Bloom Taksonomisi ve Revize Edilmiş Hali

bilgiye ulaşmak için teknoloji ve internetin kullanımının önemini temel alarak bu alandaki becerileri içermektedir. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ), dört öğe arasındaki ilişkileri anlamayı, kavramayı, yorumlamayı ve bu alandaki becerileri geliştirmeyi içermektedir.

Tutum ve Değerler (TD) ise öğrencilerin bilimsel ve teknolojik bilgiler edinirken bu bilgilerin kendisi ile birlikte toplum ve çevre için yararlı olacağına dair tutum ve değerlerini

geliştirmeyi destekleyen beceriler içermektedir. Aynı zamanda bilimsel bilgilere ve bilgi edinmeye karşı tutumlarını olumlu hale getirmek de bu alanın içinde ele alınmaktadır.

Bağlam temelli yaklaşım geleneksel öğrenmeden ayrı bir konumda olduğu için ölçme ve değerlendirme yöntemleri de geleneksel ölçme ve değerlendirme yöntemlerini

içermemektedir. Çoğunlukla alternatif ölçme ve değerlendirme yaklaşımları temele alınmaktadır. Gerçek hayatla bağlantılı bir şekilde ölçme ve değerlendirme yapılmaktadır.

Bağlam temelli yaklaşımda ölçme ve değerlendirme yapılırken performans değerlendirmesine büyük önem verilmesi gerekmektedir.

Bağlam temelli modelin üzerinde özellikle durulmasının nedeni PISA sorularının temelinde çoğunlukla problemin günlük yaşamla alakalı bir bağlama dayandırılması

yatmaktadır. PISA sorularının çoğunluğunun bu şekilde bağlam temelli olması büyük önem taşımaktadır ve PISA uygulamasının karakterini oluşturmaktadır. Soruların bağlam temelli olmasının yanı sıra büyük kısmının Bloom taksonomisine göre daha üst düzey becerilerden olan analiz, değerlendirme ve sentez (yaratma) düzeyinde olması da PISA uygulamalarının karakteristik özelliklerindendir. Her ne kadar bilgi düzeyinde sorulara da rastlanılabilse de öğrencilerin üst düzey düşünmelerini gerektiren ve düşünme becerilerini yoklayan sorular bağlam temelli ve üst düzey olan sorulardır.

edilebilir (Marbach-Ad & Sokolove, 2000). Bloom taksonomisi soruların seviyesinin sınıflandırılmasında kullanılan en yaygın sınıflamadır. Literatürde soru sınıflamasında kullanılan farklı taksonomiler olsa da soru sınıflamalarının başlangıç noktası Bloom taksonomisi olarak ifade edilebilir. Bacanlı’ya göre Bloom taksonomisinin en yaygın soru sınıflama şekli olmasının nedeni ölçmeye ağırlık vermesidir. Günümüzde birtakım eleştirilere maruz kalmasına ve eksiklikleri olmasına rağmen Bloom taksonomisi soru sınıflamasında en sık başvurulan taksonomidir (akt. Dindar & Demir, 2006).

Bilişsel alanın sınıflandırılmasında Benjamin Bloom’un Bloom taksonomisinin yanı sıra John Biggs ve Collis’in SOLO taksonomisi (1982), Anderson ve arkadaşlarının Anderson taksonomisi (2000), L. Dee Fink’in Fink taksonomisi (2003) ve Peggy Dettmer’in Dettmer taksonomisi (2006) bulunmaktadır. Ancak bu taksonomiler arasında yapılan çalışmalara göre en yaygın olanı ve bilineni Benjamin Bloom ve arkadaşlarının 1956 yılında ortaya koyduğu Bloom taksonomisidir.

Bloom’un bilişsel alan taksonomisi 6 basamaktan oluşmaktadır. En alt seviyeden üste doğru bu basamaklar; bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirmedir. Alt seviyeden üst seviyeye doğru artan bir düşünsel etkinlik vardır. İlk üç basamak olan bilgi, kavrama ve uygulama alt bilişsel seviye olarak kabul görürken sonraki üç basamak olan analiz, sentez, değerlendirme ise üst bilişsel seviye olarak kabul görmektedir. Basamaklar arasında bir üst seviyeye geçebilmek için önceki seviyenin özelliklerinin kazanılmış olması gerekmektedir. Her bir sonraki basamak kendinden önceki basamağın ön koşulu olarak nitelendirilebilir. Etkili bir öğretim ve anlamlı öğrenme sağlanabilmesi için öğrencilerin düşünsel etkinliklerde bulunabilmeleri ve üst bilişsel seviyeye çıkabilmiş olmaları

gerekmektedir. Öğrenci düşünmeyi öğrenmeden, sadece ezberleme yolu ile analiz, sentez ve değerlendirme gibi düşünsel becerileri ortaya koyması beklenemez (Özden, 2014).

Öğrencilerin düşünsel becerilerini artırmak için onları iyi sorularla karşı karşıya getirmek

gerekmektedir. Tek bir cevaplı ve basit sorular öğrencilere kolay gelse ve öğrenciler

tarafından daha çok sevilse bile öğrencilerin düşünme becerilerini zorlayan sorulara göre daha az faydalıdır. Yüksek düzey sorular üst bilişsel seviyeleri geliştirmekle beraber bilgiye ulaşma becerilerini ve sorunlara çözüm bulma yeteneğini de geliştirmektedir. Bu açıdan öğrencilerin karşılaştırıldığı sorular eğitimin kalitesi açısından çok önemlidir. İyi bir fen eğitimi iyi hazırlanmış sorularla başlar (Marbach-Ad & Sokolove, 2000).

Bloom’un taksonomisine göre seviyeler ve açıklamaları şu şekildedir:

Tablo 2

Bloom Taksonomisi ve Örnek Sorular

Tanım Eylemler Soru Örneği

Bilgi Seviyesi

Bu seviyede bireyin herhangi bir nesne ve olguyla ilgili bazı özellikleri gördüğünde tanıması, sorulduğunda söylemesi ya da ezberden aynen tekrar etmesi davranışları görülmektedir.

Seçme, işaretleme, tanım yapma, hatırlama, listeleme, adlandırma, yazma

Güneş sistemi içerisinde kaç gezegen vardır?

Kavrama (Anlama) Seviyesi

Bu seviyede bilgi seviyesinde kazanılan davranışların öğrenci tarafından

benimsenmesi ve anlamanın yakalanması söz konusudur.

Açıklama,

yorumlama, örnek verme, benzerlik ve zıtlıklarını bulma, şekilleri açıklama

Metaller ve ametaller arasındaki farklılıkları açıklayınız.

Uygulama Seviyesi Bu seviyede önceki seviyelerde edinilen davranışlara dayanılarak bir sorunun çözülmesi esastır. Öğrenci soruyu çözerken ilgili ilke, genelleme ve yöntemleri

kullanabilmelidir.

Çözme, sınıflama, elde edilen sonuçları belirli kategorilere ayırma, seçme, uygulama, tercih etme

Hızı saatte 90 km olan bir otomobil 5 saatte kaç km yol alır?

Analiz Seviyesi Bu seviyede bir bilgi bütününü, sistemi veya yapıyı, o bilgi bütünü, sistem veya yapıda yer alan öğelerine ayırma söz konusudur.

Analiz etme, kanıt gösterme, nedenlerini tanımlama, tablo yorumlama,

sınıflama, ayırt etme

Orman yangınlarının canlılar için sonuçlarını yorumlayınız.

Sentez Seviyesi

Bu seviyede öğeleri belli kurallara göre birleştirip anlamlı bir bütün oluşturma esastır. Bütün oluşturma işinin sentez

olabilmesi için yeni ve özgün olması gerekir.

Düzenleme, oluşturma,

geliştirme, üretme, birleştirme, sentezleme

Güneş ışığının bitki

gelişimindeki rolünü açıklayacak özgün bir deney tasarlayınız.

Değerlendirme Seviyesi

Bütün özellikler göz önünde bulundurularak bir yargıya varma sürecidir (Sönmez, 2007).

Değerlendirme, yorumlama, kritik etme, yargılama

Elektrik elde etmede hidroelektrik santrali ve rüzgâr türbinlerinin birbirlerine karşı avantaj ve dezavantajları nelerdir?

Değerlendiriniz.

Bloom’un bu taksonomisi zamanla eleştirilere maruz kalmış ve gözden geçirilme ihtiyacı doğurmuştur. Bloom’un öğrencisi olan Lorin W. Anderson, Bloom’un mevcut taksonomisini 21. yüzyılın öğretmen, öğrenci ve eğitimine tekrar uyarlamak amacıyla ele almak için bir çalışma grubu kurmuş ve bu çalışma grubu ile birlikte 1995-2000 yılları arasında mevcut taksonomide birtakım değişiklikler yaparak revize edilmiş Bloom

taksonomisi olarak da bilinen Anderson taksonomisi (2000) ortaya çıkarılmıştır (Arı, 2013).

Yenilenen taksonomideki değişikler kısaca şu şekilde açıklanabilir:

 Taksonomi bir boyuttan iki boyuta çıkmıştır. Bunlar bilgi boyutu ve bilişsel süreç boyutlarıdır (Amer, 2006).

 Basamaklar isim halinden fiil haline geçmiştir.

 Eski taksonomideki sentez ve değerlendirme basamakları yeni taksonomide yerleri değiştirilip fiil hale dönüştürülerek sunulmuştur.

 Revize edilmiş olan yeni taksonominin eski taksonomiye göre daha geniş alana hitap edeceği düşünülmektedir (Arı, 2013).

Yenilenmiş Bloom taksonomisi veya Anderson taksonomisinin bilgi boyutundaki basamakları aşağıdaki gibidir:

A. Olgusal Bilgi (Factual Knowledge): Öğrencilerin bilmek durumunda olduğu temel bilgilerdir. Terminoloji bilgisi olarak ifade edilebilir.

B. Kavramsal Bilgi (Conceptual Knowledge): Temel bilgilerin birbiriyle ilişkileriyle alakalı bilgilerdir. Sınıflamalar ve kategoriler bilgisi, ilkeler ve genellemeler bilgisi, kuramlar, modeller ve yapılar bilgisi bu basamak ile ilgilidir.

C. İşlemsel Bilgi (Procedural Knowledge): Prosedür bilgisi olarak da ifade edilen işlemsel bilgide bir şeyin nasıl yapılacağı ile ilgili bilgiler yer almaktadır. Belli bir konuyla alakalı beceriler ve algoritmalar, teknikler ve metotlar, uygun işlemlerin ne zaman kullanılacağıyla alakalı kriterlerin bilgisi bu basamak ile ilgilidir.

D. Biliş Ötesi Bilgi (Metacognitive Knowledge): Kişinin kendi hakkında bilinçli ve bilişsel bilgileri ile alakalı bilgilerdir. Stratejik bilgiler; düşünme ve öğrenme

stratejileri, bilişsel görevler, kendini tanıma ile alakalı bilgiler bu basamak ile ilgilidir (Krathwohl, 2002).

Yenilenmiş Bloom taksonomisi veya Anderson taksonomisinin bilişsel süreç boyutundaki basamakları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 3

Revize Edilmiş Bloom Taksonomisi ve Örnek Davranışlar

Tanım Eylemler Örnek

Hatırlama (Remember)

Bloom taksonomisindeki bilgi boyutunun yeniden isimlendirmiş halidir. Alakalı bilgi uzun süreli bellekten geri getirilir yani bir başka ifade ile hatırlama işlevi yapılmaktadır.

Tanıma, anımsama, hatırlama ve çizelgeleme gibi ifadeler bu basamak ile ilgili becerilerdir.

Hücrenin enerjiden sorumlu organının mitokondri olduğunu belirtir.

Anlama (Understand)

Bloom taksonomisindeki kavrama basamağına eşdeğer olan basamaktır.

Sözlü, yazılı ve grafiklerle alakalı durumlardan anlam çıkarılması, fikirlerin ve kavramların açıklanması bu basamakta görülmektedir.

Yorumlama yapma, örnek gösterme, sınıflama, özetleme, sonuç çıkarma,

karşılaştırma, açıklama yapma, tanımlama, dönüştürme gibi ifadeler bu basamak ile ilgili becerilerdir.

Mitoz ve mayoz bölünme arasındaki farklılıkları açıklar.

Uygulama (Apply)

Bloom taksonomisindeki uygulama basamağına eşdeğer olan basamaktır.

Bir yöntemi ya da işlemi verilen bir durumda kullanma veya uygulama, bilgileri yeni durumlarda kullanma bu basamakta görülmektedir.

Yapma, tamamlama, seçme, kurma, hesaplama, deney yapma, kullanma gibi ifadeler bu basamakla ilgili becerilerdir.

DNA’daki bağlar ve nükleotid sayıları ile ilgili problemler çözer.

Analiz Etme (Analyze)

Bloom taksonomisindeki analiz basamağına karşılık gelen basamaktır.

Bir materyali bileşenlerine ayırma, bileşenleri birbirinden ayırt etme, bileşenlerin birbiri ile ve materyal ile ilişkisini saptayabilme gibi durumlar bu basamakta görülmektedir.

Ayırt etme, organize etme, ilişkilendirme, düzenleme, elde etme, zıtlık oluşturma, açıklama, farkı görme, sorgulama gibi ifadeler bu basamakla ilgili becerilerdir.

Erozyonun nedenlerini ve canlılar için sonuçlarını açıklayınız.

Değerlendirme (Evaluate)

Bloom taksonomisindeki son basamak olan değerlendirme revize edilmiş taksonomide bir alt basamağa alınmıştır. Bir kararı veya durumu yargılamak, belli standartlara dayalı olarak karara varma bu basamakta görülmektedir.

Kontrol etme, kritik etme, değer biçme, sıralama, tartışma, görüş bildirme, sonuca varma, değerlendirme gibi ifadeler bu basamakla ilgili becerilerdir.

Toprak kaymasını engellemek için yapılan çalışmalar hakkında

görüşlerinizi bildiriniz.

Yaratma (Create)

Bloom taksonomisindeki beşinci basamak olan sentez basamağı ile özdeşleşmektedir. Revize edilmiş taksonominin en üst basamağıdır.

Parçaları bir araya getirerek yeni bir ürün ya da fikir oluşturma bu basamakta görülmektedir.

Oluşturma, planlama, üretme, bir araya toplama, birleştirme, geliştirme, tasarlama, inşa etme gibi ifadeler bu basamakla ilgili becerilerdir (Amer, 2006; Krathwohl, 2002).

Su tasarrufu ile ilgili özgün bir afiş tasarlayınız.