Buğday’ın Üretim Tekniği

6.2.1.Đklim Đstekleri

Buğday fazla nem ve sıcaktan hoşlanmayan bir serin iklim bitkisidir. Dünyada buğdayın yetiştiği alanlarda, toplam yıllık yağış 250-1750 mm arasında değişir. Bununla birlikte asıl buğday kuşağı 350-1 000 mm yağış alır. Gelişme devresinde uygun dağılmış 600-700 mm’lik yağış maksimum verim için yeterli görülmektedir. Çimlenme ve kardeşlenme devresinde sıcaklığı 8-10 0C, nispi nemin % 65’in üzerinde olması gerekir. Düşük sıcaklığa dayanma bakımından türleri ve çeşitleri arasında büyük farklılıklar bulunmaktadır. Kışlık buğdaylar kar örtüsü altında - 40 0C’ye, kar örtüsüz -32 0C’ ye kadar dayanabilmektedir. Düşük sıcaklıklardan ( -10 ile -15 0C arasında ) zarar gören çeşitler yazlık olarak ekilirler.

6.2.2. Toprak Đstekleri

Buğday, toprak isteği bakımından çok seçisi olmamasına rağmen organik maddelerce zengin, orta tekstürlü, verimli ve drenajı yeterli olan derin killi-tınlı topraklarda iyi yetişir. Buğday tarımı için en uygun topraklar nötr ve alkalin (pH:8,5) topraklardır.

6.2.3. Tarla Hazırlığı

Buğday tarımında toprak işleme ve tohum yatağı hazırlığı, bölgeye, ürün sistemine ve buğdayın kışlık veya yazlık ekilmesine bağlı olarak değişir. Nemli ve sulanan alanlarda toprak işleme zamanı ve metodunu büyük ölçüde buğday ile birlikte münavebeye giren diğer ürünler belirler. Bu bölgelerde toprak, hasattan hemen sonra pullukla derince işlenir. Şayet buğdaydan önceki ürün tarlayı geç terk etmiş ve toprak işleme için zaman yoksa buğday mibzer ile doğrudan anıza ekilebileceği gibi anız diskaro ile parçalandıktan sonra da ekim yapılabilir.

Nadas uygulanan kuru tarım bölgelerinde toprak bölgenin yağış durumu, toprağın strüktürü ve daha önce yetiştirilen bitkinin cinsine bağlı olarak 15-20 cm derinlikte işlenir.

6.2.4. Tohumluk

Dekara atılacak tohum miktarının belirlenmesinde; çeşit özellikleri, ekim zamanı, tohumluğun değeri, m2’ye atılacak tohum miktarı, tohumluğun safiyeti, tohumluğun biyolojik değeri ve tohumun bin dane ağırlığı gibi faktörler önemli rol oynamaktadır.

6.2.5. Ekim Nöbeti

Her yıl aynı tarlada her buğday ekilmesi, verim düşüklüğü ile hastalık ve zararlının artmasına neden olmaktadır. Ekim nöbeti her bölgenin ekolojik durumuna uygun olarak uygulanır. Genelde bölgede uygulanan ekim nöbeti bir yıl buğday diğer yıl ayçiçeği’dir.

6.2.6. Ekim

Buğdayın ekim zamanı bölgenin ekolojik koşullarına ve yetiştirilecek çeşidin biyolojisine bağlıdır. Kışlık çeşitlerin sonbaharda ekilmesi zorunludur. Yazlık çeşitler ise kış soğuklarına dayanamadıkları için kışı sert geçen bölgelerde ancak yazlık olarak ekilebilirler. Kışlık buğday ekim zamanı 25 Eylül-15 Aralık arasında değişmektedir. Yazlık ekim ise Mart-Nisan aylarında yapılmaktadır.

Ekim metodları toprak tipine, mevcut alet ve ekipmana ve alışkanlıklara bağlı olarak değişebilmektedir. En ideal ekim metodu teorik olarak tohumları eşit sıra arası ve sıra üzeri sıklıklarla toprağa düşürmektir. Günümüzde buğday ekimi daha çok mibzerle yapılmaktadır. Bunun yanında yaygın olarak da serpme ekim de yapılmaktadır. Ancak serpe ekimin birçok mahzurlu tarafları bulunmaktadır.

6.2.7. Gübreleme

Genel olarak azotlu gübreler, 100 kg dane için 1 kg saf azot hesabıyla verilir. Buğdayın fosfor isteği ekolojilere göre fazla değişme göstermeyip genellikle sabittir. Bu nedenle 100 kg dane ürün için 2 kg saf fosfor (P2O5) hesap edilir. Türkiye’de buğday

6.2.8. Hastalık ve Zararlılarla Mücadele

Buğdayda en önemli bakım işi yabancı ot kontrolüdür. Buğday tarlalarındaki geniş yapraklı yabancı otlar ve yabani yulaf çoğu zaman herbisitlerle kontrol edilmektedir. Ayrıca süne ve kımıl zararlısına karşı bazen devlet bazen de çiftçi bazında mücadele yapılmaktadır. Üst üste buğday ekimlerinde ise zabrus zararlısı ve ekin sineği buğday verimlerinde önemli düşüşlere neden olmaktadır.

6.2.9. Hasat ve Harman

Hasat zamanı, bölge özelliklerine göre danedeki su miktarına ve kullanılacak makinaların çalışabilme durumlarına bağlı olarak değişir. Buğday da dahil olmak üzere serin iklim tahıllarında en uygun hasat zamanı danedeki nem oranının % 13,5 ‘a düştüğü zamandır. Karadeniz ve Marmara Bölgelerinde ise danedeki nem oranı % 16-18 iken yapılmaktadır.

Hasat tırpan, orak makinaları veya biçerdöver ile yapılmaktadır. Biçerdöverle yapılacak hasatta en uygun zaman danedeki nem oranının % 15 dolayında olduğu zamandır.

Buğday daneleri kolaylıkla taşınıp muhafaza edilebilir. Harman edilmiş daneler kuyular, ambarlar, silolar ve açıkta depolanabilir. Uygun bir depolama için herşeyden önce ürünün temiz, yeterince kuru ve ambarın temiz olması gerekir. Uygun şartlarda çok

az kayıpla (% 1’den daha az) buğday ürünü bir kaç yıl depolanabilir ( SENCAR ve Ark.1991).

6.2.10. Verim

Buğdaydan dekara alınan verim tohumun çeşidine ve döl kademesine, iklime, kullanılan girdilerin niteliğine ve miktarına, mücadele şartlarına ve başarısına göre değişiklikler arz edebilmektedir.

Buğday danesi karbonhidratlar, proteinler, yağlar ve mineral maddeler bakımından zengindir. Ayrıca vitaminler bakımından da zengin olan buğday danesi, insan ve hayvan beslenmesine çeşitli besin maddeleri sağlayan ürünlerdendir.

Dane başlıca üç kısımdan oluşmaktadır: a) kabuk (% 12), b) besidoku (endosperm) (% 85), c) embriyon (% 3). Dane bileşimi ise şu şekildedir: % 67,1 azotsuz ekstrat, % 12,3 ham protein, %2 hazmolunur yağ, % 2,3 ham selüloz, % 14,4 yağ, % 1,7 kül ve embriyonda yağ %14,3’tür (Kün,1996).

Ekmeklik buğday çeşitlerinde kalitenin belirlenmesinde kullanılan en önemli kriterler; hektolitre ağırlığı, danede protein miktarı, sedimentasyon değeri, absorpsiyon değeri, yumuşama derecesi ve ekmek hacmi sayılabilir. Türkiye’de yaygın olarak yetiştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinin kalite özellikleri Çizelge 29.’de verilmiştir.

Çizelge 29. Bazı Ekmeklik Buğday Çeşitlerinde Kalite Özellikleri Kalite Kriterleri Çeşitler

Tanede Protein Miktarı

En Fazla Kıraç-66,Bezostaja-1,Lancer,Saraybosna,Panda,Gemini

En Düşük Kırkpınar-79, Sadova, Atilla-12,Kate A-1 Sedimentasyon

Değeri

En Fazla Panda, ,Bezostaja-1,Lancer,Saraybosna, Arpatan-9

En Düşük Orso,Kırkpınar-79, Sadova, Atilla-12,Kate A-1,Gerek-79

Absorpsiyon Değeri En Fazla Gönen,Bezostaja-1,Bolal-2973,Lancer,Saraybosna, Sadova, Panda, Gemini

En Düşük Kırkpınar-79,Orso,Cumhuriyet-75,Atilla-12,Kıraç-66,Gerek-79 Yumuşama Derecesi En Fazla Bezostaja-1,Atilla-12,Lancer,Panda

En Düşük Orso,Gerek-79,Kırkpınar-79

Ekmek Hacmi En Fazla Bezostaja-1,Bolal-2973,Kıraç-66,Lancer, Panda,Gönen En Düşük Gerek-79,Kırkpınar-79,Orso,Cumhuriyet-75