslimin tahric ettiği Ģu rivâyeti delil getirmiĢlerdir:” Cerir(ra) Ģöyle demiĢtir bir kuĢluk vaktinde

biz Rasulullah(sav)‟le birlikteyken bir takım bedeviler yanımıza geldiler. Üzerlerinde yapağı dan veya kaplan postuna benzer çullar olup çıplak gibiydiler. Çoğunluğu yahut hepsi de Mudar(Kabilelerinden)dır. Adamların o fakir hallerini görünce Rasulullah(sav)‟ın moralı bozuldu. Ardından mescide gelir ve çıktı. Bilal‟e ezan okumasını emretti. Sonra namazı kıldı ve insanlara konuĢmaya baĢlarken “Ey insanlar! Sizi tek bir candan yaratan Allah‟a saygısızlık yapmaktan kaçının!....”ayetini “Allah sizi murakabe etmektedir” Ģeklindeki sonuna kadar okudu. Ardından da haĢr süresindeki: ”Allah‟a karĢı gelmekten sakının! Her bir kiĢi yarın için önden ne hazırladığına baksın!” ayetini okuyarak “Biriniz ya dinarından yahut dirheminden veya elbisesinden; ya bir sa‟ da olsa buğdayından veya hurmasından tasadduk etsin” dedi ve sonunda “yarın hurma dahi olsa...” ilavesini yaptı. O sırada Ensar‟dan bir Adam elinde bir çıkınla çıkageldi. Adam neredeyse çıkını taĢımaya güç yetiremiyordu. Ġnsanlar adamın baĢına yığıldılar. Ben de (adamın getirdikleri arasında) iki ayrı kısme halinde yiyecek ve elbiseler gördüm. Artık Rasulullah(sav)‟ın yüzü gülüyordu. O esnada Rasulullah(sav) Ģöyle buyurdu:”Kim islam da güzel bir çığır açarsa o kimseye açtığı çığırın ve o çığırdan gidenlerin sevabı kadar sevap vardır. Üstelik o çığırdan gidenlerin sevabından hiçbir Ģey eksiltilmez de. Kim de islam da kötü bir çığır açarsa o kimseye açtığı çığırın ve o çığırdan gidenlerin

177

günahı kadar günah yazılırken. O çığır takp edenlerin günahından da hiçbir Ģey eksiltilmez. 403

b- Ġmam ya da hatibin ihtiyaç sahiplari namına cemaati bağıĢta bulunmaya

davetinin mutlak olarak caiz olduğunu da Hanbeliler ileri sürmüĢlerdir. Bunlar Ebu Said el-Hudrinin rivâyetini delil getirmiĢlerdir. Ebu said El- Hudri(ra) Ģöyle demiĢtir: Bir Cuma günü Rasulullah(sav) hitap edreken üstü baĢı

bir pasak içinde bir adam çıkageldi. Rasulullah adama “Namaz kıldın mı?” diye sorduğunda adam, “Hayır, kılmadım” deyince, Rasulullah bu defa ona”Haydi iki rekat namaz kıl!” buyurdu. Daha sonra da oradaki insanları bağıĢ yapmaya çağırdığında(insanlar bir kenara) elbiseler indirdiklerinden onlardan iki tanesini adama verdi. Adam bir sonraki cumaya geldiğinde Rasulullah(sav) yine hutbe okuyordu, ve insanları bağıĢ yapmaya yine çağırdı. Bu defa o adam (üzerindeki) elbisenin birini (bağıĢ yapmak için) yere bıraktı. Bunun üzerinde Rasulullah(sav) Ģöyle dedi: “Bu adam (geçen) Cuma günü periĢan bir Ģekilde geldiğinde insanları bağıĢ yapmaya çağırmıĢtım; ve insanlar da onun için bağıĢ yaptıklarında, bırakılan elbiselerinden ikisini ona vermelerini söylemiĢtim. ĠĢte o adam bugün çıkagelmiĢ ve ben insanları bağıĢa çağırdığımda (üstündeki) iki elbiselerden birini bağıĢ için bırakmıĢ....”Ebu said diyor ki: Rasulullah onu azarladı ve “Sen elbisen al oradan” dedi. Bu rivâyetteki istidlâl görünü

incelediğimizde adam çok zorda olmadığını, iki elbiseninden birini bağıĢlamasında anlayabiliyoruz. Ancak bununla beraber Rasulullah(sav) yine de onun için mescitte bağıĢ toplanmıĢtır.

Hanbeliler aklı bir delil olarak da muhtacın insanlar içinde ihtiyacını dile getirememesi dolayısıyla baĢkalarının onun adına bağıĢ istemesi grekebilir demiĢlerdir.

Cami ve mescitlerde toplanılan bağıĢı ikinci yönden de ele almaya çalıĢalım. BaĢtan bir değerlendirme yaparak olursak illa dil ile istemek zorunda kalmadan da insanlar bağıĢ yapmaya çağırlabilir, mescitlere bağıĢ kutuları koyarak ya da bağıĢ ilanları asarak, bunun gerçekleĢtirebiliriz. Bu yöntem her ne kadar önceki yöntemden

403

178

daha iyi olsa da bazı hususlara da dikkat edilmelidir. Mesela bağıĢ kutusu ya da ilanları ticari bir içerikte olmamalı yahut ticari bir iĢletmenin reklamını içermemelidir.

Her ne kadar bazı muasır alimler bu gibi ilanlarda reklam eklerinin zararı yoktur deseler de en doğrusu reklamın hiçbir surette olmamasıdır.404

Aynı zamanda bağıĢ kumbaraları ve ilanlar da kafa karıĢıklığına sebebiyet vermemeli ve ibadetlerine engel olmamalıdır.

3.2. BağıĢların Faizli Bankaya Yatırılması

ÇağdaĢ alimler bu hususta bir iki farklı görüĢ ileri sürmüĢler; bazılar bunun mutlak olarak (herhangi bir Ģartla iliĢkilendirmeksizin) caiz olduğunu söylemiĢlerdir. Buna da haramdan gelip gelmediği belli olmayan bağıĢların kabul edilebileceğini delil göstermiĢlerdir. Bu görüĢ küveyt Fetva Dairesi‟nin açıklaadığı bir görüĢtür.405

Ġlave olarak bu kumbaralar hayır erbabı insanların bulunduğu baĢka yerler de bıraklabilir. Buradan elde edilen fonlar faizli veya haram iĢlemler yapan bankalara bulaĢtırılmadan ve güvenli bir Ģekilde bıraklan yerlerde muhafaza edilirse bu da caizdir.

Bazı alimler de bağıĢ fonlarının faizli bankalarda değerlendirilmesine mutlak olarak karĢı çıkmıĢlardır. Bu alimler, bu fonların sözkonusu bankalarda diğerlendirilmeye alınmasına bankalardaki haram kaynaklı fonlara finansal destek yapmıĢ olacağı kanaatıyla karĢı çıkmıĢlardır bu görüĢ ilmî araĢtırmalar ve Fetva daimi Komisyonu‟nun açıkladığı bir görüĢtür.