Bitki Maliyetlerinin Hesaplanmasına Yönelik Çalışmalar

Bu kısımda Avrupa Birliği, Amerika birleşik Devletleri ve Türkiye’de bitkisel ürünlerin maliyetinin hesaplanmasında kullanılan yöntemlere değinilmiştir.

2.6.1. Avrupa Ülkeleri ve ABD’de Yapılan Çalışmalar

Gelişen teknoloji, dünyanın değişen konjonktürü ve AB’ye üye ülkelerin arazi, sermaye, işgücü yapısında meydana gelen değişiklikler farklı tarım politikaları uygulanmasına neden olmuştur. Tarım politikalarındaki bu farklılığın giderilmesi amacıyla AB ülkelerinin uygulaması gereken ortak bir tarım politikası oluşturulmuştur. Böylece Tarımsal Muhasebe Veri Ağı (FADN) ilk kez 1965 yılında oluşturulmuştur (Keskin, 2004).

FADN’a dahil olan veriler belli bir büyüklüğü aşan ve örnekleme göre seçilen işletmelerden mikro ekonomik verilen toplamasıyla oluşmuştur. Seçilen işletmelere dair muhasebe kayıtları alınmakta ve verilerin elde edilmesinde gönüllülük esası göz önünde bulundurulmaktadır. Ayrıca sistem içerisinde işletmeler büyüklüğüne ve işletme tiplerine göre sınıflandırılmaktadır (Çakır, 2005; Keskin, 2004).

FADN sisteminin birinci amacı; farklı işletme tipi, farklı bölge ve farklı ekonomik büyüklükteki işletmelerin karlılık analizini yapmak; ikincisi ise ortak tarım politikalarını içeren bir veri seti oluşturmaktır (Çelik Y. , 2012).

FADN siteminde işletmelerin yapısal özelliklerine ait verilerin yanında finansal ve mali verilerin de toplandığı görülmektedir. İşletmelerin yapısına ve ekonomik faaliyetlerine göre farklı gelir gider hesaplama yöntemi ortaya çıkmaktadır. Örneğin Laur Muhasebe Sistemine işletmenin başarı kriteri olarak değerlendirilen “saf hasıla” hesaplanırken işletme giderlerine borç faizleri ve arazi kirası giderleri dahil edilmemektedir. İkisi de AB ülkelerinde ortaya çıkmasına rağmen sonuçlarını ortaya koymak için geliştirilmiş olan FADN sisteminde farklı gelir ve maliyet hesaplama yöntemi kullanılmaktadır (Çelik Y. , 2012).

FADN’a göre işletmelerin ekonomik faaliyetleri sonucunda sağladıkları gelir “toplam çıktı” olarak adlandırılmaktadır. Toplam çıktı ise bir muhasebe dönemi boyunca elde

43

edilen hayvansal ve bitkisel üretim değerleri ile diğer giderlerden oluşmaktadır. Tablo 6’da FADN sistemine göre işletmelerin elde ettikleri üretim unsurları yer almaktadır (Anonim, 2010; Çelik Y. , 2012).

Tablo 5: FADN Sitemine Göre İşletmelerin Elde Ettikleri Üretim Unsurları

TOPLAM ÇIKTI Bitkisel Üretim Değeri Satışlar (+) Evde Tüketilen (+) İşletmede Kullanılan (+) Kapanış Stokları (+) Yıl Başı Stoku (-)

Hayvansal Üretim Değeri Hayvansal Ürün Satışları (+) Aile Tüketimi (+) İşletmede Kullanılanlar (+) Hayvan Satışları (+)

Evde Kesilen Hayvan Değerleri (+) Hayvanlarda Büyüme ve Değer Artışı (+) Yıl Sonu Hayvansal Ürün Stoku (+) Yıl Başı Hayvansal Ürün Stoku (-)

Diğer Gelirler

İşletmede ekime hazır arazilerin, otlak alanların, meraların kiraya verilmesi

Diğer işletmeler için yapılan sözleşmeli iş gelirleri İşletme döner sermayesine elde edilen faiz gelirleri İşletme ekipmanlarının kira gelirleri

Ormancılık ürünlerinden sağlanan gelirler Tarımsal turizm gelirleri

Diğer ürün gelirleri

ABD’de ise “Tarımsal Bilgi Ağı Merkezi (Agricultural Network Information Center = AgNIC)” tarafından işletilen “AgDB” dizini (Agricultural database) tarımsal faaliyetlerle ilgili en önemli veri tabanıdır. ABD’de tarım işletmelerine dair bilgiler bu veri tabanında yer almaktadır. AgNIC tarımsal veri tabanı incelendiğinde tarımsal verilerin yanında biyolojik bilimlerin hemen hemen her dalı için bir veri tabanı oluşturulduğu görülmektedir.

ABD ‘de tarımsal ürünlerle ilgili maliyetleme çalışmaları ise United State Department of Agriculture (USDA) tarafından yürütülmektedir. Maliyetler basit tesadüfi örneklem yöntemiyle seçilen işletmelerden anket yoluyla elde edilmektedir. Bu anketler- Agricultural Resource Management Survey- her ürün için 4-8 yıl arasında tekrarlanmakta ve veriler güncel tutulmaktadır. Güncellenen tarımsal veriler ile her yıl maliyet tahminleri yapılmaktadır. Bakanlığın çalışmalarından farklı olarak ABD’de üniversiteler ve araştırma kuruluşları da bölgede ekonomik öneme sahip ürünlerin maliyetini belirlemek amacıyla bir takım çalışmalar yapmaktadırlar (Dönmez & Aygören, 2011).

44

2.6.2. Türkiye’de Yapılan Çalışmalar

Türkiye’de belli büyüklüğün üzerindeki işletmelerde vergi matrahının belirlenebilmesi amacıyla tek düzen muhasebe sistemine uyumlu muhasebe tutulmaktadır. Tarım işletmeleri de buna dâhildir. Hesap planı vasıtasıyla muhasebe kayıtları tutularak bilanço ve gelir tablosu oluşturulmaktadır. İşletmelerde meydana gelecek vergi öncesi kâr ise gelir tablosu vasıtasıyla tespit edilmektedir (Çelik Y. , 2014, s. 49).

ABD’de olduğu gibi Türkiye’de de farklı kamu ve özel kesim kuruluşları farklı yollarla tarımda maliyet hesaplamaları yapmaktadır. Bu çalışmalar daha ziyade yerel düzeyde ve anket aracılığıyla yapılmaktadır. Kullanılan yöntemler kısmen birbirine benzese de yöntemlerdeki küçük farklılıklar sonuçlar üzerinde büyük değişikliklere neden olmaktadır. Örneğin, kullanılan faiz oranlarındaki farklılık, katlanılan masrafların değerinin saptanması ve sabit giderlerin üretim faaliyetlerine dağıtılması gibi konulardaki yaklaşım farklılıkları sonuçların farklı gerçekleşmesine neden olmaktadır (Dönmez & Aygören, 2011).

Çiftçilerin muhasebe kayıtları ve verilerin anket yoluyla toplanması ilk olarak 1999 yılında pilot çalışma ile başlamıştır. Daha sonra 2001 yılında ikinci bir pilot çalışma İzmir’de gerçekleştirilmiş ve anket yoluyla maliyet hesaplama çalışmaları sürdürülmüştür. İlerleyen yıllarda ÇMVA’nın yaygınlaşması ile birlikte Türkiye’de tarımsal işlemlerde ortak bir veri ağı oluşturulmuştur. Ancak ÇMVA’da henüz tarımsal ürünlerin maliyeti ve raporlaması yapılamadığından maliyetler anketler vasıtası ile belirlenmektedir. Maliyetler hesaplanırken de birim başına değil, 1 dekara denk gelen üretim maliyeti olarak hesaplanmaktadır. Türkiye’de tarımsal alanda maliyet çalışmalarını yürüten diğer kurumlar ise; Ziraat Odaları, Üretici Birlikleri, Ziraat Mühendisleri Odası, Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO)’dir. Bu kurumlar anket yöntemi kullanmamakta, ortalama rakamlar üzerinden maliyet hesabı yapmaktadırlar (Dönmez & Aygören, 2011). Bunun yanı sıra Türkiye Şeker Fabrikaları, şeker pancarı ve şeker pancarına alternatif olabilecek diğer ürünler için her yıl maliyet çalışması yapmaktadır. Türkiye Şeker Fabrikaları tarafından yapılan bu maliyet çalışmasında üretim giderleri şirketçe yapılan ve çiftçiler tarafından yapılan giderler olarak ayrı ayrı izlenmektedir. Döner sermaye faizi ve genel idare giderleri ise yapılan bu maliyetleme çalışmalarına dahil edilmemektedir (Çakır, 2005; Kıral, Kasnakoğlu, Tatlıdil, Fidan, & Gündoğmuş, 1999).

45