2. Borç Yönetimi
Mali disiplin gözetilerek oluşturulan ve başarıyla uygulanan ekonomik programlar ile para ve maliye politikalarıyla uyumlu borç yönetimi politikaları sonucunda faiz oranları önemli ölçüde gerilemiştir. Bu kapsamda, 2002 yılında yüzde 62,7 olan TL cinsi sabit faizli nakit borçlanmanın ortalama faizi 2015 yılı Haziran ayı itibarıyla yüzde 8,8 seviyesine gerilemiştir.
Merkezi yönetim finansmanına dair veriler 2014 yılsonu ve 2015 Haziran ayı itibarıyla Tablo 1’de gösterilmiştir. Tablo, borçlanma ve geri ödeme tutarlarının muhasebe kayıtları ve bu kayıtlara giriş tarihleri esas alınarak düzenlenmiştir.
Tabloda “Dış Borçlanma” başlığı altında yer alan “Kullanım” kalemi yurt dışından tahvil, program kredisi ve proje kredisi şeklinde sağlanan kaynaklardan gerçekleştirilen kullanımları, “Ödeme” kalemi ise dış borç anapara geri ödemelerini ifade etmektedir.
“İç Borçlanma” başlığı altında yer alan “Satış” kalemi, Hazine tarafından ihraç edilen Devlet Tahvili, Hazine Bonosu ve Kira Sertifikası karşılığında elde edilen finansman imkanını, “Ödeme” kalemi ise yapılan anapara geri ödemelerini göstermektedir.
“Net Borç Verme” başlığı altında yer alan “Borç Verme” kalemi, Hazine Müsteşarlığınca sağlanarak ikrazen kullandırılan kredileri, “Geri Ödeme” kalemi ise bu kredilerden ve/veya Hazine Müsteşarlığınca üstlenilen garantili kredilerden yapılan anapara tahsilatını ifade etmektedir.
“TMSF Gelir Fazlası” kalemi ise Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun (TMSF) Hazineye aktardığı gelir fazlalarını göstermektedir. 2014 yılsonundan bu yana TMSF tarafından Hazine Müsteşarlığına aktarılan söz konusu fazlaların bütçe geliri olarak kaydedilmesine başlanmıştır.
Tablo 1’de görüldüğü üzere 2014 yılında ve 2015 yılının ilk yarısında Hazinenin finansman ihtiyacının büyük kısmı iç borçlanma ile karşılanmıştır.
C. MERKEZİ YÖNETİM BORÇ STOKU 1. İç Borç Stoku
2014 yılı sonunda iç borç stoku, bir önceki yılsonuna göre yüzde 2,9 oranında artarak 414,6 milyar TL’ye ulaşmıştır. 2015 yılı Haziran ayı iç borç stoku 2014 yılsonuna göre yüzde 3,8 oranında artarak 430,2 milyar TL olmuştur. İç borç stokunu oluşturan senetlere ilişkin detaylar Tablo 2’de yer almaktadır.
2016 Y ılı Büt çe Ger ek çesi
Bu tablodaki “Nakit İmkanı Sağlayan Devlet İç Borçlanma Senetleri”, ilgili yıl merkezi yönetim bütçe kanununa dayanılarak ve bütçe açıklarını finanse etmek üzere ihraç edilen Devlet İç Borçlanma Senetlerini içermektedir. “Özel Tertip Devlet İç Borçlanma Senetleri” ilgili yıl merkezi yönetim bütçe kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde ihraç edilmiş olan ve karşılığında herhangi bir nakit girişi sağlamayan senetleri, “İkrazen İhraç Edilmiş Özel Tertip Devlet İç Borçlanma Senetleri” ise 4749 sayılı “Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun” çerçevesinde, merkezi yönetim bütçe kanununda belirlenen limit kapsamında ihraç edilen senetleri ifade etmektedir.2014 yılı sonunda 4,6 yıl olan iç borç stokunun vadeye kalan ortalama süresi 2015 yılı Haziran ayı sonunda 4,8 yıl olmuştur. 2015 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla iç borç stoku Tablo 3’te, yıllar itibarıyla ödenecek anapara ve faizler ise Tablo 4’te yer almaktadır.
İç borçlanma durumunu yansıtan Tablo 5’te ise 2015 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla 59 milyar TL tahvil ihracına karşılık, 46 milyar TL tahvil anapara ödemesi ve 2,6 milyar TL tutarında bono ihracı yapıldığı görülmektedir. Aynı tarih itibarıyla faiz ödemeleri ise toplam 22,7 milyar TL olarak gerçekleşirken yapılan net borçlanma 15,6 milyar TL olmuştur.
2. Dış Borç Stoku
31/12/2014 tarihi itibarıyla merkezi yönetim dış borç stokunun yüzde 20,2’si uluslararası kuruluşlardan, yüzde 5,6’sı hükümet kuruluşlarından, yüzde 68,3’ü uluslararası tahvil piyasalarından ve yüzde 5,9’u özel alacaklılardan sağlanan kredilerden oluşmaktadır (Tablo 6).
Merkezi yönetim dış borç stokundaki değişiklik ise Tablo 6/A’da izlenebilir.
Dövizle ödenecek merkezi yönetim dış borç yükümlülüklerinin 31/12/2013 ve 31/12/2014 tarihleri itibarıyla durumu karşılaştırmalı olarak Tablo 7’de yer almıştır. Fiilen kullanılmış tutar üzerinden hesaplanan merkezi yönetim dış borç stokunda 501 milyon ABD doları azalma kaydedilmiştir. Söz konusu dönem içerisinde 3,8 milyar dolarlık net borçlanma yapılmış, kurlarda meydana gelen değişimler sonucunda ise dış borç stokunda 4,3 milyar dolarlık bir azalış yaşanmıştır.
30/6/2015 tarihi itibarıyla orta ve uzun vadeli dış borç stoku incelendiğinde, 82,5 milyar ABD doları tutarındaki merkezi yönetim dış borçlarının yüzde 19,7’si uluslararası kuruluşlardan, yüzde 5,4’ü hükümet kuruluşlarından, yüzde 69,7’si uluslararası tahvil piyasalarından ve yüzde 5,2’sinin özel alacaklılardan sağlanan kredilerden oluştuğu görülmektedir (Tablo 8).
Bor çlanma P o li ka sı v e Uy gulamalar ı
Merkezi yönetim dış borç servis projeksiyonunun yıllar itibarıyla dağılımı Tablo 9’da gösterilmiştir. 2015 yılı son altı ayında toplam 3 milyar ABD doları anapara ve faiz ödemesi yapılması öngörülmektedir. Toplam anapara ve faiz ödemeleri ise 123,4 milyar ABD Dolarıdır (Tablo 9).
D. GENEL YÖNETİM NOMİNAL BORÇ STOKU
Avrupa Birliği’ne tam üyelik sürecinde olan Türkiye’nin kamu borç yükünün değerlendirilmesinde, adaylık süreci kapsamında yakınsama kriterlerine göre hesaplanan AB tanımlı genel yönetim nominal borç stoku verileri kullanılmaktadır. AB tanımlı genel yönetim nominal borç stoku, 2015 yılının ikinci çeyreği itibarıyla 618 milyar TL’dir. Avrupa Birliğinin üye ülkeler için belirlediği Maastricht Kriterlerinde yer alan yüzde 60’lık kamu borç stoku koşulu, 2004 yılından itibaren sağlanmaktadır. 2002 yılında yüzde 74 olan AB tanımlı borç stokunun GSYH’ye oranı, 2004 yılında yüzde 60’ın altına inerek yüzde 59,6’ya, 2008 yılına gelindiğinde ise yüzde 40 seviyelerine kadar düşmüş ancak 2009 yılında küresel krizin etkisiyle yüzde 46’ya yükselmiştir. Kamu açığındaki iyileşmeler sonucunda, 2010 yılında yüzde 42,3’e düşen AB tanımlı genel yönetim nominal borç stokunun GSYH’ye oranı düşmeye devam ederek 2011 yılında yüzde 39,1, 2012 yılında yüzde 36,2, 2013 yılında yüzde 36,1 ve 2014 yılında yüzde 33,5 olarak gerçekleşmiştir. 2015 yılında yüzde 34 olarak gerçekleşmesi beklenilen söz konusu oranın önümüzdeki üç yıllık dönemde düzenli bir azalma eğilimi göstererek, 2016-2018 Orta Vadeli Program Dönemi sonu olan 2018 yılında yüzde 30 düzeyinde gerçekleşeceği öngörülmektedir.
Grafik 1: AB Tanımlı Borç Stokunun GSYH’ye Oranı
74,0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015* 2016* 2017* 2018*
ABTanŦmlŦBorçStoku/GSYH(Yüzde)
ABTanŦmlŦGenelYönetimBorçStoku/GSYH(%) MaastrichtKriteri Kaynak:HazineMüsteƔarlŦŒŦ