2.7.1. Kullanılan KumaĢlar
Bitkisel Liflerden Üretilen KumaĢ ÇeĢitleri:
Keten: Keten lifinden üretilen, parlak görünümlü bir kumaĢ türüdür. Fabrikasyon olabileceği gibi yöresel olarak dokunanları da mevcuttur.
48
Patiska: Pamuk lifinden üretilen, sık ve düz dokunan dayanıklı bir kumaĢtır. Yıkanmaya elveriĢlidir 90-100-140-180-220-240cm. geniĢlikte üretilenleri mevcuttur. Çoğunlukla beyaz renkte üretilmesinin yanı sıra renklileri de bulunmaktadır.
Basma: Pamuk ipliğinden üretilen, çeĢitli renkte ve büyüklükte desenlerin basılı bulunduğu bir kumaĢtır.
Opal: Pamuk lifinden üretilen, ince, sık ve düz dokunuĢlu, hafif yumuĢak bir kumaĢtır. ÇeĢitli renkleri mevcuttur. Dayanıklı ve yıkanmaya elveriĢlidir.
Goblen: Keten lifinden üretilen parlak ve ince dokunuĢlu bir kumaĢtır.
Kadife: Keten ve pamuk liflerinden üretilen yüzeyi çok sık ve kısa pay bırakılarak dokunmuĢ, kalın ve parlak bir kumaĢtır. Tersi düz ve mattır. Ġpek lifinden üretilen kadifeler de bulunmaktadır.
Saten: Pamuk lifinden üretilen, parlak ve dökümlü bir kumaĢtır. Ġpek lifinden üretilenleri mevcuttur.
Poplin: Pamuk veya keten lifinden üretilen, sık dokunuĢlu ince bir kumaĢtır. Penye: Sadece taranmıĢ kaliteli pamuktan örülerek yapılan bir kumaĢ. Pike: Kalın ve az bükümlü pamuk ipliğinden üretilen kabartmalı kumaĢ.
Hayvansal Liflerden Üretilen KumaĢ ÇeĢitleri
KaĢe: Yün lifinden üretilen ve keçeleĢtirme iĢleminden sonra kumaĢ yüzeyi tüylendirilmiĢ bir tür kumaĢtır.
Tela: At ve keçi kılları ile yün lifinden üretilen ipliklerle dokunan bir çeĢit kumaĢtır. Astar olarak da kullanılır.
Yün tela: Yün lifinden üretilen ipliklerle dokunan bir tür kumaĢtır.
Ġpek: Ġpek lifinden üretilen ipliklerle dokunan parlak sık dokunuĢlu ve dökümlü bir kumaĢtır.
49
Ġpek Saten: Ġpek lifinden üretilen ipliklerle dokunan tersi mat, yüzü parlak olan dökümlü bir kumaĢtır. Doğal ipekten üretilebildiği gibi suni ipekten de üretilenleri bulunmaktadır.
Tafta: Ġpek lifinden üretilen ipliklerle dokunan sert ve sık dokunuĢlu, parlak bir kumaĢtır. Doğal ipekten üretildiği gibi suni ipekten üretilen tafta kumaĢlarda bulunmaktadır.
Organze: Ġpek lifinden üretilen ince ipliklerle dokunan sık ve düz dokunuĢlu, Ģeffaf ve sert bir kumaĢtır. Doğal ipekten üretildiği gibi suni ipekten de üretilen organze kumaĢlar bulunmaktadır.
ġifon: Ġpek lifinden üretilen tek katlı ipliklerle bez ayağı tekniğinde dokunan, ince ve Ģeffaf bir tür kumaĢtır. Doğal ipekten üretildiği gibi suni ipekten üretilen Ģifon kumaĢlarda bulunmaktadır (Köklü, 2002: 18).
ÖdemiĢ Ġpeği: Ġpek lifinden üretilen az bükümlü ipliklerden elde edilen parlak ve sert bir kumaĢtır.
Kimyasal Liflerden Üretilen KumaĢ ÇeĢitleri: Polar: Bir poliester kumaĢ tipi.
Tül: Naylon ipliklerden ağ Ģeklinde dokunarak üretilen bir tür kumaĢtır.
Terilen: Kimyasal liflerden üretilen ipliklerin bez ayağı ile sık olarak dokunmasından elde edilen bir tür kumaĢtır.
Saten, tafta, organze, Ģifon v.b. ipek lifinden üretilen kumaĢlar kimyasal liflerden de üretilebilmektedir. Ayrıca diğer kumaĢlarda da dayanıklılığı arttırmak için belli oranlarda katılarak üretilenleri de mevcuttur (Köklü, 2002: 19). Bilgisayar destekli nakıĢ makinelerinde her türlü kumaĢ üzerine iĢleme yapılabilmektedir. AraĢtırma kapsamındaki iĢletmelerde genellikle saten, ipek, kot, organze, kadife, Ģifon, tafta, havlulu, tül, keten, patiska, deri ve benzeri kumaĢlar üzerine iĢleme yapıldığı tespit edilmiĢtir. KumaĢ seçimi müĢterinin isteğine göre yapılmaktadır.
2.7.2. Kullanılan Ġplikler
Her iĢleme tekniği, belirli bir türde iplik ihtiyacı gösterir. Bu nedenle iĢlemede kullanılabilecek özellikteki iplikleri tanımak önemlidir. ĠĢlemede kullanılacak iplikler;
50
temiz, pürüzsüz, esnek, az bükümlü, sağlam ve parlak olmalıdırlar, ipliklerin boya vermeyen cinste olmasına muhakkak dikkat edilmelidir (Köklü, 2002: 17- 22). Lif yapılarına göre baĢlıca iplik çeĢitleri aĢağıda verilmiĢtir.
Yün: Yün lifinden üretilen ipliklerdir. Ġki kat ipliğin bükülmesinden meydana gelir. Piyasada çile ve yumaklar halinde satılmaktadır. ÇeĢitli kalınlıkta ve renklerde, normal ve az bükümlü olanları bulunmaktadır.
Viskon, floĢ veya suni ipek: Bu iplik türü değiĢik adlarla anılmakla beraber temelde aynıdır. Lif yapısından dolayı parlak, yumuĢak, esnek gösteriĢli, fakat buna bağlı olarak bir merserize veya polyester ipliğe göre daha az dayanıklıdır. En uygun yıkama Ģekli; makinede 40 derece ılık suda klor içermeyen deterjanla yıkanabilir. Kurutulurken nakıĢlı ürünlerin ıslak olarak üst üste bekletilmemesi önerilir.
Viscos No. 30 Numara iplik, kalın olduğu için kalın sargılarda çin iğnesinde tüylü kumaĢlarda havlu gibi vs. yerlerde kullanılır. En önemli özelliği daha az vuruĢla yapılması gereken alanın doldurmasıdır.
Viscos No. 40 Numara iplik, 30 numaradan ince olduğu için ince sargılarda, hassas desenlerde, dar alanlarda desenin bütün ince ayrıntılarını makinelerin daha seri ve rahat çalıĢmasını sağlar.
Viscos No. 60 Numara iplik, 40 numara iplikten daha ince bir ipliktir. 1 mm nin altına düĢen çok hassas yazılarda, efekt verilmek istendiğinde kullanılabilir. (www.epiriler.com.tr)
Pamuk ipliği veya merserize iplik: Lif yapısı itibarıyla merserize iĢlemi yapılsa dahi mat bir ipliktir. NakıĢta daha doğal bir görüntü sağlar. Dayanıklılığı viskona göre daha fazladır. Yıkama Ģekli; makinede 90 derece sıcak suda klor içermeyen, 30 derece suda normal oranda klor içeren deterjan ile yıkama yapılabilir.
Trilobal polyester iplik (süpersheen, polysoft) : Lif yapısı itibariyle pamuk ipliğine göre parlak, viskon ipliğe göre mat bir ipliktir. Kopma dayanımı pamuk ipi ayarındadır. Yıkama Ģekli; makinede 95 derecede sıcak suda klor içermeyen, 30 derece suda içinde (2gr/lt) oranını geçmeyen oranda klor içeren deterjan ile yıkanabilir. Genellikle yıkama veya eskitme yapılacak nakıĢlı mallarda kullanılır.
51
Polyester veya kesik elyaf iplikler: Lif yapısı itibari ile sağlam ve sert bir ipliktir. Çağanozlu dikiĢ makinelerinde kullanılsa da esasen luperli (reçme ,overlok gibi) makineler için üretilmiĢtir. Çağanozlu makinelerde çağanoza iz yaparak zarar verdiğinde, üretim bittikten sonra aynı makinede daha yumuĢak iplikler çalıĢmamaktadır, bunun için polyester iplikler kullanılır.
Sim iplikler: Çok ince altın, gümüĢ ve madensel tellerin, ince ipek ya da pamuk iplikleri üzerine sarılması ile elde edilen ipliklerdir. Yıkama sekli makinede 40 derece ılık suda klor içermeyen deterjanla yıkanmalı, iyi durulanmalı ve simli nakıĢlar ultraviyole ıĢınlarından uzak tutulmalıdır.
Kordone Ġplik: Brode ve kafalı nakıĢ makinelerinde kullanılmak üzere ithal ettiğimiz ipliklerdir. Bu iplikler 2mm kalınlığındadır. Üzeri floĢ, polyester, film veya sim kaplamalı olanları bulunmaktadır. Ġsteğe bağlı olarak renkli veya ham olarak bulunmaktadır ( http://www.bilgin-group.com/).
Polyester iplikler: Polyester nakıĢ iplikleri, kuru temizleme, yıkama ve ağartmaya karĢı daha dayanıklı olduklarından kullanımları artmaktadır. Ayrıca polyesterin kuru ve yaĢ mukavemeti, aĢınma dayanımları ve renk haslıkları rayon ipliklere göre daha iyidir (http://www.bursertekstil.com.tr).
Masura ve masurada kullanılan iplik: NakıĢ makinelerinde yapılan iĢlemelerin tersi her zaman için tek renktir. Bunun nedeni, makinenin alt ve üst kısmından 2 iplik gelmesidir. Üst iplik iğne sayısı kadar takılan renkli iplerden oluĢur. Alt iplik ise, sadece masura adı verilen küçük, yuvarlak bir parça üzerine sarılır. Masura alt iplik makarası olarak da tanımlanabilir. Üzerine iplik olarak dikiĢ ipliği sarılır. Bu parça mekik içine yerleĢtirilir. Ġpliğin uç kısmı mekiğin içinden geçirilir ve mekik çağanoza yerleĢtirilir (Ġnalkaç, 2010: 47).
2.7.3. Kullanılan Ġğneler
Bilgisayar destekli nakıĢ makinelerinde nakıĢ yapılırken kullanılacak ipliğin kalınlığına göre iğneler takılır. Kullanılan ipliğin lif cinsine göre iğnelerin numaraları ve yönleri değiĢir. Ġğne numarası büyüdükçe iğne kalınlaĢır.
52 1. 65/9 Numara 2. 70/10 Numara 3. 75/11 Numara 4. 80/12 Numara 5. 90/14 Numara 2.7.4. Kullanılan Telalar
Yırtılmayan Tela: Yırtılmayan tela, nakıĢ‟ın daha düzgün çıkmasını sağlar, ağır modellerde oluĢabilecek bazı kaymaları önler. Kontür atma veya iĢleme kenarına yapılan ince sarmalarda ortaya çıkabilecek açılmaları önler.
Yırtılan Tela: Yırtılan tela, kolay yırtılabilme özelliği sayesine iĢleme tamamlandıktan sonra kumaĢa zarar vermeden iĢlemenin teladan çıkartılmasını sağlar. Seri üretimde genellikle bu tela kullanılır.
YapıĢkan Tela: YapıĢkan tela, kumaĢın altına ütü yardımıyla yapıĢtırılarak kullanılır. KumaĢtan ayrılmaz.
Suda Eriyen Tela: Suda eriyen tela, iĢleme yapıldıktan sonra ilk yıkamada suyun sıcaklık derecesine göre tamamen eriyip kaybolma özelliğine sahiptir. ĠĢlemenin ve kumaĢın daha yumuĢak olmasını sağlar. Maliyeti yüksektir.
Ütü ile Eriyen Tela: Ütü ile eriyen tela özel yapım olan bir teladır. Özel ütü aparatı vardır. Makinede iĢleme yapıldıktan sonra özel ütüsü ile ütülenir. Ütüleme iĢleminden sonra tela erir.
2.7.4.1. Kullanılan Telaların Özellikleri
Bilgisayar destekli nakıĢ makinelerinde nakıĢ yapılırken, vuruĢlar esnasında kumaĢı altlan destekleyerek, kumaĢın daralmasını, kasılmasını önlemek ve nakıĢ‟ın daha düzgün ortaya sağlamak amacıyla kumaĢın altına gerilerek kullanılır. Kullanılacak tela, yapılacak nakıĢ‟ın kalitesi, sıklığı ve kumaĢın özellikleri göz önüne alınarak, ağırlık gramajlarına göre, kolay veya zor yırtılmasına göre tercihi belirlenir. Bu tercihin belirlenmesinde kararı verecek personelin nakıĢ bilgisi, tecrübesi çok önemlidir (KarakaĢ, 2006: 81).
53 2.7.5. Kullanılan Eva
NakıĢ‟a derinlik kazandırmak için kullanılan ve genellikle kalınlığı 2.5-3 mm‟yi geçmeyen nakıĢ bittikten sonra sarımın dıĢında kalan kısmı kolaylıkla temizlenen bir çeĢit kimyasal bir köpüktür. Eva plaka halinde olup nakıĢ‟ın istenilen yerine konularak uygulanır.