Yönetim İle İlgili Hile Belirtileri

İşletme yöneticilerinin başarısı, yönettikleri işletmenin başarısı ile doğru orantılıdır. Başka bir deyişle, işletmenin ne kadar çok kar eder veya işletmenin değeri ne kadar çok yükselirse, işletme yöneticileri de o derece başarılı olduğu kabul edilir. İşletme yöneticileri yetkilerini kaybetmemek veya işletmeden çıkartılmamak için hile yoluna başvurarak, yönetim görevlerinin sürdürülebilir olmasını sağlarlar.

3.1.1. Faaliyetlerin Yürütülmesi İle İlgili Anormallikler

İşletmeler, gerçekleştirdikleri faaliyetlere ilişkin verileri kullandıkları bilgi sistemlerine kaydederler. İşletmedeki bilgi sistemi kaydedilen verileri derleyerek kullanıcıların istedikleri raporları almalarına olanak sağlar. İşletmenin faaliyetlerini veya durumunu gösteren finansal tablo veya diğer raporlar, işletme yöneticileri tarafından hazırlanmakta ve üçüncü kişilere sunulmaktadır. Rapor kullanıcıları olarak tanımladığımız kişiler, işletmenin finansal raporlarını analiz ederler ve işletmenin finansal durumuyla ilgili bilgi sahibi olurlar. Elbette ki, kullanıcılarının finansal tabloları doğru bir şekilde analiz edebilmeleri için yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmaları gerekir. İşletmelerde yöneticiler tarafından yapılan hileler yüksek tutarlar içermekte olup, genellikle işletmelerin finansal tabloları üzerinde hile gerçekleştirmektedirler. Finansal tablolarda yapılan hileler finansal tabloların gerçeğe uygunluğunu azaltmaktadır. Gerçeğe uygun olmaması dolayısıyla güvenilir olmayan finansal tablolar, bilgi kullanıcılarının hatalı kararlar vermelerine sebep olabilmektedir. Verilen muhtemel hatalı kararlar, kullanıcılara olduğu kadar ülke ekonomisine de zarar verebilecektir.153

153 _{Hande Bulca ve Tolga Yeşil, “Bağımsız Denetim Standartlarının Muhasebede Hile}

70

İşletmelerde yapılan hilelerde genellikle bireysel çıkar söz konusu olmakta ve işletmeyi zarara uğratmakta iken, yöneticiler tarafından yapılan hileler işletmenin lehine olabilmektedir. Burada yöneticiler kendi çıkarlarından çok kendi işletme çıkarlarını göz önünde bulundurmaktadırlar. Örneğin; işletmenin satış rakamları düşük olduğu durumlarda, işletmenin durumunu iyi gösterebilmek için fiktif satış işlemleri yapılmaktadır. Hileli finansal tablolardaki satışların artması, kullanıcıların işletmeyle ilgili olumlu görüşe sahip olmalarını sağlayacaktır. Böylelikle işletme yöneticileri başarılı olarak nitelendirilip, bulundukları durumları koruyacaklardır.

Finansal tablolarda ve raporlarda yapılan hileler, finansal tabloların iyi bir şekilde analiz edilmesi durumunda ortaya çıkartılabilirler. Faaliyetlerin yürütülebilmesine ait hile emareleri, işletmeye ait mali tabloların ve diğer raporların incelenmesi ile tanımlanan emarelerdir. Bu emarelerin bazıları şunlardır:154

• Kriz ortamında faaliyetleri sürdürme, • Bir veya iki ürüne bağımlılık,

• Yetersiz öz kaynak yapısı,

• Giderlerin gelirlerden daha hızlı artması, • Nakit akış sorunlarının yaşanması,

• İlişkili taraflarla yapılan yüksek tutarlı işlemler, • Dış denetçilerdeki sık değişiklikler.

Sayılanların dışında, faaliyetler ve finansal tablolardaki aşağıdaki göstergeler de hile belirtisi olarak değerlendirilmektedir:155

• Banka hesaplarının sık sık değişmesi,

• İşletme varlıklarının piyasa değerinin altında satılması, • Karlı bir pazardaki küçülme,

• Yıl sonu işlemlerinin sayısının fazlalığı, • Tazminat ödemelerinin fazlalığı,

• Mal veya hizmet tedarikçilerinin sayısının yetersizliği. • Finansal tablo rakamlarındaki değişiklikler,

• Sektörde çok kötü bir isim sahibi olma.

İşletme yöneticileri işletmelerinin durumlarını dikkate alarak, yasal olmayan farklı hileli işlemlere başvurabilirler. Kimi zaman işletmelerini olağandan daha iyi göstermekte, kimi zaman da işletmenin iyi durumda olduğu halde sanki kötü durumdaymış gibi göstermektedirler. Özellikle vergi hesaplamalarında yöneticiler

154 _{Bulca ve Yeşil, a.g.e., s.53} 155 _{Bulca ve Yeşil, a.g.e., s.53}

71

hileli işlemler gerçekleştirmekte ve devlete daha az vergi ödemekte veya hiç ödememektedirler.156

Faaliyetlere ilişkin olarak sunulan finansal tablolardaki bazı kalemler birbirleriyle ilişki içerisindedirler. Finansal tablo kalemlerinin kendi aralarında doğru orantı ve ters orantı bulunmaktadır. Örneğin; işletmenin kredili satışlarının artması durumunda, ticari alacaklarının da artması beklenmektedir. Yine işletmenin satışlarının artması durumunda birim sabit maliyetlerde azalış olması beklenir. İşletmenin kredili alımlarının artması durumunda da ticari borçlarının da artması beklenir. Finansal tablolarda bunlar gibi birçok ilişkili kalem bulunmakta ve bu kalemler dikkate alınarak finansal analiz yapılmaktadır. Yapılan analizler sonucunda beklenen durumlar ile gözlenen durumlar arasındaki düzensizlikler hile belirtisi olarak karşımıza çıkmaktadırlar.

3.1.2. Yönetim Özellikleri İle Alakalı Anormal Durumlar

Yönetim özellikleri, yöneticilere ait güvenilir olmayan davranışları ya da maksimum seviyede hile yapma olasılığını ortaya koyan emareleri kapsamaktadır. Bu hile emareleri şunlardır:157158159

• Yüksek miktarlarda kişisel borcu olan ve mali zorluklar çeken yöneticiler, • Yöneticilerin ahlaki ve mali sıkıntıları,

• Geçmişi karanlık ya da sabıkası olan yöneticiler,

• Dürüstlük özelliğinden yoksun ve ahlaki özellikleri zayıf olan yönetim, • Çok üst seviyede güven duyulan yöneticilerin bulunması,

• Kalite seviyesi düşük olan yönetim kadrosu,

• İşletmeye ait bankayla ilgili hesapların sıklıkla değiştirilmesi, • Yönetimin denetçilere lüzumsuz olarak zaman baskısı yapması, • Detaylara olması gereken özeni göstermeyen yöneticilerin bulunması, • Çalışan bireylerin düşünce ve önerilerine gerekli kıymeti vermeyen bir yönetim şekli,

• İzin kullanımına özen göstermeyen yöneticilerin varlığı,

• İşletmeye ait hisse başına kazanç seviyesine tesir edebilecek muhasebe alternatifleri hakkında yönetimin artan ilgisi.

156 _{Ergün Küçük ve Şaban Uzay, “Hileli Finansal Tabloların Oluşumu ve Doğurduğu}

Sorunlar”, Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi, 2009, Sayı.32, s. 243.

157 _{Bozkurt, 2009, a.g.e., s. 134.} 158 _{Çelik, a.g.e., s. 72.}

72 3.1.3. Örgüt Yapısına Ait Anormal Durumlar

İşletme örgüt yapısına ait görülen bazı anormal oluşumlar, o ortamda yönetim hilelerinin yapılabilmesi ihtimalini ortaya koymaktadır. Bunlara ilişkin bazı emareler aşağıda listelenmektedir.160

• Yüksek miktarlarda kişisel borcu olan ve mali zorluklar çeken yöneticiler, • Yöneticilerin ahlaki ve mali sıkıntıları,

• Geçmişi karanlık ya da sabıkası olan yöneticiler,

• Dürüstlük özelliğinden yoksun ve ahlaki özellikleri zayıf olan yönetim, • Çok üst seviyede güven duyulan yöneticilerin bulunması,

• Kalite seviyesi düşük olan yönetim kadrosu,

• İşletmeye ait bankaya dair hesapların sıklıkla değiştirilmesi, • Yönetimin denetçilere lüzumsuz yere zaman baskısı yapması,

• Detaylara olması gereken özeni göstermeyen yöneticilerin bulunması, • Çalışan bireylerin düşünce ve önerilerine gerekli kıymeti vermeyen bir yönetim şekli,

• İzin kullanımına özen göstermeyen yöneticilerin varlığı,

• İşletmeye ait hisse başına kazanç seviyesine tesir edebilecek muhasebe alternatifleri hakkında yönetimin artan ilgisi.

3.1.4. Üçüncü Kişilerle İlgili Anormal Durumlar

Günümüz dünyası üzerinde görülen nispeten kompleks iş hayatında, işletmeyi yöneten üst düzey yöneticiler ile üçüncü şahıslar arasında oluşan güvenilir ya da güvenilir olmayan ilişkileri gözlemlemenin, denetlemenin yada önlem almanın basit bir yolu bulunmamaktadır. Yönetenler çalışılan işletmeyle alakalı bir taraf ile kolayca ilişkiye girerek, hileli işlemler yapmaya yönelim gösterebilmektedir. Bu gibi güvenilir olmayan etkileşimleri ortaya çıkarabilecek birtakım hile emareleri aşağıda listelenmektedir.161

• İşletme denetçileri arasında sıklıkla oluşan değişimler,

• İşletmede önceden görev yapan ve mevcut denetçiler arasında muhasebe, denetim ve raporlama hususlarında sıklıkla tartışmalar yaşanması,

• Yönetimin bağımsız denetçilere buyurgan bir şekilde davranması,

• İşletmenin iç ve dış paydaşlarıyla sorunlar yaşıyor olması (denetçiler, kamu kurumları, kamu),

• Yönetenlerin kamu otoriteleri karşısında ilgisiz tavırları,

160 _{Bozkurt, 2009, a.g.e., s. 134-135.} 161 _{Bozkurt, 2009, a.g.e., s. 136-137.}

73

• Geçmişte sermaye piyasası kuruluşlarıyla işletme arasında sorunlar yaşanması,

• İşletme ile maliye idaresi arasında sorunlar yaşanıyor olması,

• Denetçilerce talep edilen bilgilerin verilmesinde gönülsüz davranılması, • Denetimlerin tamamlanmasında denetçileri gerçeği yansıtmayan şekilde zaman sınırlamaları ile sıkıştırma,

• İç denetimde etkinliklerin kısıtlanması (örneğin, iç denetim bölümü yöneticisinin, yönetim kuruluna ya da denetim komitesine doğrudan ulaşma sıkıntısı),

• Özerk iç denetçilerce önerilen sistem ve proseslerdeki değişiklikler hususunda dirençle karşılaşılması,

• Özellikle, işletmeye ait mali yapıyı sıkıntıya sokacak önemli hukuksal süreçlerin devam etmesi,

• İşletme bünyesinde görev yapan hukukçuların nedensiz ve sıklıkla değişmesi, • Çalışılan banka çeşitliliği,

• İşletmeyle çalışan mali kuruluşlarla üst düzey yöneticiler arasında bulunan manidar ilişkiler,

• İlişkide bulunulan kişi ve kuruluşlarla gerçekleştirilen işlemlerdeki yoğunluklar, • Yönetimce çelişki içeren ve yeteri kadar olmayan deliller sağlanması,

• İşletme paydaşlarına gerçeği yansıtmayan bilgilerin iletilmesi, • Yatırımcılar ile olağan dışı davaların olması,

• Yatırımcılar ile problemler yaşanması ya da göze çarpan olumsuz ilişkilerin var olması,

• İlgili taraflara mantıklı bir nedeni olmayan gecikme sonunda isteksiz bir şekilde bilgilendirme yapılması,

• Satış ve birleşim baskıları ya da yönetimde bulunmak için yapılan kavgalar, • Siyasal, sosyal ve çevresel etkiler sonucu ortaya çıkan sıkıntılar.