Bordro Hileleri

Çalışanların yaptığı bu tip hilelerde işletmeye ait kayıtlar üzerinde oynanmak suretiyle gerçek dışı kayıtlar yapılarak çalışanların gerçek olmayan çalışanlara yapılan ödemeleri zimmetlerine geçirmeleri söz konusu olmaktadır. Muhasebe ya da bordro kısmı zaman kartlarında yer alan bilgiler doğrultusunda çalışanlar tarafından hak edilen ücretlerin ödenmesinde tek başına karar alabiliyorsa hilenin yapılması daha kolay bir hal almaktadır. Bordro hilelerinin saptanmasına yardımcı pek çok hile emaresi bulunmaktadır.

Bordro hileleri genelde üç ana bölüme ayrılmaktadır: • Hayalet çalışan hileleri

• Saat ve ücretlerde sahtecilik • Komisyon hileleri

Hayalet Çalışan Hileleri; Bir hayalet çalışan, iletmede fiili anlamda çalışmadığı halde, bordroda gözüken gerçek veya sahte kişidir. Gerçek kişi olan hayalet, genellikle hilekârın bir yakını veya arkadaşıdır. Bir hayalet çalışan hilesinin başarılı olması için,

• Hilekâr, işletmenin personel ve bordro kayıtları üzerinde sahtecilik yapar. • Hayalet çalışan için işletmede ücret tahakkuk eder.

• Hilekâr veya işbirlikçisi ücret ödemesini alır.

Bu tür hilede ilk adım, hayalet çalışanın işletmenin bordrosuna bir şekilde dâhil edilmesidir. Genellikle gerekli yetkilere sahip veya işletmenin bordro kayıtlarına erişebilen çalışanlar tarafından yapılmaktadır. Böylece personel kayıtlarına yeni çalışan ekleyebilme olanağına sahip bulunmaktadırlar. Örneğin, bir işletmede bordro bölümünde çalışan bir kişiye, bordro sistemine yeni çalışanları kaydetme, bilgiler üzerinde düzeltmeler yapma ve ücret çeklerini dağıtma görevleri verilmiştir. Bu çalışanın yöneticisi, ona güvendiğinden dolayı, özensiz bir biçimde onay vermektedir. Görevlerin ayrılık ilkesindeki zayıflık ve kontrol yokluğu, çalışanı hayalet çalışan hilelerinde şanslı bir konuma sokmuştur. Yapılan bordro hilesini gizlemede kullanılan yollardan biri, gerçekte olmayan çalışana, işletmede çalışanların isimlerine benzer isimler verilmektedir. Böylece hayalet çalışan için düzenlenen ücret çekleri, göz aldanması ile gerçek gibi bir görüntü taşımaktadır. Bazen de işletmenin eski çalışanlarının isimleri kullanılmaktadır. Doğal olarak eski çalışanın bu durumdan

206 _{Öksüz, a.g.e., s. 36-38.}

97

haberi olmamaktadır. Bu çalışan işletmeden ayrıldığında, ismi bordro kayıtlarından silinmeyip, ücret ödenmeye davam edilmektedir. Eğer sahte çalışan hilekâr tarafından bordroya ilave edilebilirse, ücret dağıtımı genellikle fazla bir sorun doğurmamaktadır. Örneğin, hayalet çalışanın bilgileri düzenlenirken, hilekâr duruma göre bir banka hesap numarası veya bir posta adresi belirtmektedir. Hayalet çalışanın fiziksel olarak bulunmadığı durumlarda bu adresler, hilekâra ait olmaktadır. Hayalet çalışan fiziken var olup, işletmede çalışmaması durumunda, bu hayalet çoğunlukla hilekârın yakınlarından biri veya suç ortağı olabilmektedir. Bu yöntem hilekâr için daha güvenilir kabul edilmektedir ve yakalanma olasılığı daha düşük olmaktadır.

Sahte Çalışma Saatleri ve Ücret Yaratma; Sahte saat ve ücret işlemleri hilelerinde hayalet çalışan bulunmamaktadır. Var olan çalışanlar aracılığı ile işletmenin kaynakları çalınmaktadır. Bu da saat miktarı birim saat ücreti ile oynayıp para çalınmaktadır. Bunlar doğal olarak şişirilmektedir. Sabit ücretli çalışanlarda ise, hile ücretin olduğundan yüksek gösterilmesi veya fazla mesailerin şişirilmesi şeklinde gerçekleşmektedir. Özellikle zaman kartlarının elle düzenlendiği durumlarda, hilekâr zaman kartını doldurarak, kontrolörün onayına sunmaktadır. Bazen de kontrolörün imzası taklit edilerek onaylanmış görüntüsü de verilebilmektedir. Sonrada bir şekilde onaylanmış kart yığının içine katılarak muhasebeye gönderilmektedir. Sonra kartlar onaylanınca ödeme aşamasına gelinmektedir.

Bazen de onay verme yetkisine sahip olan kontrolör ile hilenin uygulanmasında işbirliğine gitmektedir. Bu da hilenin ortaya çıkmasını güçleştirmektedir. Muhasebe çalışan, bazı çalışanlarla işbirliğine giderek, onların onaydan gelen zaman bilgilerini değiştirerek sisteme girmektedir. Onaydan gelen bilgiler değiştirildiğinden yapılan değişiklikler doğal olarak onay dışı kalmakta, yeni durum sisteme girilmekte, şişirilmiş ücret geliri elde edilip, paylaşılmaktadır.

Prim Hileleri; Prim, işletme çalışanlara yaptıkları işlerin bir yüzdesi karşılığı verilen bir ücret türüdür. Örneğin satış elemanının yaptığı satışların %2’sini prim veya komisyon olarak alması. Prim doğrudan yapılan işin karşılığı olarak verilmektedir. Bir satış elemanının prim olarak elde ettiği ücret gelirini hileli biçimde arttırmasının iki yolu vardır.

• Yapılan satışın tutarında sahtecilik yapmak • Prim oranını hileli biçimde arttırmak.

• Satışları hileli biçimde arttırmanın iki yolu bulunmaktadır. • Sahte satışlar yaratmak,

• Yapılan satış rakamları üzerinde oynamak.

Sahte satış yaratma operasyonunda, hileli satış talepleri, satın alma İstekleri, kredi onayları ve faturalardan yararlanılmaktadır. İkinci yol ise çalışanın gerçekte

98

yaptığı satışın bilgilerini değiştirerek hile yapmasıdır. Örneğin, işletmenin kayıtlarına, müşteriye belirtilenden daha yüksek fiyat yansıtması yapılır. Ülkemizde yapılan diğer bir hile de satışçılarımız gelir elde edebilmek için her isteyene mal satışı yapmaktır. Bu işletmenin alacağın tahsil edemeyip zarar etmesine neden olmaktadır.

Örneğin bir satış elemanı, yaptığı satışlardan %2 komisyon almak için anlaşmışsa, bunu hileli olarak %3’e çıkartmanın yollarını arar. Bu genellikle satış elemanın bordro ve personel bilgilerinin değiştirilmesi ile yapılır. Bu tür operasyonlar çoğunlukla bordronun hazırlandığı bölümde çalışan kişi ile satış elemanın işbirliğine girmeleri sonucunda gerçekleştirilebilir.