4. Cümle Bilgisi Özellikleri
4.2. Cümle yapısındaki aykırılıklar
4.2.1. Cümlede yer değiştirmeler
Metinde yer tamlayıcısının sona, yüklemin başa, zarf tümlecinin sona, şart cümlesinin sona atıldığı, “ki” edatının yapısından kaynaklanan cümle aykırılıkları görülmektedir. Metinde cümle öğelerinin sırası, genel olarak Türk cümle yapısına uygundur, ancak bazen bu sıralamanın dışına çıkıldığı ve Türkçeye aykırı yapıların da kullanıldığı görülmektedir. Bu kullanımlar şunlardır:
4.2.1. 1. Yer tamlayıcısı aykırılıkları
Hastalık ve ilaç yapımında kullanılacak malzemeyi sıralama esnasında yer tamlayıcısının sonda olduğu görülmektedir.
arıdur bedeni ve a‘żā-yı aŝlí yaramaz aĥlāšdan (23b/03) fāyide artuķ ģāŝıl ol-a hevā.sından (24b/02)
121 4.2.1. 2. Yüklem aykırılıkları
Metinde yüklemin başta olduğu kullanımlar görülmektedir. ve arıdur bedeni ve a‘żāyı aŝlí yaramaz aĥlāšdan (23b/03) Nāfi‘dür ma‘deye (54a/09)
Nāfi‘dür fużūl-ı balġamíden ve yüregi ve nefesi ķaví ider (56a/04)
Fāyide ider balġama, ma‘deyi ķuvvetlendürür, cigeri ıssı ider, hażm ša‘ām ider. (60b/02)
Fāyide ider sidük šutulmasına (67a/04)
4.2.1. 3. Zarf tümleci aykırılıkları
Metinde zarf tümlecinin sona atıldığı kullanımlara da rastlanmaktadır. ve ġalíž ĥılšları ve balġamları arıdur ģarāretile (23b/09)
ŝafrāyı ķal‘ idesin muķaššı‘ ġıdālar ile (31b/11) ŝayru olursa eyü ola Tañrı fażlıla (54a/01)
ve ģācet vaķtinde beşer miśķāl andan isti‘māl ideler dedrebenū suyıyla (55b/01)
4.2.1. 4. Ki’li cümleler
‘ki’ edatının kullanıldığı tarihî metinlerde ve günümüz Türkiye Türkçesinde aykırı bir diziliş mevcuttur. Ki’li cümleler dönemin diğer eserlerinde de bolca kullanılmıştır. Tıp metinleri, konuları gereği içerisinde bol miktarda açıklama barındıran metinlerdir ve bu açıklamaların yapılabilmesi için en uygun yapı cümleler arasında açıklama, sıralama, karşılaştırma, sebep, sonuç, amaç gibi anlamlar çerçevesinde ilişkiler kuran ‘ki’ edatlı cümlelerdir (Doğan 2008).
122
şol ķadar ķuŝa ki ol kişi tā bedeni arına aġudan (76a/04)
Maģmūde ki alma içinde yā ayva icinde bişmiş ola iki buçuķ dirhem (77a/02) Serĥes ki aña ķuzġun otı dirler (78a/10)
Eski peyniri şol ķadar yuyalar ki tamām šuzı zāyil olup gide (83a/10) İsti‘māli budur ki gicede ve ŝabāģda göze çekeler, ġāyet nāfi‘ gele (85a/04) Pes münāsib aña oldur ki ol ša‘āmıla bir ša‘ām daĥı yiye kim bedenine muvāfıķ ola (09a/02)
4.2.1. 5. Diğer aykırılıklar
Bu aykırılıkların nedeni olarak konuşma dilinin etkisiyle cümle içindeki öğelerden bir ya da birkaçının beklenen mantıksal sırasının değişmesi, vurgulu kelimenin yükleme yaklaştırılması gösterilebilir (Doğan, 2008).
ol bān yaġınuñ daĥısın aña ķatalar (30a/10) (aña ol bān yaġınuñ daĥısın ķatalar)
ve ģācet vaķtinde beşer miśķāl andan isti‘māl ideler dedrebenū suyıyla (55b/01)
(ve ģācet vaķtinde andan beşer miśķāl isti‘māl ideler dedrebenū suyıyla) Yazar, eserini kitabı okuyan kişilerin eseri rahatça anlayabilmesi için yazdığından eserinde sade bir dil kullanmış, hastalıkların özellikleri ve yapılacak olan ilaçlar ile terkiplerin iyi anlaşılabilmesi için kalıp ifadeler kullanmıştır.
Eski tıp anlayışını konu edinen eserler gibi eserin sözvarlığı incelendiğinde sözcükler bitki adları, macunlar, yakılar ve merhemler, genel sağlık terimleri, organ adları, hastalık adları olarak sınıflandırılabilir. (Önler, 1998:)
123
METNİN KURULUŞUNDA İZLENEN YÖNTEM
A. Metnin Düzeniyle İlgili Hususlar ve İşaretler Sistemi 1. Her satıra sıra numarası verilmiştir.
2. Nüsha farkları, nüshaların tanıtıldığı bölümde gösterilen rumuzlarla gösterilmiştir (S, B, İ, H, A, M).
3. Arapça başlıklar orijinal metinde yer aldığı şekliyle verilmiştir.
4. Metinde geçen Arapça cümlelerin anlamları dipnotlarda tırnak işareti içinde verilmiştir.
6. i- fiili, ile edat/bağlacı ve içun edatının yazımında metinde birleşik ise (-) işaretiyle eklenmiş olduğu kelimeyle birlikte (anun-içün gibi); “ile” edatının kelimeyle “-la”, “- le” seklinde bitişik yazıldığı durumlarda bitişik (šuz-la gibi) yazılmıştır. Bu tür birleşik yazımlarda “y” kaynaştırması söz konusu ise bu iki çizgi arasında (-y-) ile (aşı-y-la) şeklinde gösterilmiştir.
7. Varak ve satır numaraları örnek alınan Serez nüshasında bulunmayan kısım, İngiltere nüshasının varak numaraları köşeli parantez “[İ-6a]” içinde ve satır numaraları “(15)” parantez içinde Serez nüshasının satır ve varak numarası “6b/6” içinde verilmiştir.
B. Nüsha Farklarının Gösterilmesi ve İmlayla İlgili Hususlar
1. Hiçbir nüsha tek başına metne esas olarak alınmamış, karşılaştırmalı metin Sultâniyye’nin tespit edilen altı nüshasıyla, Süleymaniye Kütüphanesi’nde Serez Bölümü 2756’da yer alan nüshanın varak ve satır numaraları örnek alınarak kurulmuştur.
2. Nüsha farkları aparatlarda (dipnot) gösterilmiştir. Nüsha farkları gösterilirken aynı ibarenin varyantları virgül (,), birden fazla nüshada aynı olan varyantları ise noktalı virgül işaretiyle (;) diğer nüshalardan ayrılmıştır. Aparatta (dipnot) verilen aynı satırdaki kelime farklılıklarının arası eğik çizgi (/) ile ayrılmıştır: “yoġuralar: B, İ yoġıralar; S yoġaralar/ yire: M yirlere/”
3. Nüsha farkları gösterilirken önce ana metne alınan doğru olarak kabul edilen şekil verilmiş, iki nokta işaretinden (:) sonra asıl metne alınmayan şeklin bulunduğu
124
nüshaların rumuzlarına yer verilmiş, boşluktan sonra da o nüshalardaki varyantlar gösterilmiştir: “mā‘iyyetin: A mābeynlerini, M mā‘iyyetleri” gibi. Diğer nüshalarda olmayan kelimeler ise nüshanın rumuzu ve rumuzdan sonra gelen bir tire (-) işareti ile belirtilmiştir: “aġardur: İ aķ ider, H-, M-.”
4. Dipnotlarda anlam gereği yapılması zorunlu olan türlü eklemeler, metin tamirleri köşeli parantez [ ] içinde gösterilmiş; okunamayan kelimeler (...) işaretiyle belirtilmiştir.
5. Eser EAT döneminde yazılmış olduğu için diğer nüshalardaki bu dönem imlasına uymayan yazılımlar da nüsha farkı olarak gösterilmiştir.
6. “Fa’ide, ma’il...” gibi hemzeli kelimelerin yazımında metne uyulmuş, metinde ye ile yazılmışsa ya da hemzeyle birlikte ye kullanılmışsa ye ile (Fayide, mayil), hemze ile yazılmışsa metinde de hemzeli yazılım (Fa’ide, ma’il) tercih edilmiştir.
7. Metin tespitinde bir birlik sağlamak amacıyla Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalarda İsmail Ünver tarafından yayımlanan “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler” başlıklı makalede getirilen esaslara uyulmaya çalışılmıştır.
8. Metinde klasik transkripsiyon sistemi kullanılmıştır. Kimi metinlerde farklı şekillerde gösterilen harfler metinde şöyledir:
ڭ : ñ “göñül”
Farsça’daki “vâv-ı ma’dûle”ler ise “˘” ile gösterilmiştir: “nān-ĥˇāh”
9. Metnin anlaşılmasını kolaylaştırmak amacıyla noktalama işaretleri kullanılmıştır. Noktadan sonra ve özel adlarda ilk harf büyük yazılmıştır. Özel adlara gelen ekler kesme işareti (opostrofla) ( ’ ) ile ayrılmıştır.
“Minhācü’d-dükkān’dan”
10. Serez nüshasında bulunmayan kısmın (6b/06-6b/07) nüsha farkları da dipnotlar da yine parantez içinde İngiltere nüshasının satır numaraları verilerek belirtilmiştir.
125 METİN
1b
Haźā Kitāb-ı Sulšāniyye
1 1Şükr-i bí-müntehā ve ģamd-ı bí-kerāne ol źāta kim beydā-yı aģadiyyetinde ‘ācizdür
2 2‘uķūl u ‘uķalā ve ŝaģrā-yı ŝamediyyetinde vālih ve müteģayyir ervāģ-ı enbiyā ve evliyā.
3 3Mübdi‘í ki ķudret birle ícād itdi ecrām-ı ‘ulvíyi. Münşí ki
4 4ģikmet birle peyźā itdi ecsām-ı süflíyi. Raģímí ki raģmet birle ķıldı
5 5nev‘-i insānı eşref-i mevcūdāt. Ra’ūf ki re’feti birle bildürdi, sirişte itdi anda ‘aķl u nušķ, envā‘ kerāmāt. Kerímí ki kerem birle bildürdi
6 6aña mażārr-ı menāfi‘den ki tā ģıfž ide bedeni ŝıģģat-ile mekārihden ve tefekkür
Haźā Kitāb-ı Sulšāniyye: İ kitāb-ı güzíde-i ilm-i tıbb dur besmele; B, H, M Besmele; A Haźā Kitāb-ı Sulšāniyye Rūviye ‘an Muģammed bin Maģmūd Şirvāní/
1b 1 şükr-i bí-müntehā ve ģamd-ı bí-kerāne: S şükür-i bí-müntehā ve ģamd-ı bí-kirāne, H şükr ü bí- müntehā ve ģamd-ı bí-kerān, A şükr ü sipās-ı bí-pāyān ve ģamd-ı bí-ķıyās bí-kerān, M şükr-i bí- müntehā ve ģamd-ı bí-kerāne / ol źāta: S o źātı; B ol źat; H, M ol źāt/ beydā-yı : S-, H-; A peydā-yı/
2
‘uķūl u ‘uķalā: B ‘uķūl ı ‘uķalā; A, M ‘uķūl ‘uķalā/ ŝaģrā-yı ŝamediyyetinde: H ŝaģrā. ŝamediyyetinde/ vālih ve: S-, H vāl[ih]/ müteģayyir: A, M müteģayyirdür/ ervāģ-ı enbiyā ve evliyā: A ervah-ı evliyā ve enbiyā; M ervah-ı enbiyā evliyā/
3
ki: M kim/ ‘ulvíyi: S, B, H ‘ulví; M ‘ulvíhi/ ki: M kim/
4
ģikmet birle: A-/ peyźa: B, İ peydā; A [pey]dā; M iģdāp/ süflíyi: S, B süflí; H saķlı; M (…)/ raģímí: H-, M rahimí/ ki: M kim/ raģmet: İ raģmeti/ ķıldı: İ-, A ĥalķ ķıldı/
5
insānı: M insān/ ra’ūf: H ra‘ūķı; S, B, A, M ra’ūfí/ ki: M kim/ re’feti: İ-, B rā’feti; H, M rā’fet; A re’fet/ bildürdi sirişte itdi: S, H bildürdi; İ, M sirişte itdi; A sirişte etdi/ anda: S-, H-/ ‘aķl u nušķ: S-, İ ‘aķl ve nušķ; H-, A ‘aķl nušķ/ envā‘: S-, H-; A, M ve envā‘/ kerāmāt: S-, H-/ kerímí: S-, H-; M kerím/ ki kerem birle: S-, H-, İ ki keremi birle, M kim kerem birle/ bildürdi: İ-, M-/
6
aña: M-/ mażārr-ı menāfi‘den: S, H menāfi‘den; M nāfi‘ żārardan kitāb/ ki tā: S, H tā; A ki; M-/ ģıfž: A, M ģıfż/ bedeni: A beden, M bedenin/ ŝıģģatile: B, H ŝıģģat.le, M ŝıģģatüñe/ ve: A-/
126
7 7ide Allāhuñ maŝnū‘ātından ve mu‘terif ola anuñ rubūbiyyetine ve diye kim
ve pes ve’ŝ-ŝalavāt 8 8ve’s-selām źevāt-ı kāmile ve nüfūs-ı źākiye üzerine, ĥuŝūŝā mu‘allí ve müzekkí, müctebā Muģammed-i Muŝšafā’nuñ, źāt-ı kāmile, nefs-i zākiyyesi üzerine olsun kim
2a
1 9ol ‘ālemde ķalb gibidür a‘żā-yı bāķíden ve hem anuñ ālı ve aŝģābı üzerine 2 10olsun kim ĥayr-ı āl ve ĥayr-ı aŝģāb dururlar. Pes bil kim iy ģāfıž-ı ŝıģģat
3 11men faķír ü ģaķír kim Muģammed bin Maģmūd-ı Şírvāníyem. Yazdum šıbb ‘ilminden bu muģtaŝar-ı
4 12 müfídi kim kāfídür tedbír-i ebdān-ı ŝaģíģe ve vāfí cemí‘ a‘rāżlarına.
5 13 Ve hem müştemil-i lašíf-i celíle ve muģteví-ārā-yı cemíle ķıldum ve anı ģażret-i
7
Allāhuñ: A Allāhu Ta‘ālānuñ/ maŝnū‘ātından: İ, H, A, M maŝnū‘ātında/ ve: İ-/ muterif ola: M muterif olup/ anuñ: İ ve anuñ, A-, M-/ rubūbiyyetine: H, A rubūbiyyetinde/ ve diye kim: S-, H-, İ diye kim, M diye/ Arapça ibare: S-, H-/ ve pes: S-, H-, A pes, M ve bes/ ve’ŝ-ŝalavāt ve’s-selām: B ŝalavāt ve’s-selām; İ, A, M ŝalavāt ve selām/
8
nüfūs-ı źākiyye: H nüfus-ı źākiye ve nüfus-ı ezkiyye/ üzerine: A-, M üzre olsun/ ĥuŝūŝā: S-, A ģuŝūŝā/ mu‘allí: S-, H-/ ve: S-, A-/ müzekkí: S-, İ müzekkí mürtezā/ müctebā: S-, H müctebā muķatdā/ Muģammed-i Muŝšafā’nuñ: S-, A Muģammed-i Muŝšafā’nuñ ŝallāh u ‘aleyhe ve’s-selām/ źāt-ı kāmile: S-/ nefs-i zākiyyesi: M nüfus-ı zākiyyesi/
2a 1 gibidür: B, H bigidür/ a‘żā-yı bāķíden: S, B, M a‘żā-yı bāķıyyeden; A a‘żā. bāķíden/ anuñ: M-/ ālı ve aŝģābı: S āl ı aŝģābına; B, A āl u aŝģāb; H, M āl aŝģāb/ üzerine: S-, M üzre/
2
ĥayr-ı āl: S ĥayr-ı ālı/ aŝģāb dururlar: A aŝģābdur/ pes: S bes, B ammā ba‘ź bes; İ ammā ba‘d pes; A, M ammā ba‘d/ bil: A, H bilgil/ kim: İ-, B-, A-, M imdi/ iy: A ey, M-/
3
men: A bu, M ben/ faķír ü ģaķír: İ, A, M faķír ģaķír; S, H ģaķír/ kim: A-/ bin: İ ibn/ Maģmūd: S-, A Maģmūd bin/ Şírvāníyem: B, A, M Şirvāníyem, H Şírvāníyem kim/ tıbb: İ-; H, M tabíb/ ‘ilminden: İ-, A ‘ilminde/ bu: A-, İ-/ yazdum šıbb ‘ilminden bu muģtaŝar: İ yazdum men daĥı vesíle ve tuģfeyicün ol ģażret-i keyvān-rif‘ata bu muhtasar; H, M yazdum šabíb ‘ilminden bu muģtaŝar; A šıbb ‘ilminde yazdum bu muģtaŝar/
4
müfídi: S, B, İ, H, A müfíd/ kim: S olan; B-, H-, A-/ kāfídür: S-; B, H, A kāfi/ tedbír-i ebdān-ı: S tedbír-i ebdāne-i; H tedbírātdan; A, M tedbir-i ebdān/ ŝaģíģe: İ, H ŝaģíģeye; B ŝaģiģeye; A ŝıģģat/ ve: A-/ vāfí: H anı, M vāfídür/ a‘rażlarına: A, M emrāżlarına/
127
6 14 keyvān-rif‘at Anūşírvān, ma‘dilet-i Süleymān-ı celāl, Yūsuf-ı cemāl,
7 15 māliki’r-riķābı’l-ümem, ĥalífetü’l-lāh-ı fi‘l-‘ālem, ģāmí-yi bilādu’l-lāh, ģāfıž-ı 8 16 ‘ibādullāh-ı nāŝırü’d-dünyā, vālideyn-i ġıyāśü’l-İslām ve’l-müslümín, melceyü’l- 9 efāżıl-ı fi’l-‘ālemín, sulšān bin sulšān, Muģammed bin Bāyezíd bin Murād Ĥan bin Orģan
10 17e‘azza’llāhu enŝārahu vesíle ve tuģfe getürdüm ve bu kitābı yazdum bir muķaddime
11 18ve on dört bāb üzerine. Adını Sulšāniyye ķodum, tā meger anuñ 2b
1 19devleti birle bu kitābumuz devletlene ve Müsülmānlar bunuñ-ıla menfa‘atlene, 2 20tā pādişāhumuza ve hem bize śevāb-ı uĥreví ģāŝıl ola. El-Muķaddime: Pes bil kim
5
ve hem : M-/ lašíf-i celíle: İ lešāyif-i celíliye; B, H lašíf-i celíliye; M lešāyif-i celíle/ muģteví-ārā-yı cemíle: İ, B muģteví-ārā-yı cemíleye; H muģteví-ārā. cemíleye; M ārā-yı cemíle/ ve: S-, A-/ anı: İ-/ ģażret-i: A-, M-/
6
Keyvān-rif‘at: S Keyvān-ı rif‘at, A-, M-/ Anūşírvān: İ Anūşirvān ma‘dān (2b/10), H nevā-şirvān ve, A-, M-/ ma‘dilet-i: İ-, A-, M-/ Süleymān-ı celāl Yūsuf-ı cemāl: İ Yusūf-ı ģāl Süleymān-ı [c]elāl (2b/10); A-, M-/
7
māliki’r-riķābı’l-ümem: İ (2b/11); B, H malik-i riķābu’l-ümem; A-, M-/ ĥalífetü’l-lāh-ı fi‘l-‘ālem: İ ĥalifu’l-lāh-ı fi‘l-‘ālem (2b/11); A ĥalífetü’l-lāh-ı ‘ālem; M-/ ģāmí-yi bilādu’l-lāh: S ģāví bilādu’l-lāhı; İ (2b/11); B, H ģāfí bilādu’l-lāh; A-, M-/ ve: S-, İ (2b/11), A-, M-/ ģāfıż-ı: A-/
8
‘ibādullāh-ı nāŝırü’d-dünyā, vālideyn-i ġıyāśü’l-İslām ve’l-müslümín: İ ‘ibādillāh bāsıtu’l-‘adl-i ve’l- inŝāf ve ma hādim-i esāsı icün ve-illā i‘tişāf nižāmü’l-memālik, münķadü’ż-żu‘afā-ı ‘an varšatü’l- mühlik (2b/12-13); A nāŝırü’d-dünyā vālideyn; M-/
10
e‘azza’llāhu: İ-, M-/ enŝārahu: İ-, B-, A-, M-/ vesíle: B-, İ (3a/3), H ve vesíle, M-/ ve tuģfe: B-, İ ve tuģfeyicün (3a/3), M-/ getürdüm: B-, İ-, H-, A-, M-/ ve: S-, İ-, H ve daĥı, A a‘vāna ve devlete, M-/ kitābı: İ-, A kitābuñ, M-/ yazdum: İ (3a/2), A-, M-/ bir: İ (3a-7), A-, M-/ muķaddime: İ (3a-7), M muķaddem, A-/
11
ve: B-, H-, A-, M-/ on dört bāb: İ on biş bāb (3a/7-8)/ üzerine: İ üzere, M üz.re (…), A-/ adını: İ(3a/6), B-, M-/ Sulšāniyye: İ Ķanūn (3a/6), M-/ ķodum: İ urdum tercümedür (3a/6), H-, M-/ tā: B ki tā; İ, M tā ki; A-/ meger: İ-, H megerem, A-, M-/ anuñ: İ-, A-, M-/
2b 1 devleti: İ-, A-, M-/ birle: İ-, A-, M-/ bu kitābumuz: İ-, A-, M-/ devletlene: İ bu kitābumuz anuñıla devletlene, A-, M-/ ve: A-, M-/ müsülmānlar: İ-, B müselmānlar/ bunuñıla: İ-, M bu kitāb birle/ menfa‘atlene: İ-, B menfa‘atleneler, M menfa‘atler ģāŝıl ola/
128
3 21cemí‘-i ģükemānuñ rāyı buña ķarār šutdı ki Allāhu Ta’ālā beden-i insānı
4 22yaratdı er menísi-y-ile ‘avrat menísinden. Nitekim peníri māye-y-ile südden yaratdı. Pes nitekim südi ‘aķd iden ķuvvet māyededür, ancılayın ‘avrat
5 23menísin ‘aķd iden ve bu ŝūrete getüren ķuvvet er menísindedür.
6 24Ve nitekim her bir süd-ile māyeden peynirüñ cüzvidür, ancılayın bu iki mení daĥı 7 25bedenüñ cüzvidür ve nitekim peynir evvel in‘iķādında be-ġāyet ŝıvuķdur, ancılayın bu iki mení daĥı evvel in‘iķādında be-ġāyet sıvuķ idi.
8 26Líkin ģarāret ki er menísindedür kim aña ģarāret-i ġarízí dirler ve hem 9 27ģarāret-i aŝlí daĥı dirler. Ol eczā-yı arżıyye kim ‘avrat menísinden ve ģayż 10 28ķanından ģāŝıl olur, bişürür ve nażc ider ve mā’iyyetin giderür ve ol 11 29ģayżuñ lašífin ceníne ġıdā virür ve keśifin def‘ ider ve bedenüñ
2
tā: İ-, A-, M- / pādişāhumuza: B pāźişāhumuza, İ-, H pāźişāhımıza, A-, M-/ ve hem bize: İ beñi ve hem bizi hayr duayıla añalar vallāhü a‘lem bi’ŝ-ŝevāb, A ve bu faķíre, M ve hem bu faķíre daĥı/ śevāb-ı : İ-/ uĥreví: İ-, A-; M dü-cihān/ ģāŝıl: S-, İ-/ ola: İ ammā; B, H, A ola ammā/ pes: S, B bes; A-, M-/ bil kim : İ, B bil ki; A, M bilgil ki/
3
cemí‘-i: B, İ, H, A, M cemí‘/ ģükemānuñ: M ‘ulemānuñ/ rāyı buña ķarār šutdı ki: İ rāyı buña ķarār dutdı ki, B rāyı buña ķarār duttı kim, H rāyı buña ķarār dutdı ki, A re’yi buña ķarār šutdı ki, M ‘ayān infāķ edüp dururlar kim/ Allāhu Ta’ālā: M-/ beden-i insānı: M beden-i insān/
4
yaratdı: M ĥalķ etmişdür/ er: S-, M erüñ/ menisiyile: S-; B, H, M menísiyle; A menísinden/ ‘avrat: S- , A ve ‘avrat/ menísinden: S-/ penír: S-, İ penir, H peyniri, A peyniri, M peynír/ māyeyile: S-; H, A māye ile/ südden: S-, B, İ sütden/ yaratdı: S-, M ĥalķ etmişdür/ pes: S, B, İ bes; A-, M-/ ķuvvet māyededür: S ķuvvet-i mā’yidedür; A ķuvvet māyedür/
5
menísin: İ menisin daĥı, B menísini/ ŝūrete: S ŝūreti/ er: M erüñ/ menísindedür: M menísindendür/
6
ve: M-/ her: A-/ bir : A-, M biri/ südile: H südü ile; A, M süd.le / māyeden: S mā’yideden; A, M māye/ peynirüñ: B, İ penírüñ/ cüzvidür: A cüz’idür, M cüzvi dururlar/ ancılayın: S-/
7
bedenüñ: M ādemüñ/ cüzvidür: A cüz’idür, M cüzv. dururlar/ ve: A-, M-/ peynir: B, İ penír; M beynir/ evvel: S ere ol, M-/ be-ġāyet: A-/ ŝıvuķdur: S ŝuvuķdur; İ ŝıvıķdur, A ŝıvıķ idi/ Ancılayın bu iki mení: S-, H-, M-/ daĥı: S-, H-, A-, M-/ evvel: S-, H-, M-/ in‘iķādında: S-, H-, M-/ beġāyet: S-, H-, M-/ ŝıvuķ idi: S-, H-, M-, İ sıvıġidi, A ŝıvıķ šururlar/
8
ģarāret: İ, B, M ģarāreti; H ģarāretde; A ol ģarāret/ ki: M kim / er: M erüñ/ kim: S-, İ-, A-, M-/ ģarāret-i ġarízí : A ģarāret-i ġaríze/ dirler: H, A, M derler/ hem: M-/
9
ģarāret-i aŝlí: S ģarāret-i aŝliyye, H aŝliyyedür, A ģarāret-i aŝl/ daĥı: S-/ dirler: H, A, M derler/ ol: S-, B-, H-/ eczā-yı arżiyye: H eczā. arżiyye, M eczā-yı maraż/ kim: M-/
10
bişürür: İ büşürür/ ve: M-/ ve: M-/ mā‘iyyetin: İ mā’iyye[t]in, A māiyyetlerini, M mā‘iyyetleri/ ve: A-/
129 3a
1 30 a‘żāsın berkidür tā ol vaķte degin kim cenín dünyāya gele. Pes andan ŝoñra 2 31başlar taģlíl çoķ olmaġa ģarāretüñ te’śíri çoķ olmaķdan ötüri. Ĥuŝūŝā kim 3 32müsā‘ade ide aña hevānuñ ve şemsüñ ve ģarekāt-ı bedenínüñ
4 33 ve nefsānínüñ ģarāreti ve hem aġdiyenüñ ve eşribenüñ ģarāreti. Rušū- 5 34betinüñ taģlílince a‘żāsınuñ ŝalābeti ve muģkemligi artar.
6 35Ve dāyimí bu ‘amellerdedür tā ol vaķte degin kim cifāf ve ŝalābeti
7 36 ģadd-i i‘tidāle irişe. Pes eger biz bu rušūbete müsā‘ade itmesevüz bir ġıdā-y-ıla 8 37kim ol gitmiş rušūbetüñ yirine dura, nā-çār ķalan rušūbet daĥı
9 38bil-külliyye münģall oluban fenāya gider ve anuñ fenāsından ģarāret-i ġarízínüñ 10 39fenāsı lāzım olur. Pes vācibdür bize kim ol rušūbete müsā‘ade
11 40idevüz bir ġıdā-y-ıla kim aña lāyıķ ola ve bi-ķadarı mā yenbaġı ola kim eger aķall-ı
11
ceníne: S cenín; H cenine; A, M cānına/ ġıdā: İ, B ġıźā/ virür: A verür/ ve: M-/ keśífin: S keśifin/
3a 1 tā: M-/ kim: İ ki, A-/ cenín: S-, İ-, B-, H-; M oġlan/ gele: M gelür/ pes: S, B, M bes; A- / andan ŝoñra: M-/
2
taģlíl: İ taģlíli/ çoķ: İ, B, A, M coķ/ olmaġa: M olduġıcün/ ģarāretüñ: M-/ te’śíri: A te’śír, M-/ çoķ: İ, B coķ, M-/ olmaķdan: M-/ ötüri: A ötürü, M-/ ĥuŝūŝā: S ĥużūrına; A, M ģuŝūŝā/ kim: S-, A ki/
3
ide: M ider/ aña: M ol taģlíl/ şemsüñ: A şemşüñ/ bedenínüñ: M bedeninüñ/
4
nefsānínüñ: M-/ ģarāreti: H ģarāret, M-/ ve hem: M-/ aġdiyenüñ: S a‘żiyenüñ, H aġrebiyenüñ, A aġdiyyenüñ, M aġdiye/ ģarāreti: H ģarāretinüñ, M ģarāretleri/ pes: S-, B-, H-; M bes/
5
rušūbetinüñ: İ, M rušūbetüñ; H-/ ve: M-/
6
dāyimí: İ, H, A dāyim; M dā[yi]mā/ ‘amellerdedür: İ, A, M ‘ameldedür; S ‘amellerde/ ol vaķta degin: M-/ kim: A-, M-/ cifāf: S ceffāf; H cifāf ķuruluķ/
7
ģadd-i i‘tidāle: A ģadden ‘itidāle, M i‘tidāl ģaddine/ irişe: B, M irse/ pes: B, M bes; A-, S-/ bu: H-, M-/ rušūbete: M rušūbet/ itmesevüz: H itsevüz/ ġıdāyıla: İ, B ġıźāyıla; M ġıdā ile/
8
kim: S ki, H-/ dura: A, M šura/ nā-çār: İ, B nā-cār, M çār/
9
münģall: M-/ oluban: M olup/ ģarāret-i ġarízínüñ: S, A ģarāret-i ġarízenüñ; M ģarāret-i ġaríziyyenüñ/
10
olur: B, İ, H gelür; A gelür ve ģarāret-i ġarízenüñ fenāsından bedene mevt ve fenā ģāŝıl olur; M gelür ve ģarāret-i ġaríziyyenüñ fenāsından bedene mevt ve fenā ģāŝıl olur/ pes: S, B, M bes/ ol: M-/ rušūbete: M-/ müsā‘ade: M-/
130 3b
1 41 yenbaġı ola. Hem lāzım gelür yine ifnā-yı rušūbet ve inšıfā-yı ģarāret-i
2 42ġaríz-i aŝliyye, nitekim beyān oldı ve eger ekśeri mim-mā yenbaġı ola. Hem daĥı yine lāzım
3 43gelür ģarāret-i aŝlínüñ inšıfāsı, anuñ içün kim ķaçan ġıdā çoķ 4 44olsa ve ģadden tecāvüz itse nā-çār hażım tam olmaz ve ma‘ide
5 45fesāda varur ve andan dürlü dürlü rušūbet-i ġaríbeler ģāŝıl olur kim ol 6 46rušūbetler mūcibdür bedene envā‘-i ĥastalıķ peyźā itmege. Pes nā-çār 7 47ol rušūbet-i ġaríbe kim bedende ģāŝıldur, ģarāret-i ġarízeyi söyündürür,
8 48ammā keyfiyyet-i mużaddesiyle ve ammā boġmaġ-ıla; nitekim çirāķ yaġı çoķ olıcaķ
11
idevüz: H-, M-/ bir: M-/ ġıdāyıla kim: İ, B ġıźāyıla kim; M-/ bi-ķadarı: İ, A biķdar; B, H biķdarı; M taķdíri/ kim: H-, A-, M-/ eger: M-/ aķall-ı: M-/
3b 1 yenbaġı: İ, B, A mim-mā yenbāġı; H mā yenbaġı; M-/ ola: M-/ lāzım gelür yine: A yine lāzım gelür, M-/ ifnā-yı rušūbet: A fenā-yı rušūbet, M-/ ve: M-/ inšıfā-yı ģarāret-i ġaríz-i aŝliyye: İ inšıfā-yı ģarāret-i aŝlí, B inšıfā-yı ģarāret-i ġaríz-i aŝlí, A inķıżā-yı ģarāret-i aŝlí, M-/
2
nitekim beyān: M-/ oldı: B, İ, H, A olundı, M-/ ve: M-/ eger: S-, M-/ ekśeri: B, H, A ekśer; M-/ mim- mā yenbāġı ola: M-/ hem: M-/ daĥı: S-, H-, A-, M-/ yine: M-/ lāzım: M-/
3
gelür: M-/ ģarāret-i aŝlí-nüñ: M-/ inšifāsı: M-/ anuñ içün kim ķaçan: B anuñ-cün ķacan kim, İ anuñ- cün kim ķacan, H anuñ-çün kim ķaçan, A anuñ-içün kim, M zírā ķacan kim/ ġıdā: İ ġıźā/ çoķ: İ, B coķ; M cokluķda/
4
olsa ve: M-/ itse: A etse/ nā-çār: İ nā-cār, M-/ hażım tām bolınmaz: S hażım tām olmaz, İ hażmı tām bolınmaz, H hażm tām olmaz, A hažm tām bolunmaz, M ma‘dede girince hażm olmaz fāsid olur/ ve: M-/ ma‘ide: İ, H, A ma‘deyi, B ma‘hideyi, M yanındaġı aĥlāš daĥı/
5
fesāda varur: B, İ, H, A fesāda virür; M fesād ider/ ve: S-/ andan: A, M andan bedene/ rušūbet-i ġaríbeler: S rušūbet; İ, A rušūbet-i ġaríbler, H rušūbetler, M ģastalıķlar/ olur: A, M olur zirā ķacan/ kim: S-, M-/ ol: M-/
6
rušubetler: H-, M-/ mūcibdür: B mūcib dururlar, İ mūcibdürler, A mūcibdururlar, H-, M-/ bedene: H- , A-, M-/ envā‘-i: İ, B, A envā‘; H-, M-/ ĥastalıķ: A ģastalıķ, H-, M-/ peyźā: B beyźā; İ, A peyda; H-; M-/ itmege: İ, A itmek; H-, M-/ pes: S, B bes; A zirā; H-, M-/ nāçār: İ, B nācār; H-, M-/
7
ol: H-, M-/ rušūbet-i ġaríbe: S rušūbet-i ġaríbeye; M rušūbet-i ġaríbiyye/ kim: M-/ ģāŝıldur: S ģāŝıl, A çoķ bulunsa, M coķ bulunsa/ ģarāret-i ġarízeyi: İ ģarār-ı [ġ]arízí; B, H, M ģarāret-i ġarízí/ söyündürür: B söyindürür/
131
9 49boġılur ve söyünür. Pes bu üc nesneden kim yād ķılduķ mevt-i šabí‘í 10 50ģāŝıl olur kim muķadderdür her bir şaģŝ mizācınuñ muķteżāsınca 11 51taķdím te’ĥírsüz. Nitekim Ģaķķ celle ve ‘alā buyurur:
4a
1
2 52Ve çün bu meźkūrātı bildükden ŝoñra bil kim ģayāt ģarāret ve rušūbet-iledür, 3 53nitekim mevt bürūdet ve yübūset-iledür. Pes demevíyyü’l-mizācuñ
4 54‘ömri artuķ olur ŝafrāvíden ve ŝafrāvínüñ balġamíden ve balġamínüñ 5 55sevdāvíden. Ve hem ol ebdānuñ ki ģarāreti ve rušūbeti tedbíri kim lāyıķdur
8
ammā: M ģāˇh/ keyfiyyet-i mużaddesiyle: İ keyfiyyet-i mużaddesiyile; M keyfiyyet-i mużaddesiylen/ ammā: İ immā, M ĥˇāh/ boġmaġıla: A boġmaķ ile; H M boġmaġılan/ çırāķ yaġı çoķ olıcaķ: İ yaġ coķ olmaġıla cıraķ, B cıraķ yaġ coķ olıcaķ, H çeraķ yaġı çoķ olıcaķ, A yaġ çoķ olsa çıraķ, M yaġ coķ olsa cıraķ/
9
boġılur: H, A boġ.lur; M boġılup/ ve: A-, M-/ söyünür: S söyinür/ pes: S, B bes; M ve/ üc: S-, H-/ kim: M ki/ yāź: İ, A, M yād/ ķılduķ: B, İ itdük; A etdük; M olundı/ mevt-i šabí‘í: A šabí‘í/
10
kim: M-/ her bir : A-/ şaĥs: A-, M-, şaĥısda: İ/ mizācınuñ: A-, M mizācuñ/ muķteżāsınca: A-/
11
te’ĥírsüz: İ, B teĥírsin; H, A te’ĥírs.z; M te’ĥírsiz / Ģaķķ celle ve ‘alā buyurur: İ buyurur Allāhu Ta’ālā Kelām-ı Ķadíminde, B buyurur Allāhu Ta‘ālā, A Allāh. Ta‘ālā buyurur, H Ģaķķ Ta‘ālā celle źikre buyurur kim, M kelām-ı ķadíminde buyurur/