Buğdayın Gübrelenmesi

Buğday bitkisi kumlu ve organik topraklar hariç, ince tekstürlü topraklardan ağır killi topraklara kadar her çeşit toprakta, özellikle kalsiyum ve organik maddece zengin topraklarda iyi yetişir. Buğday için ideal toprak pH’sı 6 civarıdır. Tuzsuz, fazla kireçli olmayan, humusça yeterli, tınlı, killi-tınlı topraklar arzulanır. Taban suyu seviyesinin

yüksek olmadığı, makro besin elementleri (azot, fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum, kükürt) ile mikro besin elementlerinin (demir, çinko, mangan, bakır, bor, molibden, klor) yeterli ve dengeli oranlarda bulunduğu topraklar buğday ve diğer tahıllar için en ideal topraklardır. Toprak analiz sonuçlarına göre hangi besin elementi eksik ise onu taşıyan gübre uygun zamanda ve miktarda toprağa veya bitkiye uygulanır.

Kıraçta buğday-nadas-arpa-nadas münavebesi uygun iken, sulanan arazilerde fasulye-şeker pancarı, buğday, ayçiçeği (veya mısır) münavebesi iyi bir rotasyon modelidir. Buğday vejetasyon süresi boyunca dekardan (1000 m²) yaklaşık 500 ton su tüketmektedir. Orta Anadolu için en uygun ekim tarihi 10 Ekim - 10 Kasım tarihleri arasıdır.

Uygun ekim derinliği ise 5-6 cm’dir.

Toprak analiz sonuçlarına göre fosfor noksan çıkmışsa taban gübresi olarak mibzerle DAP gübresi verilir.

DAP’ta buğdayın ilk gelişim dönemi için gerekli azot bulunduğundan ekimde DAP ile beraber başka azotlu bir gübre verilmez. Toprakta fosfor yeterli düzeye yakınsa dekara 3 kg saf fosfor verileceğinden ilk gelişme dönemi için gerekli 3 kg azot/da için uygun bir form olan 20.20.0 + Zn kompoze tercih edilebilir. Fosfor noksan ise kesinlikle DAP kullanılmalıdır. Çünkü DAP’ın formülasyonu düşük azot (%18 N) ve yüksek fosfor (%46 P₂O₅) şeklindedir.

Üzerinden kış geçecek bitkiler için fosforun tamamı ile kardeşlenme dönemine kadar gerekli az miktardaki azot en uygun olarak DAP ile karşılanabilir. Toprakta fosfor yeterli ve yüksek ise hiç fosforlu gübre verilmeyeceğinden tabana ilk gelişim dönemi için gerekli azot mutlaka amonyum sülfat (şeker gübre) gübresi ile sunulmalıdır.

Buğday ekilen topraklarda potasyum, kalsiyum, magnezyum ve kükürt yeterli olduğundan bunları içeren gübreler ne tabana, ne de üste verilmezler. Ekimde tabana verilen kükürt; toprakta kükürt noksanlığı olduğu için değil, toprak pH’sını düşürmesi içindir. Yarı kurak iklim nedeniyle yüksek kireçli ve alkalin pH’lı topraklarda demir ve çinko noksandır. Ancak buğday demir etkin bir bitki olduğu için buğday için toprağa veya yaprağa demirli gübre uygulanmaz. Ama çinko kesinlikle verilmelidir. Ya çinko katkılı taban gübresi kullanılacak, ya da kıraçlar için ot ilacında suya çinko karıştırılacak, sulanan tarlalar içinse ilk yağmurlama ile çinko verilecektir. Bitkinin havadan ve sudan aldığı 3 makro besin elementi de (karbon, hidrojen, oksijen) dikkate alındığında sömürülen toplam 16 besin elementinden herhangi biri eksik olsa verim ve kalite o ölçüde sınırlandırılır. Toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri ile tohumun genetik verim kapasitesi, iklim ve diğer bakım şartları ne kadar optimum ise verim ve kalite o derecede maksimum düzeyde gerçekleşir. Aksi halde verim ve kalite belli düzeyde düşer. Nitekim günümüzdeki ıslah edilmiş kaliteli (elit, sertifikalı) buğdayların dekardaki genetik verim kapasiteleri 1450 kg’dır.

BAZI KÜLTÜR BİTKİLERİNİN GÜBRELENMESİ

Halbuki dekardan bu düzeyde bir buğday verimi alınmıyor. Dekardan sulanan tarlalarda 750 kg buğday alınmışsa, 700 kg verim düşüklüğünün sebebi, toprak kalitesizliği, iklim koşullarının en uygun şekilde olmaması, hastalık ve zararlıların kötü etkisi, yukarıda verilen düzgün münavebeye uyulmaması gibi faktörlerdir.

Artık ağırlıktan ziyade protein oranına (kalite) göre fiyat belirlendiğinden sulu arazilerde azotun parçalar halinde verilmesi gerekmektedir. Kıraç, taban ve sulu arazilerde Marttaki kardeşlenme döneminde ilk üst gübreleme amonyak zehirlenmesi olmaması için üre, sulanan tarlalarda Nisandaki sapa kalkma döneminde ikinci üst gübreleme kireçli topraklar için AN-33, kireçsiz topraklar için CAN-26 ve başak döneminde yağmurlama ile amonyum sülfat en doğru gübre formlarıdır. Genellikle sulanan arazilerde azotlu üst gübreler çiftçiler tarafından yağmurlama ile verilmektedir. İlkbahar yağışları bol olursa yağmurlama sulama yapılamayacağından, artık ileri dönemde fırfır (gübre serpme makinesi) ile araziye de girilemeyeceğinden yüksek tane verimi alınsa bile protein oranı düşük kalmaktadır. Buna besin seyrelmesi denmektedir. Böyle bir durumla karşılaşmamak için sapa kalkma başlangıcında ikinci üst gübreleme fırfırla yapılmalıdır. Ayrıca ilkbahar yağışlı geçiyorsa kıraçta da sapa kalkma döneminde fırfırla bir miktar amonyum nitrat gübresi verilebilir. Ne ilk üst gübrelemede, nede ikincisinde üre ile amonyum nitrat gübresi karıştırılarak verilmez. İlk üst gübre üre, ikinci üst gübre amonyum nitrat ve suluda başak dönemi gübresi ise sadece amonyum sülfattır. Bunların ters sıra ile verilmesinde gübre etkinliği düşer, çevre kirliliği artar, verim ve kalitede beklenen artış meydana gelmez, sonuçta kâr azalır.

Buğday bitkisi hasada kadarki dönemde topraktan kaldırdığı azotun %60’nı sapa kalkma - başaklanma döneminde sömürmektedir. Bu dönemde bir günde 1 dekardan 250 g saf azot emilmektedir. Bu yüzden sapa kalkma döneminden itibaren kök bölgesinde alınabilir azotun bulundurulması zorunludur. Bu da en doğru bir şekilde aşağıda verilen önerilerle sağlanabilmektedir. Sulu koşullarda bir dekardan buğday 13-16 kg azot, 4-6 kg fosfor ve 50 g çinko kaldırmaktadır.

BAZI KÜLTÜR BİTKİLERİNİN GÜBRELENMESİ

Kıraç Buğdayda Gübreleme

Dönem Dekara (1000 m²)

Ekimde tabana

12 kg DAP 12 kg toz kükürt 12 kg katı hümik asit

Mart başında fırfırla 10 kg üre

Ot ilaçlamasında holderin 100 litresine 500 g üre

300 g çinko sülfat

Taban Tarla Buğdayında Gübreleme

Dönem Dekara (1000 m²)

Ekimde tabana 14 kg DAP

14 kg toz kükürt 14 kg katı hümik asit

Dekara

Mart başında fırfırla 12 kg üre Nisan başında fırfır ile

10 kg AN (%33 N) Ot ilaçlamasında holderin 100 litresine 500 g üre

300 g çinko sülfat

Sulanan Buğdayda Gübreleme*

Dönem Dekara (1000 m²)

Dekara Ekimde tabana 16 kg DAP

16 kg toz kükürt 16 kg katı hümik asit

Dekara

Mart başında fırfırla 14 kg üre Nisan başında fırfır ile 14 kg AN (%33 N)

Mayısta yağmurlama ile 12 kg amonyum sülfat (%21 N) 100 g çinko sülfat

1 L sıvı hümik asit Ot ilaçlamasında

holderin 100 litresine 500 g üre 300 g çinko sülfat

*: Dekarda 1000 kg buğday ve %13’ün üstündeki protein oranı için gerekli besin tablosudur