Bilişim Teknolojileri Kullanımında Aile Faktörü

Teknolojik gelişmeler, bireylerin yaşam standartlarını yükselterek ve iş yüklerini azaltarak hayatı daha anlamlı bir şekilde yaşayabilmelerine olanak sağlamaktadır. Bireylerin veya toplumların teknolojik gelişmelerin dışında kalmaları, “hayatın dışında kalmaları” anlamına gelmektedir (Balcı, Kenar ve Uşak, 2013). Bu nedenle bilişim teknolojileri hayatımızın her alanında vazgeçilmez bir yer edinmiştir. Günümüzde bilişim teknolojileri özellikle çocukların yaşamlarının bir parçası haline gelmiştir ve bu durum onların gelişim dönemlerinde derin bir etkiye sahiptir (Chou, 2012; Yeh vd., 2011). Ayrıca bilişim teknolojilerinin eğitim ortamlarında geleneksel eğitime alternatif olarak ortaya çıkmasıyla beraber çocuklar ve gençler arasındaki kullanımı daha da yaygınlaşmıştır. Bu noktada ailelerin bu duruma bakış açısı da büyük bir öneme sahiptir. Teknolojinin kullanılmasına yönelik velilerin tutumları, teknolojideki değişim ve gelişmelere karşı velilerin gösterdikleri tepkiler ve takındıkları tavır çocukları fazlasıyla etkilemektedir. Çünkü çocukların tutum ve davranışlarının oluşmasında ebeveynlerinin tutum ve davranışları büyük bir önem taşımaktadır. Çocukların bilişsel gelişimlerinde anne-babanın üstlendikleri rol, evde onlara sunulan ortam, anne-babanın

23

çocuklarının teknoloji kullanımına karşı gösterdikleri tutumları etkilidir. Yapılan araştırmalar, anne ve babaların çocuklarına gösterdikleri tutum ve davranışlarının çocukların özellikle bilişsel gelişiminde büyük bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir (Myers, 1990). Bu noktada çocukların bilişim teknolojileri kullanımı ve denetiminde ailelerinin göstermiş oldukları tutum ve davranışlar büyük önem taşımaktadır.

Eğitimin istenilen düzeye ulaşabilmesi için öğrenci velilerinin derslere ve teknolojiye yönelik tutumlarının olumlu yönde geliştirmesi gerekmektedir. Çünkü çocuklar için en önemli eğitim kurumunun aile ortamı olduğu göz önüne alındığında, aile çocuklar için informal eğitimin başladığı yerdir. Bu noktada, çocukların derslere ve teknoloji kullanımına yönelik olumlu tutum göstermeleri ve teknolojiden en iyi şekilde faydalanmaları büyük oranda anne babalarının tutum ve davranışlarına göre şekillenmektedir. Ebeveynler olumlu davranışları ortaya çıkarmak adına gerekli bilinci oluştururlarsa, çocuklarının teknolojiden en etkili şekilde yararlanmaları sağlanabilmektedir (Odabaşı, 2005). Ailelerin teknolojiyi doğru bir şekilde algılayıp kullanması, çocuklarını bilgi çağının gereksinimlerine göre hayata hazırlaması ve onlara bilgiye elde etme ve kullanabilme becerilerini kazandırması açısından büyük önem taşımaktadır (Vryzas ve Tsitouridou, 2002).

2.8.1. Aile Denetimi, Kurallar ve Sınırlamalar

Bilgisayarı, interneti ve sosyal ağ siteleri kullanmanın avantajı her geçen gün artmakta olsa da, etik sorunlara neden olabilmektedir (Kanthawongs ve Kanthawongs, 2013). Bilgi ve iletişim teknolojileri yeni teknolojilerin oluşturduğu heyecanın yanı sıra aynı zamanda tehdit duygularını yükselterek, aile bağlamında kullanıcıların kontrolü altında gelişen bir süreçtir. Ebeveynler çocuklarının BT kullanımını denetleyerek bazı kurallar ve sınırlamalar getirmektedir. Yapılan araştırmalar incelendiğinde ailelerin çocuklarının BT kullanımını kontrol altında tutabilmek adına kullanım sürelerini ve aile koruma uygulamaları kullanarak erişilen siteleri sınırlandırdığı görülmektedir. Ayrıca aileler belirli saatlerde ya da ödevlerini tamamladıktan sonra kullanımına izin verme, sadece ders amaçlı kullanma gibi kurallar belirlemektedir.

Çocukların, çevrimiçi ortamlarda gerçekleştirdikleri etkinliklerde karşılaşabilecekleri riskleri ve tehlikeleri önlemede ve azaltmada ebeveyn denetimi büyük bir öneme sahiptir (Rosen, Cheever ve Carrier, 2008). Ebeveynlerin, çocuklarının

24

İnternet faaliyetlerini gözlemlemesi ve karşılaştığı riskler hakkında çocuklarına yardım edebilmesi, çocukların internet güvenliği için büyük bir önem taşımaktadır (Kaşıkcı vd.,2014). Bu nedenle ebeveynlerin, çocuklarının internet kullanımı, internetin riskleri, içerdiği tehditler ve güvenli kullanımı konusunda yeterli bilgi ve donanıma sahip olmaları gerekmektedir (Livingstone vd., 2010).

Bazı akademisyenler ailelerin çocuğun fikirlerini ve hayal gücünü dikkate almalarını önermektedir, ancak ebeveynler, akademik başarılara ulaşmak için çocuklarının teknolojik ortamda gerçekleştirdiği etkinlikleri kendi fikirlerini empoze ederek organize etmektedir (Kanthawongs ve Kanthawongs, 2013). Bunun yerine ebeveynler çocuklarının teknolojiyi sadece akademik başarıya odaklı kullanmak yerine kontrollü bir şekilde internette vakit geçirmek, sosyal etkileşim ortamı sağlamak, oyun oynamak gibi etkinliklere katılımını desteklemelidir. Ebeveynlerin sürekli komutlar vermesi ve aşırı otoriter yaklaşımları çocuklarının psiko-sosyal gelişimlerini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle ebeveynler BT kullanımında uyulması gereken kuralları kaliteli aile ortamını yükselten bir bakış açısıyla çocuklarıyla beraber tartışarak belirlemeli ve karşılıklı güvene dayalı aile sıcaklığını ve sevgisini hissettirmelidir.

2.8.2. Bilişim Teknolojileri ve Aile İlişkileri

1990'lardan itibaren, teknolojideki hızlı gelişim (örneğin, sanal gerçeklik, multimedya sistemleri) sosyal hayatta ve aile hayatında değişiklikler meydana getirmiştir (Aponte, 2009; Blinn-Pike, 2009). Son yıllarda yaşanan bu gelişmeler ve bilgi ve iletişim teknolojilerinin günlük yaşam içerisine dâhil edilmesi, sosyal ilişkiler ve aile üzerinde yeni etkileşim senaryoları oluşturmuştur (Aponte, 2009; Bacigalupe ve Lambe, 2011; Lanigan, 2009; Stern ve Messer, 2009; Stafford ve Hillyer, 2012). Bu durum aile ilişkileri ve buna bağlı olarak bilişim teknolojilerinin kullanımını etkilemektedir. Aile ortamı ve ebeveynlerin çocuklarının BİT kullanımına yönelik tutumları ve üstlendikleri roller büyük önem taşımaktadır.

Ebeveynlerin çocuklarına yönelik sergiledikleri olumlu tutum ve davranışları sağlıklı aile ilişkilerinin ve iletişimin temelini oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra ebeveynlerin çocuklarının istek ve arzularını dikkate alıp almaması aile içi ilişkilerin farklı bir boyut kazanmasına neden olmaktadır. Özellikle internetin ilgi çekici ortamı ve

25

çocukların bu ortamı birçok amaçla kullanabilmesi ebeveynlerin sanal ortama bakışını değiştirebilmektedir (Kırık, 2014).

Çocukların bir iletişim, eğlence ve eğitim aracı olarak teknolojiden etkili ve doğru bir şekilde yararlanması adına birçok ebeveyn, çağa ayak uydurmak ve bilgiye daha hızlı ve kolay bir şekilde ulaşabilmeleri için çocuklarına bu imkânları sunmak istemektedirler (Canberk ve Sağıroğlu, 2007). Ancak teknolojideki hızlı değişim ebeveynlerin bu konudaki bilgi eksikliği ve uyum sağlamada yaşadığı zorlukları şiddetlendirmektedir. Ayrıca çocuklarının teknolojik gelişmelere çok hızlı bir şekilde uyum sağlamalarını ve hayatlarının her alanına yansıtmalarını anlamakta zorluk yaşayan ebeveynler otoriter ve baskıcı bir tavırla yaklaşmaktadır. Bu durum da “kuşaklararasında kopuş ve çatışma” ya neden olabilmektedir (Cherrington, 1997). Teknolojiye çok fazla aşina olmayan ebeveynlerde çocuklarının teknolojik gelişmelere ilgi duymaları rahatsızlık yaratmaktadır (Kiesler vd., 2000). Bu nedenle çocuklarının bilgisayar ve internet ortamlarında zarar göreceği endişesiyle sınırlayıcı ve baskıcı bir eğilim gösteren ebeveynler kendilerini aile çatışmalarının ortasında bulmaktadır (Mesch, 2006). Buna ek olarak yapılan araştırmalar incelendiğinde, internet erişimi ve kullanımı çatışmalarının sadece ebeveyn ve çocuklar arasında değil, aynı zamanda kardeşler arasında da olduğu görünmektedir (Van Rompaey, Roe ve Struys, 2002). Yaşanan bu çatışmaların önüne geçebilmek için öncelikle aileler BT kullanımı konusunda bilgilendirilmeli ve bilinçlendirilmelidir. Ebeveynler çocuklarının BT kullanımına yönelik aşırı otoriter bir yaklaşım göstermekten kaçınmalı, empatik bir bakış açısıyla demokratik ve hoşgörülü bir aile ortamı sağlamalıdır.