Bir Bilim İnsanı Çiz Testi (Draw-a Scientist Test/DAST)

Çocukların çizimleri, çocukların zihinlerinin bir aynası olarak düşünülebilir (Cherney, Seiwert, Dickey ve Flichtbeil 2006). Bu nedenle, insan figürü çizimleri (Human Figure Drawings-HFDs), çizimin ilgili olduğu figür ile ilgili veriye ulaşabileceğimiz zengin bir kaynaktır (Klepsch ve Logle, 1982:12). Zwiebel (1988), Rudenberg, Jansen ve Fridjhon (1998) çocukların herhangi bir konuya yönelik yaptığı çizimlerin, çocuğun iç dünyasını değerlendirmede ve söyleyerek ifade edilemeyen kişisel duyguların belirlenmesinde temel araç olduğunu ifade etmişlerdir (Aktaran: Noqamza, 2002:6). İnsan figürü çizimleri (HFDs), pek çok amaçla kullanılabilmektedir. Katılımcılardan aileleri, kendi arkadaşları hakkında bir çizim istenebileceği gibi, öğretmen, doktor, mühendis, matematikçi, fizikçi gibi belirli meslek gruplarına özgü çizimler de istenebilir. Yani ‘insan’ olan her öğe ile ilgili çizim yaptırılabilir. Klepsch ve Logle (1982), insan figürü çizimlerinin (HFDs) kullanım amaçlarını ‘yansıtıcı kullanımlar’ ve ‘yansıtıcı olmayan kullanımlar’ şeklinde ayırmıştır (s. 12-13):

1) Yansıtıcı Kullanımlar

a) Kişiliğin bir ölçüsü olarak: Bir kişinin herhangi bir insan figürü çizimi, o

kişinin kendisine olan bakış açısı ve kendisini nasıl değerlendirdiği hakkında bilgi verebilir.

b) Kişinin başkalarıyla olan ilişkisinin bir ölçüsü olarak: Herhangi bir grup

insan hakkındaki çizimler, çizimi yapan kişinin çizimin ilgili olduğu grup içerisinde kendisini ve içerisinde bulunduğu grubu nasıl değerlendirdiği hakkında bilgi verebilir.

c) Grubun değerlerinin bir ölçüsü olarak: Herhangi bir grup insan

hakkındaki çizimler, çizimi yapan kişinin ait olduğu grupta neleri önemsediği, kültürel ve ırksal faktörlerin etkisi hakkında bilgi verebilir.

d) Tutumların bir ölçüsü olarak: Bir kişinin, herhangi bir meslek grubuna ait

kişiler ile ilgili yaptığı çizimler, çizimi yapan kişinin bu insanlara yönelik tutumu ve bu insanlar ile ilgili sahip olduğu algılar hakkında bilgi verebilir.

2) Yansıtıcı Olmayan Kullanımlar

İnsan figürü çizimleri, çizimi yapan çocuğun gelişimsel ve entellektüel olgunluğu hakkında fikir edinmek için de kullanılabilir. Çocukların insan figürü çizimleri ile ilgili 1900 ve 1915 yılları arasında yapılmış olan çalışmalar incelendiğinde, entellektüel olgunluğu daha yüksek olan çocukların daha detaylı çizimler yaptığı tespit edilmiştir (Klepsch ve Logle, 1982).

3.6.2.1. Bir Bilim İnsanı Çiz Testinin (DAST) ve Kontrol Listesinin (DAST-C) Geliştirilmesi

Öğrencilerin bilim insanları hakkındaki düşüncelerine yönelik standart bir imaj belirleme ve konu ile ilgili verileri bu standart imajla kıyaslayarak değerlendirme fikri Mead ve Metraux (1957) tarafından öneri olarak belirtilmiş ama Chambers (1983) tarafından geliştirilmiştir. Bir Bilim İnsanı Çiz Testi’nde, öğrenciler kendilerine dağıtılan boş kâğıtlara, ister kurşun ister boya kalemleriyle bilim insanı resmi çizerler. Ardından bu çizimler, bir kontrol listesi (DAST-C) aracılığıyla analiz edilirler. Chambers (1983), kontrol listesini oluşturan 7 gösterge belirlemiştir:

1) Laboratuar Önlüğü 2) Gözlük

3) Saç, Sakal, Bıyık

4) Araştırma Sembolleri (Laboratuvarda kullanılan deney, test ekipmanları ve ölçüm amaçlı kullanılan cihazlar kastedilir.)

5) Bilgi Sembolleri (Dosya dolapları, kitaplar kastedilir.) 6) Teknoloji

7) İlgili Başlıklar (Formüller, ‘Buldum! Buldum!’ tarzında ifadeler)

Ancak Finson, Beaver ve Cramond (1995), konuya yönelik yaptıkları araştırmalarda, bu 7 göstergenin çizimlerin analizinde yeterli olmadığı görüşünden yola çıkarak, Chambers’ın orijinal DAST listesinde bulunan yedi faktöre ek olarak cinsiyet, ırk, yaş, mistik sterotipler (Frankeştayn, Dr. Jekyll/ Mr. Hyde), aklına yeni bir fikir

gelmesi anlamına gelen ampuller (light bulbs), gizlilik göstergeleri (‘Gizli’ uyarıları, vb.), çalışmaların yürütüldüğü yer, tehlike göstergeleri faktörlerini de eklemişlerdir (Finson, 2002). Goodenough, (1926); Goodenow, (1977); Harris, (1963) Bir bilim insanı çiz testinin (DAST), sadece çizimi yapanın zekâsını, kendisine yönelik algısını, duygusal durumunu veya çatışmalarını açığa çıkaran yansıtıcı testlerin (bir adam çiz, bir kişi çiz) genişletilmiş hali değil; çok daha fazlası olduğunu belirtmişlerdir (Aktaran: Chambers, 1983). Bu görüşlere rağmen, Finson, Beaver ve Cramond (1995) DAST-C hakkında iki önemli uyarı yapmışlardır (Aktaran: Barman, Ostlund ve Gatto, 1997):

1) Maoldomhnaigh ve Hunt (1989), öğrencilerin bilim insanı (scientist) kelimesi ile ilgili olarak birden fazla tanıma sahip olduklarını rapor etmişlerdir ve bu durum öğrencilerin algılarını değiştirme noktasında bir müdahale olmaksızın onların bilim insanı ile ilgili farklı zamanlarda farklı imajlar çizmeleri sonucunu ortaya çıkarabilir.

2) Maoldomhnaigh ve Mhaolain (1990) şu sonuca ulaşmışlardır ki, öğrencilere verilen direktiflerin üslubunun değiştirilmesi ortaya konulan çizimlerin tipini de değiştirebilir. Bu tip sonuçlar, DAST uygulandığında (uygulamayı) takip etmek için standartlaştırılmış açıklamalar dâhil standart bir prosedüre sahip olmanın önemini de vurgular. İlaveten, DAST-C, planlanmış mülakatlar aracılığı ile elde edilen bulgulara benzer sonuçlarla uyum arz ediyor gibi görünse bile, mülakatlar yoluyla elde edilen verilerin bütün zenginliğini aydınlatma konusunda başarısız olabilir.

Bu tezde, öğrencilerin bilim insanı/insanları ile ilgili çizimleri sırasında, öğrenciler kara kalem veya boya kalemleri kullanma konusunda serbest bırakılmışlardır. Öğrencilerden boya kalemi kullanmak isteyenler, çizimlerini boya kalemleri aracılığıyla yapmışlardır. Ayrıca, çocuklara çizimlerinin iyi veya kötü olarak değerlendirilmeyeceği, önemli olanın resim kabiliyetleri değil, çizimlerinin içeriği olduğu anlatılmıştır ve resimlerin üzerine eğer isterlerse, açıklama da yazabilecekleri söylenmiştir.

3.6.2.2. Bir Bilim İnsanı Çiz Testi Kontrol Listesinin (DAST-C) Yeniden Yapılandırılması

Tezin, öğrencilerin bilim insanları hakkındaki algılarını etkileyen faktörler

üzerinde yoğunlaşması nedeniyle, mevcut DAST-C (15 gösterge) öğrencilerin çizimlerini açıklamada yetersiz kalmıştır. Örneğin verilerin toplandığı öğrencilerin çizimlerinde iksirler ve iksir kazanları ön plandadır ve öğrenciler bu tarz öğeler çizmelerinin nedenini, izledikleri televizyon programlarına, filmlere bağlamışlardır. İksir ve iksir kazanları mistik stereotiplere dâhil edildiğinde, bu ilişkiyi göstermek çok zor olacaktır. Yine öğrencilerin çoğunun çizimlerinde ‘Kimyasal X (Chemical X)’ bulunmaktadır. Öğrenciler bu maddeyi Powerpuff Girls isimli çizgi dizide gördüklerini ifade etmişlerdir. Bu öğe mistik stereotiplere dâhil edildiğinde, bu ilişkiyi göstermek çok zor olacaktır. ‘Teknoloji’ ile ilgili olarak, öğrencilerin çizimlerinde görsel medyadan ve ilgi alanlarından etkilendiklerini gösteren ve teknolojik yenilikleri takip ettiklerini işaret eden teknoloji öğeleri mevcuttur. Bu öğeler mevcut DAST’ta bulunan ‘Teknoloji’ göstergesine dâhil edildiğinde, belirtilen etkiyi göstermek çok zor olacaktır. Ayrıca, çocukların çizimlerinde ülkelere, kuruluşlara ait bayraklar, semboller bulunmaktadır. Mevcut DAST-C ile bu veriler herhangi bir kategoriye dâhil edilememektedir. Yine, mevcut DAST-C’de, yüz ifadesi olarak dil çıkarmış bilim insanı çizimlerinin dâhil edilebileceği bir kategori mevcut değildir. Dahası, öğrencilerin bir kısmının çizimlerinde, izledikleri programlara ve oynadıkları bilgisayar oyunlarına bağlı olarak İllüminati sembolleri bulunmaktadır. Mevcut DAST-C ile bu veriler de herhangi bir kategoriye dâhil edilememektedir. DAST-C’nin, çizimleri bütüncül olarak analiz etmesi ve çizimlerdeki ayrıntıları göz ardı ederek verilerin sınıflandırılmasında yetersiz kalması nedeniyle, öğrencilerin çizimlerinin daha güvenilir ve etkili bir biçimde analiz edilebilmesi için çeşitli uzmanların da görüşleri alınarak mevcut DAST-C’de ki 15 öğe temel alınmak suretiyle yeniden yapılandırma ve analitik bir kontrol listesi oluşturma (ADAST-C/Analitik Bir Bilim İnsanı Çiz Testi Kontrol Listesi – Analytic Draw a Scientist Test Checklist) yoluna gidilmiştir. Bu nedenle, tezin devam eden kısmında DAST-C yerine ADAST-C kullanılmıştır.