Çok Yıllık Bitki Maliyetlerini Oluşturan Unsurlar

Çalışmanın konusu dış mekan süs bitkileri yetiştiriciliği ile sınırlı olduğundan bu bölümde yalnızca dış mekan süs bitkileri yetiştiriciliğinde söz konusu olabilecek kaynaklara ve gider yerlerine yer verilmiştir. Ayrıca dış mekan süs bitkileri grubunun içerisinde de tek yıllık ve çok yıllık bitkiler bulunmakla birlikte çalışmada çok yıllık bitkilere ilişkin maliyet hesaplaması yapılmıştır.

Uzun ömürlü bitki maliyetlerinin hesaplanmasında öncelikli olarak tesis maliyetinin sonrasında ise yıllık üretim maliyetinin tespit edilmesi gerekmektedir (Açıl, 1977, s. 22). Ayrıca bitkisel ürünlerde bazı maliyet unsurlarının yalnızca cari yılı değil birden fazla hesap dönemini ilgilendirdiği belirtilmesi gereken önemli hususlardandır.

2.7.1. Fidanlık Tesis Maliyetleri

Fidanlık tesis maliyetleri, sadece cari yılı değil gelecek yılları da ilgilendirmektedir. Tesis maliyetinin içerisine dahil olan unsurlar; derin sürüm maliyetleri, toprak işleme, arazinin ot ve taşlardan temizlenmesi ve gübreleme gibi maliyetlerden oluşmaktadır. Burada zor olan, bahsi geçen giderlerin ilk yıl yahut ikinci yıl aynı yerde yetişen bitkilerin verimlilikleri üzerinde ne derecede etkili olduğu ve yapılan masrafların bitkilere ne şekilde paylaştırılacağı konusudur. Fidanlık tesisi kurmak için gerekli maliyetlerin tespiti, ilgili fidanlıklarda olması gereken bölümlerle ilgili olduğu için, bir fidanlıkta bulunması gereken bölümler Tablo 6’da sıralanmıştır (Söğüt, 2012, s. 9-11).

46

Tablo 6: Fidanlıkta Bulunması Gereken Bölümler ve Nitelikleri

1 Ana Giriş-Yollar (Ana ve Tali)

Genişliği araç ve yaya geçidi için makul düzeyde olmalı, yollar fidanlığın her yerine ulaşabilmeli, park yeri personel ve misafir için yeterli olmalı ayrıca girişte danışma ihtiyacı unutulmamalıdır. 2 Yönetim Binası ^{Fidanlıkla ilgili tüm işlemlerin yapıldığı ve büroların bulunduğu} _kısımdır.

3 ^{Alet Makine} Parkı ve Tamirhane

Üretim ve yetiştiricilik için kullanılan tüm alet ve makinaların yedek bazı parçaları ile basit tamirat işlemleri için gereken malzemeler de bulunur.

4 _Depolar Depolar normal ve soğuk hava depoları olarak ikiye ayrılır. Depolarda üretim ve yetiştiricilik sırasında gerekli tüm malzemeler bulunur. Soğuk hava depoları ihtiyaç olduğunda kullanılır.

5

Saksılama, Harç Hazırlama, Paketleme Üniteleri

Bunlar karışımlara girecek malzemelerin bulunduğu alanlar, saksı ve diğer kapların bulunduğu alanlar ile saksılama ünitesinden oluşan bir komplekstir. Bu alan kolay çalışmaya izin verecek büyüklükte olmalıdır. Ayrıca genç bitkilerin sökülüp getirilmesi için üretim yapılan alanlara da yakın olmalıdır. Saksılanan veya şaşırtılan bitkilerin yerleştirileceği gölgeleme birimleri ile ilişkili olmalıdır.

8 Seralar (Üretim)

Seralar içerisinde üretim cinsine bağlı olarak uygun tezgahlar, alçak plastik tünel oluşturma sistemleri, sisleme üniteleri ile gölgeleme sistemleri bulunmalıdır.

9 Seralar (Dondan, soğuktan koruma)

Bu tip seralar soğuktan koruma amaçlı yapılmış olup iki kat örtülme ve siyah taban örtüsü kullanılır. Bu seralarda ayrıca ısıtma yapılmaz.

10 Açık Alanlar (Üretim Alanları)

Açık alanda tohum ekimi ve çelik dikimi için oluşturulan alanlardır. Bu alanlar toprağın iyi nitelikte olduğu (killi tınlı, tınlı, tınlı kumlu gibi), drenajın yeterli olduğu veya drenaj sistemi kurulmuş güneş gören alanlardır. Bu alanların hafifçe güneye meyilli olması istenir. Ayrıca rüzgâr alan bir kısımda olması da istenmez. Sulama sistemi kurulmuştur. Bu alan içinde alçak plastik tünel olarak örtülenen alanlar da bulunabilir.

11 ^{Kaplarda Fidan} Yetiştirilen Alanlar

Kaplı fidanların yetiştirilmesinde kullanılır. Bu alanların tabanı yabani otlarla mücadele için örtü ile kaplanmıştır, drenaj ve sulama sistemleri yeterli olmalıdır.

12 ^{Toprakta Fidan} Yetiştirilen Alanlar

Bu alanlar belirli büyüklüklerde fidan yetiştirmek için kullanılır. Yabancı ot mücadelesi yapılmış, sulama sistemi kurulmuş ve bütün kültürel işlemlerin uygulanacağı şekilde düzenlenmiştir. Toprak işleme, budama ve söküm mekanize olarak yapılabilir.

13 Anaç Parselleri

Anaç parselleri, fidanlıkta üretilecek türlerin tohum ve çeliklerinin alınacağı bitkilerin bulunduğu kısımlardır. Burada daldırma ve ayırma ile üretilebilecek bitkiler de bulunabilir. Bu bitkilere düzenli bakım yapılır. Sürekli ve bol çelik alabilmek için anaçların bol sürgün yapması gerekir. Bu amaçla budama dâhil diğer kültürel işlemler bu alanda süreklilik kazanmıştır. Bazı durumlarda girişte yapılan düzenlemelerdeki bitkilerden de anaç olarak yararlanılır.

47

2.7.2. Direkt İlk Madde ve Malzeme Maliyetleri

Direk ilk madde ve malzemeler mamul ile doğrudan ilişkilendirilebilmektedir. Bir malzeme maliyetinin direk malzeme maliyeti olarak kabul edilebilmesi için; mamulün esas yapısını oluşturması, mamulün içine ne kadar girdiğinin ölçülebilir olması ve maliyetinin ekonomik bakımdan anlamlı olması gerekmektedir ( Can, 2013).

Dış mekan süs bitkileri için kullanılan direkt nitelikteki hammadde ve malzemeler; arazide yetiştirilen bitkiler için tohum ya da fidan, saksıda yetiştirilen bitkiler için fidan, saksı ve saksı harcından ibarettir.

Fidan üretimi için gerekli olan hammadde tohumdur. Tohum, işletme tarafından üretilebileceği gibi dışarıdan hazır olarak satın alınabilir. Üçüncü bölümün konusunu oluşturan örnek fidanlık işletmesi fidanları hazır olarak satın alıp bu fidanları hedeflenen büyüklüğe ulaşıncaya kadar yetiştirmekte, tohumdan üretim yapmamaktadır. Dolayısıyla örnek fidanlık için fidan ilk madde olarak alınacaktır.

Saksılı fidanların yetiştirilmesinde kullanılan saksılar da bitkiler için direkt malzeme niteliğindedir. Çünkü her bitki için ayrı saksı kullanımı söz konusudur.

Saksılı bitkiler için kullanılan saksı harcı, her bitki için ne kadar kullanıldığı tespit edilebildiğinden bitkiler için direkt kaynak niteliğindedir.

2.7.3. Direkt İşçilik Maliyetleri

İşletmede kullanılan her türlü işgücü ile ilgili olarak katlanılan parasal fedakarlıklar işçilik maliyetleri olarak adlandırılmaktadır (Pazarçeviren, 2001; Can 2013). İşçilik maliyetinin direkt işçilik olarak kabul edilebilmesi için; işçinin mamül üzerinde birebir çalışması, işçinin mamül üzerinde ne kadar çalıştığının tespit edilebilir olması ve işçilik maliyetinin maliyetler içindeki payının anlamlı olması gerekmektedir (Can, 2013). Bu kapsamda fidanlıklarda yapılan üretim faaliyetlerini gerçekleştiren işçilerin maliyetleri direkt işçilik maliyeti kapsamında değerlendirilmesi uygun olacaktır.

Fidan yetiştiriciliği yapan işletmelerde işçilik maliyetleri belirlenirken; işçinin herhangi bir zaman diliminde iş yerinde geçirdiği sürenin ve işçinin zamanını hangi iş ya da faaliyetlerde geçirdiğinin tespit edilmesi gerekmektedir (Alkan, 2003, s. 176).

48

2.7.4. Genel Üretim Maliyetleri

Genel üretim maliyetleri, direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik giderleri dışında kalan üretim maliyetlerinden oluşmaktadır. Fidan yetiştiriciliği yapan işletmelerde söz konusu olabilecek genel üretim maliyet kalemlerine; gübre ve ilaç gibi endirekt malzeme maliyetleri, endirekt işçilik maliyetleri ve maddi duran varlıklara ilişkin maliyetler örnek olarak verilebilir. Genel üretim maliyetleri içerisinde en yüksek paya sahip olan kaynak kalemleri ve bu kalemlere ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir.

 Endirekt Malzeme Maliyetleri: Fidanlıklarda gübre, ilaç, kireç, bambu ve kazık gibi endirekt nitelikte birçok malzeme kullanılmakla birlikte malzeme maliyetleri içerisinde en yüksek paya sahip olan malzeme gübredir. Fidanlıklarda gerek dikim alanının hazırlanmasına yönelik olarak yeşil gübre, gerekse de bitkinin yetiştirilmesi esnasında fidanlığın büyüklüğüne göre sıvı ve katı gübre kullanımı söz konusu olmaktadır. Söz konusu gübrelerin hangisi olursa olsun bir bitki için tam olarak ne kadar kullanıldığının doğru tespit edilmesi oldukça zordur. Bu nedenle bitkilere paylaştırılması gerektiğinden gübre maliyetinin endirekt kaynak maliyeti kapsamında değerlendirilmesi uygun olacaktır.

 Endirekt İşçilik Maliyetleri: Direkt işçilik dışında kalan tüm işçilik maliyetlerini ifade etmektedir. Üretici işçilere ilişkin işveren sigorta primleri, üretici işçilerin çalışmadıkları sürelere isabet eden maliyetler, yıllık ikramiye ve izin ücretleri, üretici işçilerin dışında fidanlıkta çalışan; makine, tesisat, taşıt ve bina bakımlarını yapan bakım onarım işçileri, bekçi, ziraat mühendisi, peyzaj mimarı, fidanlık müdürü gibi çalışanlara ilişkin ücret ve işveren sigorta prim maliyetleri endirekt işçilik maliyeti kapsamındadır.

 Makine, Tesisat ve Taşıt Amortisman Maliyetleri: Fidanlıklarda kullanılabilecek makine, tesisat ve taşıtlara ilişkin örnekler Tablo 7’de sunulmuştur. Özellikle büyük fidanlıklarda daha çok makinalı çalışma söz konusudur. Bu nedenle büyük işletmelerde bu varlıklara ilişkin amortisman veya kiralama maliyetleri üretim maliyetleri içerisinde önemli paya sahip olacaktır.

49

Tablo 7: Fidanlıklarda Kullanılabilecek Makine, Tesisat ve Taşıtlar Damla Sulama Sistemi Traktör Kamyon

İlaçlama Makinası Budama Platformu Kamyonet

Su Kuyusu ve Ünitesi Jeneratör Saksı Dolum Makinası Gübreleme Sistemi Ekim Makinası Toprak Eleme Makinası

Isıtma Sistemi Su Tankeri Ağaç Dikim ve Söküm Makinası Çapa Makinası Traspalet

 Enerji Maliyeti: Damla sulama veya yağmurlama sulama tesisatlarının kullanıldığı fidanlıklarda enerji maliyeti üretim maliyetlerinin içinde önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenle enerji maliyetinin ayrı olarak izlenip bitkilere paylaştırılması gerekmektedir.

 Akaryakıt Maliyetleri: Makinalı çalışmanın ağırlıklı olduğu fidanlıklarda akaryakıt kullanımı yüksek seviyede olacaktır. Bu nedenle maliyetleme çalışmalarında akaryakıt maliyetlerinin ayrı olarak izlenip bitkilere paylaştırılması önem arz etmektedir.

 Diğer Genel Üretim Maliyetleri: Fidanlıklarda makine, tesisat ve taşıtlar dışında; hangarlar, malzeme deposu, idari binalar, yemekhane, lojmanlar, demirbaşlar gibi maddi nitelikte duran varlıklar bulunmaktadır. Bunlara ilişkin amortisman veya kira maliyetleri diğer genel üretim maliyetleri kapsamındadır. Ayrıca fidanlığa ilişkin sigorta, vergi, resim, harç, havalandırma ve ısıtma maliyetleri de diğer genel üretim maliyet kalemlerindendir. Bakım-onarım malzemeleri, el aletleri, iş elbiseleri, yakacak malzemelerine ilişkin maliyetler de diğer genel üretim giderleri arasındadır.