GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ EL SANATLARI ANA BĠLĠM DALI
APLĠKE TEKNĠĞĠNĠN
BĠLGĠSAYAR DESTEKLĠ NAKIġ MAKĠNELERĠ ĠÇĠN EOS-COMPUCON NAKIġ DESEN PROGRAMINDA
DESEN KALIBI HAZIRLANMASI VE ÖĞRETĠM PROGRAMI ÖNERĠSĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Hazırlayan Songül ARSLAN
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ EL SANATLARI ANA BĠLĠM DALI
APLĠKE TEKNĠĞĠNĠN
BĠLGĠSAYAR DESTEKLĠ NAKIġ MAKĠNELERĠ ĠÇĠN EOS-COMPUCON NAKIġ DESEN PROGRAMINDA
DESEN KALIBI HAZIRLANMASI VE ÖĞRETĠM PROGRAMI ÖNERĠSĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Hazırlayan Songül ARSLAN
DanıĢman
Yrd. Doç. Huriye ÇIRAKOĞLU
i JÜRĠ ÜYELERĠNĠN ĠMZA SAYFASI
Songül ARSLAN „ın Aplike Tekniğinin Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineleri Ġçin Eos-Compucon NakıĢ Desen Programında Desen Kalıbı Hazırlanması Ve Öğretim Programı Önerisi baĢlıklı tezi …./…./2011 tarihinde, jürimiz tarafından El Sanatları Ana Bilim / Ana Sanat Dalında Yüksek Lisans / Doktora / Sanatta Yeterlik Tezi olarak kabul edilmiĢtir.
Adı Soyadı Ġmza
BaĢkan: ... ... Üye (Tez DanıĢmanı): ... ... Üye : ... ... Üye : ... ... Üye : ... ...
ii
ÖNSÖZ
Bir ulusun kültürel değerlerini en iyi yansıtan öğelerden biri olan el sanatları, yıllar boyunca toplumların sanat anlayıĢlarını ve yaĢam tarzlarını aktarmada etkin bir rol oynamıĢtır.
Endüstriyel kalkınma ve kültürel değiĢmeye paralel olarak el ve makine yardımı ile yapılan iĢleme sanatı, günümüz teknolojisi ile bilgisayarlı makinelerde de yapılabilmektedir. Bu nedenle bir yandan el sanatlarının içinde yer alırken diğer yandan da endüstriyel sanatların içinde de yer aldığı görülmektedir.
Bu çalıĢmada aplike iĢleme tekniğinde kullanılan teknik, desen, renk, konu, kompozisyon, kullanılan araç-gereçler, kenar temizleme teknikleri ve kullanım alanları incelenerek belirlenmiĢtir. Özellikleri belirlenen aplike iĢleme tekniğini bilgisayar destekli nakıĢ makinelerinde uygulayabilmek için desen kalıbı hazırlanması ve bununla ilgili öğretim programı önerisi hazırlanmasıdır. ÇalıĢmada aplike iĢleme tekniğinin belirlenen özelliklerine göre teknolojiye uygun olarak günümüze kazandırılması ve iĢlemelerimizin gelecek kuĢaklara aktarılması amaçlanmaktadır.
AraĢtırma altı bölümden oluĢmaktadır. Birinci bölümde; araĢtırmanın problemi tanımlanmıĢ, araĢtırmanın amacı, alt problemleri ve önemi açıklanmıĢ, sınırlılıklar ve sayıltılar belirlenip araĢtırmayla ilgili tanımlara ve ilgili araĢtırmalara yer verilmiĢtir. Ġkinci bölümde; sanat, el sanatları, iĢleme, aplike tekniği, dikiĢ ve nakıĢ makineleri, bilgisayar destekli nakıĢ makineleri için piyasada yaygın olarak kullanılan EOS-Compucon NakıĢ Desen Sistemi literatürden edinilen bilgilerle açıklanmıĢtır. Üçüncü bölümde; evren ve örneklem, verilerin toplanması ve analizi açıklanmıĢtır. AraĢtırmanın evrenini iĢlemeler oluĢturmaktadır. Piyasada bulunan 82 adet aplike tekniği ile iĢli ürünler araĢtırmanın örneklemini oluĢturmaktadır. Dördüncü bölümde; aplike tekniği ile iĢli ürünlerden elde edilen verilerin yorumları bulunmaktadır. BeĢinci bölümde; EOS-Compucon NakıĢ Desen Sisteminde aplike tekniği öğretim programı önerisi hazırlanmıĢtır. Altıncı bölümde ise araĢtırmadan elde edilen sonuçlara ve konu ile ilgili önerilere yer verilmiĢtir.
iii
AraĢtırmanın her aĢamasında desteğini esirgemeyen ve sürekli deneyimlerinden yaralandığım danıĢmanım, Yrd. Doç. Huriye ÇIRAKOĞLU‟ na bütün katkılarından dolayı teĢekkür ederim.
Ayrıca maddi ve manevi hiçbir desteğini esirgemeyen aileme ve araĢtırmanın hazırlanmasında emeği geçen herkese teĢekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim.
Songül ARSLAN Ankara 2011
iv ÖZET
APLĠKE TEKNĠĞĠNĠN
BĠLGĠSAYAR DESTEKLĠ NAKIġ MAKĠNELERĠ ĠÇĠN EOS-COMPUCON NAKIġ DESEN PROGRAMINDA DESEN KALIBI HAZIRLANMASI VE
ÖĞRETĠM PROGRAMI ÖNERĠSĠ
ARSLAN, Songül
Yüksek Lisans, El Sanatları Ana Bilim Dalı Tez DanıĢmanı: Yrd. Doç. Huriye ÇIRAKOĞLU
Mayıs - 2011
Bu çalıĢmada aplike tekniği; desen, konu, kompozisyon, kullanılan gereç, teknik, renk ve kenar temizleme özellikleri açılarından incelenerek, belirlenmiĢtir. ÇalıĢmada aplike tekniğini bilgisayarlı nakıĢ makinelerinde uygulamak için desen kalıbı hazırlama ve tüm aĢamaları içeren öğretim programı önerisi hazırlama amaçlanmıĢtır.
Piyasada bulunan 82 adet aplike ile iĢli ürün incelenmiĢ fotoğrafları çekilerek belgelendirilmiĢtir. Ürünlerin uygulama alanları, kullanılan tutturma teknikleri, kullanılan renkler, bezeme konuları, kullanılan kumaĢlar, kullanılan yardımcı gereçler ve kompozisyon özellikleri bilgi formuna kaydedilmiĢtir.
Yapılan inceleme sonucunda piyasada bulunan aplike ile iĢli ürünlerin çoğunlukla çocuk badisi olduğu belirlenmiĢtir. Aplike ile iĢli ürünlerinin zemininde kullanılan kumaĢların %54‟ü penyedir. Bunun yanı sıra kadife, penye, kot, keten, terikoton, örgü, polar, saten, havlu, nylon, akfil ve tül kullanılmıĢtır. Aplike ile iĢli ürünlerde aplikelik kumaĢların %42‟si penyedir. Aplike iĢli ürünlerin iĢlemelerinde kullanılan yardımcı gereçlerin % 78‟i floĢ ipliktir. Aplike ile iĢli ürünlerin iĢlemelerinde çoğunlukla sarma, dekoratif dikiĢ, dikiĢ tutturma teknikleri kullanılmıĢtır. Yardımcı iğne olarak genellikle dikiĢ ve çin iğnesi kullanılmıĢtır. Aplike ile iĢli ürünleri iĢlemelerinin zemininde ağırlıklı olarak açık renkler
v
kullanılmıĢtır. Aplike ile iĢli ürünlerin iĢlemelerinde ise pembe, krem, beyaz vb. kullanılmıĢtır.
EOS-Compucon NakıĢ Desen Sisteminde aplike tekniği öğretim programında biliĢsel, duyuĢsal ve psikomotor hedefler belirlenmiĢtir. BiliĢsel hedefler için bilgi listesi ve bilgi yaprakları; psikomotor hedefler için iĢlem listesi ve iĢlem yaprakları; duyuĢsal hedefler için alıĢkanlık tutum ve değerler listesi hazırlanmıĢtır. EOS-Compucon NakıĢ Desen Sisteminde aplike tekniği öğretim programının değerlendirilebilmesi için de ölçme ve değerlendirme araçları hazırlanmıĢtır.
Anahtar Kelimeler: Aplike Tekniği, Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineleri, EOS-Compucon NakıĢ Desen Programı
vi
ABSTRACT
TO PREPARATION PATTERN MOULD AND INSTRUCTIONAL PROGRAM FOR THE TECHNIQUE OF APPLIQUE WITH THE EOS-COMPUCON
EMBROIDERY DESIGN PROGRAMME FOR COMPUTER-AIDED EMBROIDERY MACHINES
ARSLAN Songül
Graduate, Handicrafts Training Department of Education Thesis Consultant: Yrd. Doç. Huriye ÇIRAKOĞLU
Firstly, in this study, processing the technique of applique is determined by examined in terms of pattern, subject, composition used materials, technique, color , edge-cleaning features. An education program aimed to prepare a proposal for to apply the technique of applique in Computerized embroidery machines and preparation of design pattern which is including all phases.
Applique and embroidered products of 82 pieces, available on the market, examined and photographs were taken and documented. Application areas of products, used fastening techniques, colors, ornaments, fabrics, auxiliary apparatus and composition features are recorded in the form of information.
As a result of the examination, the children badies are the most common products these are embroided with applique on the market. Fabrics of processed on the ground with applique of %54 are combed cotton. As well as, velvet, combed cotton, denim, flax, tericoton, knitting, polar, satin, towel, nylon, akfil and tulle had been used. Embroided with applique of fabrics %42 are combed cotton. Auxiliaries equipments of %78 is Floss silk which they are used in embroidery applique work products. At the Embroidery applique work products had been used mostly wrapping, decorative stitching and sewing fastening techniques. Usually, used to needle sewing and china as the auxiliary needle. The light colors are used on the ground of embroidery applique work products but the pink, cream, white e.t.c. colors used at the lace of embroidery applique work products.
vii
On the EOS-Compucon Embroidery Design System and applique technique teaching program are aimed cognitive, affective and psychomotor objectives. A list of information and information sheets for cognitive objectives; Measurement and assessment tools have been prepared for able to evaluate of applique technique teaching program by EOS-Compucon applique embroidery design system
Key words: Applique Techniques, Computer Aided Embroidery Machines, Eos-Compucon Embroidery Design Programme
viii ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa
JÜRĠ ÜYELERĠNĠN ĠMZA SAYFASI ... i
ÖNSÖZ... ii ÖZET... iv ABSTRACT... vi TABLOLAR LĠSTESĠ... 28 RESĠMLER LĠSTESĠ... 36 ÇĠZĠMLER LĠSTESĠ…... 113 FOTOĞRAFLAR LĠSTESĠ……… 289 BÖLÜM I 1. GĠRĠġ... 1 1.1. Problem... 1 1.2. Problem Cümlesi... 3 1.3. Alt Problemler... 3 1.4. Amaç... 4 1.5. Önem... 5 1.6. Sınırlıklar... 6 1.7. Varsayımlar... 6 1.8. Tanımlar... 7 1.9. Ġlgili AraĢtırmalar... 7 BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE... 10 2.1. Sanat... 10 2.2. El Sanatları... 10 2.3. ĠĢleme... 11 2.3.1. ĠĢlemenin Tarihçesi... 12
2.3.2. ĠĢlemenin Toplum YaĢamındaki Yeri ve Ekonomiye Katkısı... 22
ix
2.4. Aplike Tekniği... 24
2.4.1. Aplike Tekniğinin Tanımı... 24
2.4.2. Aplike Tekniğinin Tarihçesi... 25
2.4.3. Aplike Tekniğinde Kullanılan Araç-Gereçler... 28
2.4.3.1. Kullanılan KumaĢlar... 28
2.4.3.2. Kullanılan Ġplikler... 29
2.4.3.3. Kullanılan Ġğneler... 29
2.4.3.4. ĠĢleme Hazırlığında Kullanılan Araç-Gereçler... 30
2.4.3.5. Kullanılan Yardımcı Süsleme Gereçleri... 30
2.4.4. Aplike ĠĢinde Kullanılan Desen ve Desen Özellikleri... 30
2.4.5. Aplike Tekniğinin Uygulama Alanları... 31
2.4.6. Aplike Tekniğinde Desen Geçirme Teknikleri... 31
2.4.7. Aplike Tekniğinde Kullanılan Kenar Temizleme Teknikleri... 31
2.4.8. Aplike Tekniği Ġğne Teknikleri... 32
2.4.8.1. Kapalı Aplike(Kapama Aplike)... 32
2.4.8.2. Açık Aplike(Düz Aplike)... 33
2.4.8.3. Enkrüste Aplike(Araya Geçirme)... 33
2.4.9. Aplike ĠĢinde Kullanılan Aplike Tutturma Teknikleri... 34
2.4.9.1. Elde Yapılan Aplike Tekniğinde Kullanılan Tutturma Teknikleri... 34
2.4.9.1.1. Sarma Ġle Tutturma... 34
2.4.9.1.2. Fantezi Çin Ġğnesi Ġle Tutturma... 34
2.4.9.1.3. RiĢliyö Ġle Tutturma ... 35
2.4.9.1.4. Paris Puanı Ġle Tutturma... 35
2.4.9.1.5. Kordon Tutturma Ġle Tutturma... 36
2.4.9.1.6. Türk Ajuru Ġle Tutturma... 36
2.4.9.2. Makinede Yapılan Aplike Tekniğinde Kullanılan Tutturma Teknikleri... 37
2.4.10.Kalite ve Kontrol... 37
2.5. DikiĢ ve NakıĢ Makineleri... 38
2.5.1. DikiĢ ve NakıĢ Makinelerinin Tarihsel GeliĢimi... 38
2.5.2. NakıĢ Makinelerinin ÇeĢitleri... 40
x
2.5.2.2. Otomatik DikiĢ-NakıĢ Makineleri... 41
2.5.2.3. Kasnak ĠĢi(Zincir iĢi) Yapan DikiĢ-NakıĢ Makileri... 41
2.5.2.4. Bilgisayarlı DikiĢ-NakıĢ Makineleri... 42
2.5.2.4.1. Aile Tipi Bilgisayarlı DikiĢ-NakıĢ Makineleri.... 42
2.5.2.4.2. Sanayi Tipi Bilgisayarlı DikiĢ-NakıĢ Makineleri. 43
2.5.2.4.2.1. Sanayi Tipi Bilgisayarlı DikiĢ-NakıĢ Makinelerinin ÇeĢitleri... 44
2.6. Bilgisayar Kontrollü NakıĢ…………... 44
2.6.1. Elektronik NakıĢ Makinelerinin(Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineleri) NakıĢ Kontrol Ünitesi Genel Özellikleri... 45
2.7. Bilgisayar Destekli NakıĢ Makinelerinde Kullanılan Malzemeler... 47
2.7.1. Kullanılan KumaĢlar... 47
2.7.2. Kullanılan Ġplikler... 49
2.7.3. Kullanılan Ġğneler... 51
2.7.4. Kullanılan Telalar... 52
2.7.4.1. Kullanılan Telaların Özellikleri... 52
2.7.5. Kullanılan Eva... 53
2.8. Bilgisayar Destekli NakıĢ Makinelerinde Yapılan NakıĢ ÇeĢitleri... 53
2.9. Bilgisayar Destekli NakıĢın Yapılma Süreci... 54
2.9.1. NakıĢ Makinesinin Ayarları... 54
2.9.2. NakıĢ Makinelerinin Bakımı ve Temizliği... 54
2.9.3. NakıĢ Ölçüleri ve ĠĢaret Kalıbı... 55
2.9.4. Desen Hazırlanması... 55
2.9.5. Numune ÇalıĢması... 55
2.9.6. Seri Üretim... 55
2.9.7. Yedek iĢ... 55
2.10.Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineleri Ġçin Kullanılan Bilgisayar Desen Sistemlerinden EOS Compucon NakıĢ Desen Sistemi... 56
2.10.1.Sistemin Tanımı ve Genel Özellikleri... 56
2.10.2.Sistem Gereksinimleri... 56
2.10.3.EOS-Compucon Desen Sistemi... 57
2.10.3.1.Dosya ĠĢlemleri... 57
xi
2.10.3.1.2.YapılmıĢ Deseni Açma... 58
2.10.3.1.3.YapılıĢ Deseni Kaydetme... 59
2.10.3.1.4.Deseni Kapatma... 60 2.10.3.1.5.Tarayıcıyı Kullanma... 60 2.10.3.1.6.Disket Biçimlendirme(Formatlama)... 61 2.10.3.1.7.Diskete Yazma... 62 2.10.3.1.8.Disketten Okuma... 63 2.10.3.1.9.ArĢiv... 64 2.10.3.2.OluĢtur ĠĢlemleri... 64
2.10.3.2.1.Kütüphaneden Desen Çağırma ve Yükleme... 64
2.10.3.2.2.Atlama Fonksiyonu ve Manuel BatıĢ Fonksiyonu... 66 2.10.3.3.Düzenle ĠĢlemleri... 66 2.10.3.3.1.Seç... 67 2.10.3.3.2.Düzenle... 68 2.10.3.3.3.Kopyalama... 68 2.10.3.3.4.YapıĢtırma... 69 2.10.3.3.5.BatıĢ düzeltme... 70 2.10.3.4.DeğiĢtir ĠĢlemleri... 70 2.10.3.4.1.Ebat DeğiĢtirme... 71 2.10.3.4.2.BaĢlangıç Noktası... 72 2.10.3.4.3.Desen Tekrarı... 73 2.10.3.5.Seçenekler ĠĢlemleri... 74 2.10.3.5.1.Büyüteç... 74
2.10.3.5.2.Kontrollü Yeniden Çizim... 75
2.10.3.5.3.Cetvel... 76
2.10.3.5.4.Izgara... 76
2.10.3.5.5.Desen Bilgi Kartı... 77
2.10.3.6.Parametre Ayarları... 80
2.10.3.6.1.Blok Parametreleri... 81
2.10.3.6.2.Sistem Parametreleri... 89
2.10.3.6.3.Renkler Parametreleri... 90
xii
2.10.3.7.1.ġeritten Oku\ġeritten Deliciye Gönder... 92
2.10.3.7.2.Çizim ... 92
2.10.3.7.3.NakıĢ Simülatörü... 94
2.10.3.7.4.Gerçeksi Görünüm... 94
2.10.3.8.Pencere ĠĢlemleri... 95
2.10.3.9.Yardım ĠĢlemleri... 95
2.10.3.10.Otomatik Yazı Yazma ĠĢlemleri... 96
2.10.3.10.1.Metnin Girilmesi... 96
2.10.3.10.2.Yazı Tipini DeğiĢtirme... 96
2.10.3.10.3.ġablon Uygulama... 97
2.10.3.10.4.Yazı Düzenleme... 97
2.10.3.11.Üst Araç Çubuğundaki Ġmgelerin ĠĢlevleri... 98
2.10.3.12.Alt Araç Çubuğundaki Ġmgelerin ĠĢlevleri... 99
2.10.3.13.Desen OluĢturmada Kullanılan Metotlar... 101
2.10.3.13.1.Metot Tanıma... 101
2.10.3.13.2.Fare(Mouse)Kullanma... 102
2.10.3.13.3.Kullanılacak Metodu Seçme... 102
2.10.3.13.4.DikiĢ... 102
2.10.3.13.5.Kompleks Dolgu(Çin Ġğnesi)... 103
2.10.3.13.6.Sargı(Çevre)... 103 2.10.3.13.7.Sargı(Dallar\Kollar)... 104 BÖLÜM III 3. YÖNTEM... 105 3.1. AraĢtırmanın Modeli... 105 3.2. Evren... 105 3.3. Örneklem... 105
xiii BÖLÜM IV
4. BULGULAR VE YORUMLAR... 107
4.1. Piyasada Bulunan Aplike Tekniği Ürünlerine ĠliĢkin Bulgular ve Yorumlar... 107
4.2. Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineleri Ġçin Eos-Compucon NakıĢ Desen Sisteminde Aplike ĠĢleme Tekniği Öğretim Programı... 116
4.2.1. Genel Hedef... 116
4.2.2. Ön KoĢul DavranıĢlar... 116
4.2.2.1. BiliĢsel Ön KoĢul Hedefler... 116
4.2.2.2. Psikomotor Ön KoĢul Hedefler... 116
4.3. Hedef ve DavranıĢlar... 118
4.3.1. BiliĢsel Hedef ve DavranıĢlar... 118
4.3.2. Psikomotor Hedef ve DavranıĢlar... 120
4.3.3. DuyuĢsal Hedef ve DavranıĢlar... 134
4.4. Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineleri Ġçin EOS-Compucon NakıĢ Desen Sisteminde Aplike Tekniği Öğretim Programı Analizi... 135
4.4.1. Bilgi Listesi... 135
4.4.2. ĠĢlem Listesi... 138
4.4.3. AlıĢkanlık, Tutum ve Değerler Listesi... 142
4.5. Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineleri Ġçin EOS-Compucon NakıĢ Desen Sisteminde Aplike Tekniği Öğretim Programı Zamanlama Çizelgesi... 143
4.6. Bilgi Yaprakları... 148
4.7. ĠĢlem Yaprakları... 198
4.8. Değerlendirme... 267
4.8.1. Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineleri Ġçin EOS-Compucon Desen Sisteminde Aplike Tekniği BiliĢsel Alan Ölçme Aracı... 267
4.8.2. Psikomotor Alan Gözlem Formu... 277
4.8.2. Psikomotor Alan Ürün Değerlendirme Ölçeği... 278
xiv BÖLÜM V 5. SONUÇ VE ÖNERĠLER………... 280 5.1. Sonuç………... 280 5.2. Öneriler……… 282 KAYNAKÇA………... 283 EKLER……….. 286
Ek-1 Hazırlanan Desen Kalıpları Ġle Bilgisayar Destekli NakıĢ Makinesinde Yapılan Aplike Tekniği Örnekleri……….. 286
xv
TABLOLAR LĠSTESĠ
Sayfa Tablo 1. Piyasada Bulunan Aplike Tekniği Ġle ĠĢli Ürün Türlerinin Dağılımı... 107 Tablo 2. Piyasada Bulunan Aplike Tekniği Ġle ĠĢli Ürünlerin Zemininde
Kullanılan KumaĢların Dağılımı... 108 Tablo 3. Piyasada Bulunan Aplike Tekniği Ġle ĠĢli Ürünlerin ĠĢlemesinde
Kullanılan Aplikelik KumaĢları Dağılımı... 109 Tablo 4. Piyasada Bulunan Aplike Tekniği Ġle ĠĢli Ürünlerin ĠĢlemesinde
Kullanılan Yardımcı Gereçlerin Dağılımı... 110 Tablo 5. Piyasada Bulunan Aplike Tekniği Ġle ĠĢli Ürünlerin ĠĢlemesinde
Uygulanan Tutturma Tekniklerinin Dağılımı... 111 Tablo 6. Piyasada Bulunan Aplike Tekniği Ġle ĠĢli Ürünlerin Üzerinde Kullanılan Yardımcı Ġğne Tekniklerinin Dağılımı... 112 Tablo 7. Piyasada Bulunan Aplike Tekniği Ġle ĠĢli Ürünlerin Zemininde
Kullanılan Renklerin Dağılımı... 113 Tablo 8. Piyasada Bulunan Aplike Tekniği Ġle ĠĢli Ürünlerin ĠĢlemesinde
Kullanılan Aplikelik KumaĢların Dağılımı... 114 Tablo 9. Piyasada Bulunan Aplike Tekniğinde Kullanılan Desenlerin Bezeme
xvi
RESĠMLER LĠSTESĠ
Sayfa Resim 1. Hunlara Ait Mezardan Çıkartılan Üzeri Hayvan Mücadele Sahnesi Ġle
ĠĢlenmiĢ Bir Örtü... 25
Resim 2. Birinci Pazırık Kurganı, Keçeden YapılmıĢ Eyer Örtüsü... 26
Resim 3. Ġlk Makine... 39
Resim 4. Düz DikiĢ Makinesi... 41
Resim 5. Otomatik DikiĢ-NakıĢ Makineleri... 41
Resim 6. Kasnak ĠĢi Yapan DikiĢ-NakıĢ Makineleri... 42
Resim 7. Aile Tipi DikiĢ-NakıĢ Makinesi... 43
Resim 8. Sanayi Tipi NakıĢ Makinesi... 43
Resim 9. Tek BaĢlı Sanayi Tipi NakıĢ Makinesi... 47
Resim 10. Çok BaĢlı Sanayi Tipi NakıĢ Makinesi... 49
Resim 11. Aplike Tekniği YapılmıĢ Desen... 286
Resim 12. Aplike Tekniği YapılmıĢ Desen... 286
Resim 13. Aplike Tekniği YapılmıĢ Desen... 287
xvii
ġEKĠLLER LĠSTESĠ
Sayfa
ġekil 1. Kapalı Aplike (Kapama Aplike) ... 32
ġekil 2. Açık Aplike (Düz Aplike)…... 33
ġekil 3. Enkrüste Aplike (Araya Geçirme)... 33
ġekil 4. Sarma Ġle Tutturma... 34
ġekil 5. Fantezi Çin Ġğnesi Ġle Tutturma ... 34
ġekil 6. RiĢliyö Ġle Tutturma... 35
ġekil 7. Paris Puanı Ġle Tutturma... 35
ġekil 8. Kordon Tutturma Ġle Tutturma... 36
ġekil 9. Türk Ajuru ile Tutturma... 36
ġekil 10. Dosya Menüsü... 57
ġekil 11. Resim Aç Penceresi... 58
ġekil 12. Desen Aç Penceresi... 59
ġekil 13. YapılmıĢ Deseni Kaydetme... 59
ġekil 14. Tarayıcı Penceresi... 61
ġekil 15. Disket Formatlama Penceresi... 62
ġekil 16. Disket Kaydet Penceresi... 62
ġekil 17. Disketten Okuma Penceresi... 63
ġekil 18. ArĢiv Penceresi... 64
ġekil 19. OluĢtur Menüsü... 64
ġekil 20. Kütüphane Menüsü... 65
ġekil 21.Kütüphaneye Desen Kaydetme Penceresi... 66
ġekil 22. Düzenle Menüsü... 66
ġekil 23. SeçilmiĢ Desen... 67
ġekil 24. Kopyalama Penceresi... 69
ġekil 25. YapıĢtırma Penceresi... 69
ġekil 26. DeğiĢtir Menüsü... 70
ġekil 27. Ebat DeğiĢtirme Penceresi... 71
ġekil 28. BaĢlangıç Noktası Penceresi... 72
ġekil 29. Desen Tekrarı Penceresi... 73
xviii
ġekil 31. Yeniden Çizim Araç Kutusu... 75
ġekil 32. Izgara Penceresi... 76
ġekil 33. Desen Dataları Penceresi... 77
ġekil 34. Tür Belirleme Penceresi... 78
ġekil 35. Desen Ġstatistikleri Penceresi... 78
ġekil 36. MüĢteri Kayıt Penceresi... 79
ġekil 37. Ġplik Bilgileri Penceresi... 80
ġekil 38. Parametreler Menüsü... 80
ġekil 39. Blok Parametreler Penceresi... 81
ġekil 40. Çekme Payı... 82
ġekil 41. Sıklık... 83
ġekil 42. Kama... 84
ġekil 43. Sargı... 86
ġekil 44. Zig-Zag Zemin Taraması... 89
ġekil 45. Sistem Parametreleri Penceresi... 90
ġekil 46. Renkler Penceresi... 91
ġekil 47. Araçlar Menüsü... 91
ġekil 48. Çizim Penceresi... 92
ġekil 49. Resim ĠĢleniyor Penceresi... 93
ġekil 50. Gerçeksi Görünüm... 94
ġekil 51. Pencere Menüsü... 95
ġekil 52. Yardım Menüsü... 95
ġekil 53. Yazı Yazma Penceresi... 96
ġekil 54. Yazı OluĢturma ve Karakter DeğiĢtirme Penceresi... 97
ġekil 55. Üst Araç Çubuğu... 98
ġekil 56. Alt Araç Çubuğu... 99
ġekil 57. Renkli Gözlük... 100
ġekil 58. Renksiz Gözlük... 101
ġekil 59. Gerçeksi Görünüm Desen... 101
xix FOTOĞRAFLAR LĠSTESĠ Sayfa Fotoğraf 1. Badi……… 291 Fotoğraf 2. Badi……… 292 Fotoğraf 3. Badi……… 293 Fotoğraf 4. Badi……… 294 Fotoğraf 5. Badi……… 295 Fotoğraf 6. Badi……… 296 Fotoğraf 7. Badi……… 297 Fotoğraf 8. Badi……… 298 Fotoğraf 9. Badi……… 299 Fotoğraf 10.Badi……… 300 Fotoğraf 11.Badi……… 301 Fotoğraf 12.Badi……… 302 Fotoğraf 13.Badi……… 303 Fotoğraf 14.Badi……… 304 Fotoğraf 15.Badi……… 305 Fotoğraf 16.Badi……… 306 Fotoğraf 17.Badi……… 307 Fotoğraf 18.Badi……… 308 Fotoğraf 19.Badi……… 309 Fotoğraf 20.Badi……… 310 Fotoğraf 21.Badi……… 311 Fotoğraf 22.Zıbın………... 312 Fotoğraf 23.Zıbın………... 313 Fotoğraf 24.Zıbın………... 314 Fotoğraf 25.Zıbın………... 315 Fotoğraf 26.Zıbın………... 316 Fotoğraf 27.Zıbın………... 317 Fotoğraf 28.Zıbın………... 318 Fotoğraf 29.Zıbın………... 319 Fotoğraf 30.Zıbın………... 320
xx Fotoğraf 31.Zıbın………... 321 Fotoğraf 32.Zıbın………... 322 Fotoğraf 33.Elbise………. 323 Fotoğraf 34.Elbise………. 324 Fotoğraf 35.Elbise………. 325 Fotoğraf 36.Elbise………. 326 Fotoğraf 37.Elbise………. 327 Fotoğraf 38.Elbise………. 328 Fotoğraf 39.Elbise………. 329 Fotoğraf 40.Elbise………. 330 Fotoğraf 41.Elbise………. 331 Fotoğraf 42.Elbise………. 332 Fotoğraf 43.Elbise………. 333 Fotoğraf 44.Ceket……….…. 334 Fotoğraf 45.Ceket……….…. 335 Fotoğraf 46.Ceket……….…. 336 Fotoğraf 47.Ceket……….…. 337 Fotoğraf 48.Ceket……….…. 338 Fotoğraf 49.Ceket……….…. 339 Fotoğraf 50.Ceket……….…. 340 Fotoğraf 51.Hazır Aplike………... 341 Fotoğraf 52.Hazır Aplike………... 342 Fotoğraf 53.Hazır Aplike………... 343 Fotoğraf 54.Hazır Aplike………... 344 Fotoğraf 55.Hazır Aplike………... 345 Fotoğraf 56.Hazır Aplike………... 346 Fotoğraf 57.Hazır Aplike………... 347 Fotoğraf 58.Hazır Aplike………... 348 Fotoğraf 59.Pantolon…..………... 349 Fotoğraf 60.Pantolon…..………... 350 Fotoğraf 61.Pantolon…..………... 351 Fotoğraf 62.Pantolon…..………... 352 Fotoğraf 63.Yelek….…..………... 353
xxi Fotoğraf 64.Yelek….…..………... 354 Fotoğraf 65.Yastık….…..……….. 355 Fotoğraf 66.Yastık….…..……….. 356 Fotoğraf 67.Pike...….…..……….. 357 Fotoğraf 68.Pike...….…..……….. 358 Fotoğraf 69.Pike...….…..……….. 359 Fotoğraf 70.Pike...….…..……….. 360 Fotoğraf 71.Pike...….…..……….. 361 Fotoğraf 72.Pike...….…..……….. 362 Fotoğraf 73.Cepken...….…..………. 363 Fotoğraf 74.Mama Önlüğü...….…..……….. 364 Fotoğraf 75.Mama Önlüğü...….…..……….. 365 Fotoğraf 76.Pano…...….…..………. 366 Fotoğraf 77.Pano…...….…..………. 367 Fotoğraf 78.Masa Örtüsü...….…..………. 368 Fotoğraf 79.Yorgan...….…..………. 369 Fotoğraf 80.Bebek Eteği...….…..………. 370 Fotoğraf 81.Etek…....….…..………. 371 Fotoğraf 82.Gecelik...….…..………. 372
1 BÖLÜM I 1. GĠRĠġ
1.1. Problem
Sanat, bazı düĢüncelerin, amaçların, durumların ya da olayların beceri ve düĢ gücü kullanılarak ifade edilmesine ya da baĢkalarına iletilmesine yönelik yaratıcı insan etkinliğidir (Ana Britannica, 1768: 122).
Türk milleti, sanattaki yeteneğini zamanla geliĢtirmiĢ ve diğer milletlerle etkilenme süreci içerisinde olumlu yönde devam ettirerek kendilerine has çeĢitli sanat dalları ortaya koymuĢlardır. Bu sanat dalları arasında önemli bir yere sahip olan el sanatları, geçmiĢten günümüze kadar insanoğlu ile birlikte yaĢamıĢ ve yaĢamaktadır (Çelebik, 1996: 2).
Sanatın önemli bir dalı olan el sanatları, göz nurunun, zevkin, sabrın, gönüller de yatan düĢüncelerin, sanat olarak ortaya dökülmesidir.
El Sanatları insanoğlu var olduğundan beri tabiat Ģartlarına bağlı olarak ortaya çıkmıĢtır. Ġnsanların ihtiyaçlarını karĢılamak, giyinmek ve korunmak amacıyla giyecekleri ve kullandıkları eĢyaları bezemek arzusu ile doğmuĢtur (Akbil, 1970: 25). Bir ulusun kültürel değerlerini en iyi yansıtan öğelerden biri olan el sanatları, yıllar boyunca toplumların sanat anlayıĢlarını ve yaĢam tarzlarını aktarmada etkin bir rol oynamıĢtır.
ÇeĢitli medeniyet ve kültürlerin geliĢme ve geçit yeri olan Anadolu‟da el sanatlarının çok eski bir geçmiĢi vardır. El sanatları; toplumun ekonomik düzeyini, inançlarını, örf ve adetlerini yaĢadığı coğrafi alanı, iklimi ve teknolojik düzeyini belirtir (Ġnalkaç, 2008: 5).
El sanatlarının içinde yer alan iĢleme sanatı; toplumun örf, adet, duygu, düĢünce ve inançları gibi kaynaklarla geliĢmiĢtir.
2
Hammaddesi lif olan el sanatları içerisinde yer alan iĢleme sanatı da diğer el sanatları gibi insanların günlük ihtiyacı karĢılığı giyecek ve kullanılacak eĢyaları bezemek amacı ile doğmuĢtur. ĠĢleme insanoğlunun iki parçayı birbirine ekleme amacıyla yaptıkları dikiĢin dekoratif anlamda yapılması fikri ile geliĢmiĢ bir sanat dalıdır ( KarakaĢ, 2006: 15).
ĠĢleme; pamuk ya da ipekten yapılmıĢ, beyaz ya da renkli kalın ve ince kumaĢlar bazen de keçe ve deri üzerine; ipek, yün, keten, pamuk, metal v.b. gibi iplikler kullanılarak elde veya makinede iğne, tığ ile, düz ve kabarık değiĢik iğne teknikleri yardımı ile yapılan süslemelere denilmektedir (Köklü, 2002: 1).
ĠĢlemenin tarih sahnesine tam olarak nerede ve ne zaman yapıldığı bilinmemektedir. Ancak yapılan kazılarda çıkan iğnelerden, heykellerin üzerindeki elbiselerden iĢleme sanatının insanlık tarihi kadar eski olduğunu söylemek mümkündür. Eski çağlarda yaĢayanlardan kalan örneklere göre Hitit, Mısır, Mezopotamya, Asur, Ġran, Yunan ve Anadolu uygarlıklarının çeĢitli sanatları ile kaynağı olan Orta Asya‟da bu görüĢü destekleyen birçok eser bulunmuĢtur (Anonim, 2007: 13).
Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde Türk iĢlemeciliği en parlak dönemine ulaĢmıĢtır. ĠĢlemeler sadece sarayda değil saray dıĢında da halkın her kesiminde yapılmıĢtır. Doğum, evlilik ve ölümle ilgili her türlü geleneğin içinde yer almıĢ olan iĢlemeli ürünler kuĢaklar boyu zenginleĢerek devam etmiĢtir. Türklerde özellikle çeyiz geleneğinin önemsenmesi nedeniyle genç kızlar nakıĢ iĢleme ve öğrenme çabasında olmuĢlardır. Bu iĢler sadece kadınlar tarafından yapılmamıĢ; sarayda ve çarĢıda kurulan atölyelerde değiĢik çevrelerden getirtilen yerli ve yabancı ustalar da çalıĢmıĢdır (Anonim, 2007: 13).
ĠĢlemeler önceleri sadece elde yapılırken, teknolojinin geliĢmesiyle yarı ve tam otomatik nakıĢ ve dikiĢ makineleri kullanılmaya baĢlanmıĢtır. Makinelerle hızlı çalıĢıldığı için fazla üretim yapılma olanağı doğmuĢtur. Üretim sistemlerindeki geliĢmeler endüstride el emeğinin yerini makinelere bırakmıĢtır. EndüstrileĢmenin ortaya çıkmasıyla geleneksel üretim anlayıĢı değiĢerek, makineleĢmeye dayalı üretim metotları da ortaya çıkmıĢtır.
3
Bilimsel çalıĢmaların artmasıyla endüstride kullanılan yöntem, araç ve gereçler de değiĢmektedir. Son yıllarda bilgisayar teknolojisinin geliĢmesi birçok alanda da bilgisayar destekli tasarımları artırmıĢtır. Günümüzde iĢlemeler bilgisayarda tasarlanarak sanayi tipi nakıĢ makinelerinde iĢlenmektedir. Bilgisayarda tasarlama yapılabilmesi için bu beceriye ve bilgiye sahip nitelikli elemana ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nitelikli elemanlar sayesinde de nakıĢ sektöründe verimlilik artırılabilir.
ĠĢleme sanatında çeĢitli iğne teknikleri bulunmaktadır. Bunlardan biri de halk arasında “ kapama”, “yama iĢi” olarak bilinen aplike iĢleme tekniğidir. Bu iĢleme tekniği, istenilen kumaĢın üzerine baĢka kumaĢtan hazırlanmıĢ motifin tutturulmasıyla yapılır (BarıĢta, 1997: 22).
Yazılı kaynaklar incelendiğinde aplike tekniğinin çok eski tarihlerde de yapıldığı görülmektedir. Aplike tekniğinde desenin batıĢlarla değil baĢka bir kumaĢla kapatılması, sonuca daha kısa sürede ulaĢılmasını sağlamaktadır. Bu durum aplikenin günümüzde de tercih edilmesinin nedenlerinden biridir. Aplike tekniği, günümüzde geleneksel yöntemlerle iĢlenmekle birlikte üretime yönelik teknolojik geliĢmelere uygun olarak da iĢlenmektedir. Günümüz teknolojisinin ürünü bilgisayar destekli nakıĢ makinelerinde Aplike tekniğinin uygulanabilmesi için; desen kalıplarının hazırlanması ve nakıĢ sektöründe çalıĢabilecek elemanların yetiĢtirilmesi amacıyla öğretim programı önerisinin oluĢturulması gerekmektedir.
1.2. Problem Cümlesi
Aplike tekniği ile ilgili bilgisayar destekli nakıĢ desen programında desen kalıbı hazırlama konulu öğretim programı önerisi nasıl olmalıdır?
1.3. Alt Problemler
1. Aplike tekniğinin özellikleri nelerdir?
1.1. Aplike tekniği ile iĢli ürün türleri nelerdir?
1.2. Aplike tekniği ile iĢli ürünlerin zemininde kullanılan kumaĢlar nelerdir?
4
1.3. Aplike tekniği ile iĢli ürünlerin iĢlemelerinde kullanılan aplikelik kumaĢlar nelerdir?
1.4. Aplike tekniği ile iĢli ürünlerde kullanılan yardımcı gereçler nelerdir?
1.5. Aplike tekniği ile iĢli ürünlerde kullanılan tutturma teknikleri nelerdir?
1.6. Aplike tekniği ile iĢli ürünlerde kullanılan yardımcı iğne teknikleri nelerdir?
1.7. Aplike tekniği ile iĢli ürünlerin zemininde kullanılan renkler nelerdir?
1.8. Aplike tekniği ile iĢli ürünlerin iĢlemesinde kullanılan aplikelik kumaĢların renkleri nelerdir?
1.9. Aplike tekniği ile iĢli ürünlerde kullanılan bezeme konuları nelerdir? 2. Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineleri için Aplike Tekniğini uygulama
öğretim programı nasıl olmalıdır? 1.1. Hedefler neler olmalıdır?
1.2. Eğitim durumları nasıl olmalıdır? 1.3. Değerlendirme nasıl yapılmalıdır?
3. Aplike Tekniğini Bilgisayar Destekli NakıĢ Makinelerine uygulamak için desen kalıbı hazırlama aĢamaları nelerdir?
1.4. Amaç
Bu çalıĢmada önce aplike tekniğinde kullanılan teknik, desen, renk, konu, kompozisyon, kullanılan araç-gereçler, kenar temizleme teknikleri ve kullanım alanları incelenerek belirlenmiĢtir. Özellikleri belirlenen Aplike tekniğini Bilgisayar Destekli NakıĢ Makinelerinde uygulayabilmek için öncelikle desen kalıbı hazırlanması ve bununla ilgili öğretim programı önerisi hazırlanmasıdır. Böylelikle Aplike tekniğinin belirlenen özelliklerine göre teknolojiye uygun olarak günümüze kazandırılması ve iĢlemelerimizin gelecek kuĢaklara aktarılması amaçlanmaktadır.
5 1.5. Önem
Orta Asya‟dan baĢlayan Türk tarihi günümüze gelene kadar birçok sanat eserini içinde barındırmıĢ hem geçmiĢe ıĢık tutmuĢ hem de kültürümüzü gelecek kuĢaklara aktarma görevini üstlenmiĢtir. Bu sanat eserleri içinde el sanatları da önemli bir yere sahiptir. Bu alanda yapılan eserler geçmiĢte yaĢamıĢ atalarımızın günlük yaĢamları, gelenekleri, görenekleri, örf ve adetleri hakkında bizi bilgilendirmektedirler.
El sanatlarının önemli bir kolu olan iĢlemeler, tarih boyunca yaĢamın hemen hemen her alanında yer almıĢtır. ĠĢleme, iki ayrı kumaĢı birbirine ekleme yolu aranırken ortaya çıkmıĢtır. Ġki ayrı kumaĢ parçasının birbirine dekoratif olarak birleĢtirilmesi “dikiĢli süslemeyi” doğurmuĢtur (Sürür, 1976: 8).
Türkler, 1071 yılında Malazgirt savaĢını kazanarak Anadolu‟ya girerken, uygarlık ve kültürlerini de birlikte getirmiĢlerdi. Anadolu‟nun yabancı olduğu değiĢik bir sanat görüĢü ve anlayıĢı olan Türkler, burada karĢılaĢtıkları örnekleri ve yöntemleri kendi anlayıĢlarıyla bağdaĢtırarak yepyeni bir Türk sanatının doğmasını sağlamıĢlardır. Bu yeni sanatın Ġslam kültüründen de etkilendiği bilinmektedir. Sözünü ettiğimiz yeni Türk sanatının öz kaynağı Orta Asya olduğu bilinmektedir (Sürür, 1976: 10). Eski çağlarda yaĢayanlardan kalan örneklere göre Hitit, Mezopotamya, Asur, Ġran, Yunan ve Anadolu uygarlıklarının çeĢitli sanatları ile kaynağı olan Orta Asya‟da bu görüĢü doğrulayan pek çok eser ele geçirilmiĢtir (Sürür, 1976: 8). Bu eserler arasında M.Ö. 1-2.yy arasında aplike iğne tekniğinin varlığı da belgelenmiĢtir (Ana Britannica, cilt, 2: 398).
Aplike Fransızca bir kelime olan applique‟den gelmektedir. Üzerine koyma, uygulama anlamındadır (Özaslan, 2001: 1001). Türklerin de yüzyıllarca uyguladıkları bu sanat Osmanlı Ġmparatorluğu dönemine kadar geliĢmiĢtir. Ancak Osmanlılar bu teknikle çok değiĢik, yeni biçimler ve değerler getiren süsleme örnekleri vermiĢlerdir (Sürür, 1976: 13). Aplike tekniğinin yapılıĢının kolay olması ve göze hoĢ görünmesinde dolayı günümüzde çeĢitli eĢyalar üzerine de uygulanmaktadır.
6
Bireyin yaĢamında her geçen gün daha fazla kullanım alanı bulan, teknoloji nakıĢ alanına da girmiĢtir. El ile yapılan nakıĢların yanında, hata payını en aza indirerek hızlı ve ucuza mal olması amacıyla çeĢitli makineler kullanılmaya baĢlanmıĢtır. Önceleri dikiĢ makinelerinde kasnak sallamayla yapılan nakıĢ, teknolojinin geliĢmesi ile ortaya çıkan elektronik nakıĢ makinelerinde uygulanmaya baĢlanmıĢtır. Bu nedenle nakıĢ bir yandan el sanatları içinde yer alırken, diğer yandan da endüstriyel sanatlar içinde yer almaya baĢlamıĢtır.
Çok baĢlı makinelerin yaygın olarak kullanılmaya baĢlanması ile seri üretime geçilmiĢ ve nakıĢ alanında uzman olmayan kiĢilerce yapılmaya baĢlanmıĢtır. Bu da iĢlemelerin bozulmasına, aslını koruyamamasına neden olmuĢtur. Aplike tekniği, bilgisayar destekli nakıĢ makinelerinde uygulanırken özelliğini yitirmemelidir.
Toplumun yaĢayıĢını, ruh halini, duygu ve düĢüncesini, zevkini yansıtan iĢlemelerin gelecek kuĢaklara aktarılması önemlidir. Örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ve üniversitelerde uygulanmakta olan eğitim programlarına bu konuda örnek olacak bir öğretim programı hazırlanması açısından önemlidir. DeğiĢen ve sürekli geliĢen teknolojiye paralel olarak sanayinin, geliĢen ihtiyaçlarına cevap verebilen nitelikli iĢ gücü yetiĢtirebilmek için, eğitim programlarının teknolojideki geliĢmelere göre sürekli güncellenmesi gerekmektedir.
Ayrıca bilgisayar destekli nakıĢ makinelerinde uygulamak amacıyla desen kalıbı hazırlanması ve öğretim programı hazırlanması açısından önemlidir.
1.6. Sınırlılıklar
AraĢtırmanın evrenini aplike tekniği ile yapılmıĢ ürünler oluĢturmaktadır. Bilgisayar destekli nakıĢ makineleri için hazırlanacak olan program, aplike tekniği ve EOS-Compucon desen programı ile sınırlandırılmıĢtır.
1.7. Varsayımlar
1- Bilgisayar destekli nakıĢ makineleri için aplike iĢleme tekniği kalıbı hazırlama konulu öğretim programı kullanıma uygundur.
7 1.8. Tanımlar
Hedef: YetiĢtirdiğimiz insanda bulunması uygun gördüğümüz eğitim yoluyla kazandırılabilir nitelikteki istendik özelliklerdir (Ertürk, 1972: 24).
BiliĢsel DavranıĢ: Bilgilerle ve bilgilerden doğan zihin yetenekleri ile ilgili öğrenilmiĢ davranıĢlardır (Turgut, 1983: 5).
DuyuĢsal DavranıĢ: Bireyin ilgilerini, tutumlarını, akademik özgüvenini, güdü düzeyleri gibi duyuĢsal özellik ve eğilimlerini kapsayan davranıĢlardır (Senemoğlu, 2004: 403).
DeviniĢsel DavranıĢ: Kas ve zihin eĢgüdümü ile oluĢan öğrenilmiĢ davranıĢlardır (Doğan, 1982: 81).
Fonksiyon : ĠĢlev. Görev. Bir veya birçok değiĢkene bağlı olarak değiĢen nicelik (Türkçe Sözlük, 2005: 208).
Fon KumaĢı: ĠĢlemenin zeminini oluĢturan kumaĢ.
Program : Belirli Ģartlar ve düzene göre yapılması öngörülen iĢlemlerin bütünü(Türkçe Sözlük, 2005: 544).
Teknik : Bir sanat, bir bilim bir meslek dalında kullanılan yöntemlerin hepsi (Türkçe Sözlük, 2005: 665).
Yöntem : Bir amaca eriĢmek için izlenen, tutulan yol,sistem, usul (Türkçe Sözlük, 2005: 759)
1.9. Ġlgili AraĢtırmalar
Bilgisayar destekli nakıĢ makineleri ve bu makinelerde uygulanabilen öğretim programları ile ilgili, ulaĢabilen araĢtırmalar aĢağıda kısaca açıklanmıĢtır.
ALYÜZ, A. (2007); “Geleneksel Türk ĠĢlemelerinden Türk ĠĢinin Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineleri Ġçin Desen Kalıbı Hazırlanması ve Öğretim Programı Önerisi” konulu yüksek lisans tezi Geleneksel Türk NakıĢlarından Türk ĠĢi‟ni araĢtırmak, Bilgisayar Destekli NakıĢ Makinelerinde uygulamak için desen kalıbı hazırlamak ve tüm aĢamaları içeren öğretim programı hazırlama amacıyla çalıĢılmıĢtır. AraĢtırmada Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Prof. Ülker Muncuk Müzesi‟nde bulunan 165 adet Türk iĢi ürünleri incelenmiĢtir. Müzedeki
8
Türk ĠĢi Ürünlerden elde edilen verilerin yorumları yapılmıĢtır. AraĢtırmada EOS- Compucon nakıĢ desen programı ile Türk iĢi bilgisayarda tekniğine uygun olarak hazırlanmıĢ, EOS-Compucon NakıĢ Desen Programı ile Türk ĠĢi öğretim program önerisi hazırlanmıĢtır.
ÇETĠNKAYA, Z.(2007); “Hesap iĢi iğne tekniklerini EOS-Compucon programına uyarlayarak bilgisayarlı nakıĢ makinelerinde uygulanmasına iliĢkin öğretim programı hazırlanması” konulu yüksek lisans tezi Geleneksel Türk NakıĢlarından Hesap ĠĢi‟ni araĢtırmak, Bilgisayar Destekli NakıĢ Makineleri için piyasada yaygın olarak kullanılan EOS- Compucon NakıĢ Desen Sistemi ile Hesap ĠĢi desen kalıbı hazırlamak ve EOS- Compucon NakıĢ Desen Sistemi ile desen hazırlama programı önerisi hazırlama amacıyla çalıĢılmıĢtır. AraĢtırmada Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Prof. Ülker Muncuk Müzesi‟nde bulunan 99 adet Hesap ĠĢi ürün incelenmiĢtir. Müzedeki Hesap ĠĢi Ürünlerden elde edilen verilerin yorumları yapılmıĢtır. AraĢtırmada EOS- Compucon nakıĢ desen programı ile Hesap iĢi bilgisayarda tekniğine uygun olarak hazırlanmıĢ, EOS-Compucon NakıĢ Desen Programı ile Hesap ĠĢi öğretim program önerisi hazırlanmıĢtır.
ERDAL, D. (2005); “Geleneksel Türk NakıĢlarından Türk ĠĢinin Bilgisayarlı NakıĢ Makinelerinde Uygulanmasının Değerlendirilmesi” konulu yüksek lisans tezi, geleneksel Türk nakıĢlarından Türk ĠĢinin bilgisayarlı nakıĢ makinelerinde uygulanmasının değerlendirilerek, gelenekselliğin bozulup bozulmadığını tespit etmek amacıyla çalıĢmıĢtır. Geleneksel Türk NakıĢlarından Türk ĠĢinin Bilgisayarlı NakıĢ Makinelerinde Uygulanması uzman görüĢleri alınarak değerlendirilmiĢ, desen, renk, kompozisyon ve teknik açıdan gelenekselliğe bağlı kalınmadığı anlaĢılmıĢtır.
GÜLġEN, N. (1997); “Ankara‟daki Kız Meslek Liselerinde NakıĢ Alanında Yeni Teknolojinin Kullanılma Sorunları” konulu araĢtırma Ankara BüyükĢehir Belediye Sınırları içersindeki Kız Meslek Liselerinde nakıĢ alanında yeni teknolojinin kullanılma sorunlarını belirleyebilmek amacıyla çalıĢılmıĢtır.14 Kız Meslek Lisesi‟nden 60 nakıĢ öğretmeninin ve okul yöneticisinin ankete verdikleri cevaplar bu konu ile ilgili bulunup toplanmıĢ, literatürle karĢılaĢtırılmıĢtır.
9
Atölyelerde bulunan makine çeĢitlerinde sınırlamalar olduğu, bu nedenle de nakıĢ alanında verilen eğitimde yeni teknolojinin kullanılmadığı anlaĢılmıĢtır.
GÜNER, S. (2005); “Bilgisayar Destekli NakıĢ Tasarımında Yaygın Olarak Kullanılan Programlar Ve Accurate 4 NakıĢ Desen Sistemi Ġçin Öğretim Programı Önerisi” konulu araĢtırma NakıĢ tasarımında kullanılan programları tanıtmak ve Accurate 4 nakıĢ desen sistemi için öğretim program önerisi hazırlayabilmek amacıyla çalıĢılmıĢtır. AraĢtırmada eğitim, mesleki eğitim, nakıĢ eğitimi, bilgisayar destekli nakıĢ makineleri için Türkiye‟de yaygın olarak kullanılan desen programları ile özellikleri tanıtılmıĢ ve bu programlardan yaygın olarak kullanıldığı düĢünülen Accurate 4 nakıĢ desen sistemi ile bir program önerisi hazırlanmıĢtır. Bu araĢtırma iĢ analizine dayalı betimsel bir araĢtırmadır. Konu ile ilgili literatür taraması yapılarak araĢtırmayı destekleyici bilgiler toplamıĢtır.
KARAKAġ, M.G. (2006); “Geleneksel Türk ĠĢlemelerinden Dival ĠĢini AraĢtırma ve EOS-Compucon NakıĢ Desen Programı ile Eva (Dival) ĠĢi Desen Kalıbı Hazırlama Öğretim Programı Önerisi” konulu yüksek lisans tezi, dival iĢinin günümüzdeki yeri ve önemini belirtmek, Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Prof. Ülker Muncuk Müzesi‟nde bulunan dival iĢi örneklerinden katalog oluĢturmak, bilgisayar destekli nakıĢ makineleri için EOS-Compucon NakıĢ Desen Programını kullanarak Eva (Dival) ĠĢi öğretim programı önerisi hazırlamak ve dival iĢini teknolojiye uygun olarak günümüze kazandırmak amacıyla çalıĢılmıĢtır. Sanat, el sanatları, iĢleme, dival iĢi tekniği, müzecilik, Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Prof. Ülker Muncuk Müzesi‟nde bulunan dival iĢi ürünlerin değerlendirilmesi, EOS-Compucon NakıĢ Desen Sistemi açıklanmıĢ ve bu desen sisteminde Eva (Dival) ĠĢi Öğretim Programı Önerisi hazırlanmıĢtır.
10 BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2.1. Sanat
Sanat, insanlık tarihinin her döneminde var olan bir olgudur. Ġnsanlığın geçirdiği evrimler yaĢama biçimlerini, yaĢama bakıĢlarını, sanat biçimlerini ve sanata bakıĢlarını değiĢtirmiĢ, her dönemde ve her toplumda, sanat farklı görünümlerde ortaya çıkmıĢtır(www.baktabulum.com).
Süslenme ve süsleme ihtiyacı insanlık tarihi ile baĢlamıĢ ve toplumların temel eğilimlerinden biri olmuĢtur. Ġnsanoğlu yüzyıllarca çevresinde gördüğü güzelliklerden etkilenmiĢ ve onlara sahip olmak istemiĢtir. Sahip olamadıklarını ise taklit etmiĢ ve böylece ortaya sanat çıkmıĢtır (Yıldırım, 2005: 1).
Sanat; düĢüncelerin, amaçların, duyguların, durumların ya da olayların beceri ve düĢ gücü kullanılarak anlatılmasına veya baĢkalarına iletilmesine yönelik yaratıcı insan etkinliğidir. BaĢka bir deyiĢle sanat; insanın kendini anlatma, kendi dıĢındaki dünya ile iletiĢim kurma ve etkileme gibi dürtüleri ile ortaya çıkan bir olgudur (Alpaslan,1981: 1).
2.2. El Sanatları
El sanatları ilk dönemlerde insanların beslenme, giyinme, barınma gibi temel ihtiyaçlarını daha sonraki dönemlerde ve günümüzde ise insanların süslenme, yaĢadıkları mekanları süsleme gibi kiĢisel zevk ve isteklerini karĢılayan ürünler olarak üretilmiĢ ve üretilmektedir (Arlı, 1993: 23). ĠĢlevsellikle güzelliği bağdaĢtırarak, geleneksel yöntemlerle ve elde yapılan ürünler “ el sanatlarını” oluĢturur (Arlı, 1992: 23).
El sanatları, bir milletin kültürel kiĢiliğinin en canlı belgeleridir. Ġnsanoğlu egemenlik kurduğu ve her gittiği yöreye kültürünü de birlikte taĢımıĢ ve oralardaki kültürlerle karĢılıklı sentez içinde bulunmuĢlardır (Onuk, 1988: VII). Kültürel birikimini biçimlerle, renklerle ve çeĢitli tekniklerle en içten ve doğal yansıması olan el sanatları bir kiĢiye mal edilmemiĢ yapanları hep gizli kalmıĢtır. Yaratılan biçimler,
11
motifler, renkler ve kompozisyonlar kuĢaklar boyunca aktarılarak bugüne gelmiĢtir(Alpaslan, 2003: 11).
El sanatları kullanılan ham maddesine göre 7‟ye ayrılır. Bunlar;
Hammaddesi ağaç olan el sanatları (Dokuma tezgahı, kapı, araba vb.) Hammaddesi maden olan el sanatları (Mutfak araçları, altın gümüĢ eĢya vb.)
Hammaddesi cam olan el sanatları (cam iĢlemeciliği, vitray, mücevher vb.) Hammaddesi deri ve hayvansal atıklar olan el sanatları ( deri iĢleme,
süsleme, semercilik, ayakkabıcılık vb.)
Hammaddesi taĢ olan el sanatları (ÇeĢme, havuz, değirmen taĢları vb.) Hammaddesi toprak olan el sanatları (Çanak, çömlek, çinicilik, seramik vb.) Hammaddesi lif olan el sanatları (Halı, kilim, örgü iĢleri vb.)
2.3. ĠĢleme
ĠĢleme sanatı da diğer el sanatları gibi insanların günlük ihtiyaçlarını karĢılamak amacıyla giysileri ve kullanılan eĢyaları bezemek arzusu ile doğmuĢtur (Akbil, 1970: 25).
Ġpek, yün, keten, pamuk, metal vb. iplikler kullanılarak çeĢitli iğneler ve uygulama biçimleri aracılığıyla keçe, deri, dokuma vb. üzerine yapılan bezemelere “iĢleme” denir (BarıĢta,1995: 1).
DeğiĢik dokumalar ve deri üzerine elde veya makinede, iğne ya da tığla, çeĢitli iplikler, sim ve sırma kullanarak, düz veya kabarık olarak yapılan süslemelere “iĢleme” denir (Sain, 1987: 5). ĠĢlemeler kiĢinin yaratıcı gücünü, dehasını, el becerisini ve estetik değerlerini ortaya koyan belgelerdir (Sain, 1994: 106).
12 2.3.1. ĠĢlemenin Tarihçesi
ĠĢleme, insanların günlük ihtiyacı karĢılığı, giyecek ve kullanılacak eĢyaları bezemek arzusu ile doğmuĢtur. Ġnsanoğlunun iki parçayı birbirine ekleme, düz bir dikiĢi bile dekoratif anlamda yapma fikri ile geliĢtirilmiĢ bir sanat dalıdır (Köklü, 1981: 1). Tarihin yazı ile baĢlamıĢ olmasına rağmen iĢlemenin ne zaman ve nerede ortaya çıktığını söylemek kesinlikle mümkün değildir (BarıĢta, 1995: 6).
Türk sanatının kaynağı Orta Asya‟dır. Hunların yaĢadığı Altay dağlarında açılan Pazırık ve Noin Ula kurganlarında yapılan kazılarda çıkan giysilerde, örtülerde, eyer örtülerinde, keçelerde ve kumaĢlarda, çeĢitli boyama yöntemlerinin ve iĢleme tekniklerinin uygulanmıĢ olduğu görülmüĢtür. Hun Ġmparatorluğunun yıkılması ve Türklerin Anadolu‟ya yerleĢmesine kadar olan dönemde Göktürklerde yazılı kaynaklardan, Uygurlarda ise duvar resimlerindeki giysilerin süslemelerinden iĢlemenin geliĢerek varlığını sürdürdüğü görülmektedir ( Kalemden gergefe, 2007: 13).
Bugüne kadar yapılan araĢtırma ve incelemelerde Selçuklular döneminden iĢleme parçasının gün ıĢığına çıkmamasına rağmen, 1072 yılında yayınlanan bütün Türk boylarının kullandığı kelimelerden oluĢan “Dıvan-ı Lügat-it Türk” bu konuda kapsamlı bilgi içermektedir (BarıĢta, 1995: 11). Günümüzde Anadolu Beylikleri döneminden kalan iĢleme parçasının bulunmamasına rağmen Marko Polo, Ġbni Batuta gibi gezginlerin anılarında iĢlemenin varlığına değinildiği görülmektedir (Köklü, 1981: 3).
Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde ise Türk iĢlemeciliği en parlak dönemine ulaĢmıĢtır. ĠĢlemeler sadece sarayda değil saray dıĢında da halkın her kesiminde yapılmıĢtır (Kalemden gergefe, 2007: 13). ĠĢlemeler bu dönemde saray ve saray dıĢı olmak üzere iki ana çevrede üretiliyordu (BarıĢta, 1995: 17). DeğiĢik çevrelerden gelen ve getirtilen yerli ve yabancı sanatçıların çalıĢtığı saray, kültürler arasında karĢılıklı geçiĢi sağlayan bir köprüydü. Aynı zamanda barındırdığı değiĢik kültürlerin usta ve sanatçılarıyla bir eğitim merkezi niteliği taĢımaktaydı, hükümdarların ekonomik desteğiyle iĢletilen imparatorluk atölyeleri Topkapı sarayı birinci avlusunda yer almaktaydı. Kont Wratislav, 16. yy kaleme aldığı anılarında da bu atölyelerden söz etmektedir (BarıĢta, 1995: 17).
Ġkinci çevre, saray dıĢı ev ve çarĢı olmak üzere iki üniteden oluĢuyordu. Osmanlı toplumunda da teknolojik koĢullar ustaya, sanatkara büyük imkanlar verdiğinden evde
13
aile bütçesine katkıda bulunan, kiĢiye meslek kazandıran ve kiĢiyi saraya kadar yükseltebilen bu sanat dalı yaygın bir biçimde uygulanıyordu. Bu alanda evlerde amatörce yapılan uygulamalar kuĢaktan kuĢağa geçen bilgilerle gerçekleĢtiriliyordu. Bu eğitim etkinliklerinin boyutları iki teknik bilen, evden eve giderek bildiği iğneleri uygulamasını öğreten “aĢina kadınlar” aracılığıyla evden eve değiĢik iğne çeĢitlemeleri ulaĢıyordu (BarıĢta, 1995: 19). Öte yandan saray hareminden ileri derecedeki memurlara gelin verilen sarayda eğitim görmüĢ kızlar saray göreneklerini girdikleri çevrelerdeki evlere taĢıyorlardı. Böylece saray evin kaynağı niteliğine bürünüyordu. Benzer bir durum çarĢı için de söz konusuydu, çarĢı hem evin, hem sarayın kaynağı niteliğindeydi (BarıĢta, 1995: 11).
Esnaf ve sanatkarların üretimlerini devletin denetimi altında sürdürdükleri çarĢıda; derneklere dağıtılan ipek, keten, yün ve metal gibi hammaddeler loncalar kanalıyla ipek iplik, yün iplik, metal bükümlü iplik (sim), süsleyici gereç ve dokuma biçimine dönüĢtürülüyordu. Böylece sağlanan gereçler giyim kuĢam türleri, ev donatımı ve toplumun günlük ve tören ihtiyaçlarını karĢılayan biçime getirilmek üzere kesilip dikiliyor ve iĢlemelerle bezeniyordu. Böylece birçok iĢyeri ve çeĢitli atölyelerde üretimi yapılıyordu (BarıĢta, 1995: 19). Bu atölyelerden özellikle çarĢı kesiminde bulunanların ürünleri ile ilgili bilgilere 1640 tarihli Es‟ar defteri, Narh defter‟inde rastlamaktayız. Bu kaynakta mantar nakıĢlı, pay-ı pürek nakıĢlı, ikiĢer iğne nakıĢlı, virev nakıĢlı ve zerduzi iğnelerle bezenmiĢ örtülerin fiyatları bu konuda bize ıĢık tutmaktadır (BarıĢta, 1995: 20).
15. yy. da Fatih‟in Ġstanbul‟u almasıyla baĢlayan Osmanlı Ġmparatorluğu Dönemi‟nde her dalda olduğu gibi iĢlemecilikte de bir geliĢme süreci içerisine girmiĢtir. Ġstanbul‟a değiĢik çevrelerden gelen çeĢitli sanat dallarının ustalarının yanı sıra iĢlemecilerinde geldiği ve Bizans sarayı çevresindeki iĢleme atölyelerinin de katkısıyla bu dalda zengin bir ortam oluĢturulmuĢtur. Fakat Beylikler Döneminden günümüze ulaĢan, somut örnekler yok denecek kadar azdır ve belirlenen nitelikleri minyatürlere bakarak tamamlamak gerekmektedir (BarıĢta, 1995: 20, 21).
Diğer yüzyıllara göre daha az örneği bulunan 16. yüzyıla ait iĢlemeli parçalar, her yüzyılda olduğu gibi, giyim kuĢamda kullanılan iĢlemeli eĢyalar ve ev dekorasyonunda kullanılan iĢlemeli eĢyalar olarak iki ana baĢlık altında toplanabilir. Bu yüzyıldan günümüze ulaĢan iĢlemeli parçalar: don, bohça, kavuk örtüsü, kaĢbastı,
14
kaftan, iĢlenmiĢ kaftan yakası, merasim mendili, peĢkir, yatak örtüsü, yastık, taht örtüsü, ok ve yay torbaları Ģeklinde sıralanabilir. Bu yüzyıldan kalan kadın giyimi olamamakla birlikte yabancı gezginlerin yazdığı kitaplar, yaptığı albümlerin yanı sıra bohça, kavuk örtüsü, kaĢbastı gibi iĢlemeli parçalar giyim aksesuarları konusunda fikir vermektedir. Bu iĢlemeler 16. yüzyılda en çok doğal elyaftan, 45-50cm geniĢliğinde, elde seyrek ve düzenli dokunmuĢ, ince bej keten kullanılmıĢtır. Keteni ipek atlas ile üstü ipek havlı, zemini keten çözgülü kadifeler izlemektedir. Ġpek atlaslarda kemik beyazı, yakut rengi, kadifelerde de yakut rengi sayıca çoktur. Bu dokumalar dıĢında deri de iĢlemelerde gereç olarak seçilmiĢtir (BarıĢta, 1999: 21, 22, 29).
Günümüze ulaĢan parçalar: bir örtüde kullanılan, teknik sayısının, genellikle ikiyi aĢmadığını, daha çok tek iğne ile bütün parçanın iĢlendiğini, kenar baskılarının gözeme ve sarma çeĢitlemeleriyle de yapıldığını göstermektedir. En yaygın olarak kullanılan iğne pesent ve yüzeysel pesenttir. Saray mendilleri arasında bir grupta; slav iğnesi, bir grupta; hesap iğnesi, akma bileĢimleri dikkati çekmektedir. Taht örtülerinde aplike, kordon tutturma yanı sıra altın metal plakalarla yapılmıĢ süslemeler fark edilmektedir. Bir grup ok ve yay torbasında yeĢim plakalarla yapılmıĢ bezemeler görülmektedir (BarıĢta, 1995: 22).
Bu yüzyılda gözlenen konular somut, soyut ve karma konular olmak üzere üç ana baĢlık altında ele alınabilir. Somut konular: nar çiçeği, karanfil, sümbül, lale, zambak, süsen, yaban gülü, rozet çiçeği vb. gibi çiçeklerden, enginar yaprağı, çınar yaprağı vb. gibi yapraklardan, nar, kozalak, elma vb. meyvelerden oluĢan bitkisel bezemeler yanı sıra kuĢ, kuzu, ejder vb. gibi figürlü bezemeler olarak sıralanabilir (BarıĢta, 1995: 22). Soyut konular arasında: yıldız, altıgen, madalyon, geçmeli örgü gibi geometrik biçimler ve ok, üç top gibi geometrik biçimlerden oluĢturulmuĢ nesne değerleri olan geometrik bezemeler ile kufi, nesih yazı türleri ilgi çeken seçimlerdir. Karma konular arasında güllü ejderler, çiçeklerle bezenmiĢ üç top motifleri (çintemaniler) ve Rumilerle donatılmıĢ çiçekler bulunmaktadır (BarıĢta, 1995: 23).
16. yüzyıl iĢleme motifleri serbest ve karıĢık olmak üzere iki bölümden oluĢmaktadır. Serbest motifler: Bir eĢyanın ortasını veya bordürünü baĢlı baĢına kaplayan motiflerdir. Madalya Ģeklindeki süsler ile nar veya enginar gibi oval Ģekillerden veya meyvelerden ibarettir. ĠĢlemelerde en çok görülen diğer serbest motifler; yaprak, çiçek, kozalaktır. Bilhassa çınar yaprağı, Timur örneği, tiĢintamani
15
denilen örnekle kozalak ve nar baĢlı baĢına bir motif teĢkil eder. Bunlardan baĢka en güzel çiçeklerden gül dalı, lale, karanfil ve sümbül motifleri çok kullanılmıĢtır. KarıĢık motifler: DeğiĢik çiçek, yaprak veya meyvelerden veya bunlarla karıĢık baĢka motiflerden ibarettir. En çok görülen karıĢık çiçek örnekleridir. Lale, karanfil ve sümbül bir arada olarak çok iĢlenmiĢtir. Bazen araya diğer çiçeklerde ilave edilmiĢtir (Gönül, 1973: 48-50).
16. yüzyıl iĢlemelerinde çok defa bir iĢ de kullanılan renk çeĢidi üç veya dördü geçmez. En fazla kırmızı, yeĢil, mavi ve bazen de krem veya sarı renkler kullanılmıĢtır. Türk iĢlemelerinde en çok yer alan kırmızı, insanların eskiden beri ilgisini çekmiĢ ve bu yüzden kullanılan eĢyalarda bu renge daha çok yer verilmiĢtir. YeĢil, kırmızıdan sonra en çok kullanılan renktir. Türk iĢlemelerinde daima baĢka renklerle uyuĢacak bir tondaki yeĢilin seçilmiĢ olduğu görülür (Gönül, 1973: 52).
Kullanılan nesnenin biçimine uygun düzenlenen kompozisyonlar iki ana baĢlık altında toplanmaktadır. Bir motiften oluĢturulmuĢ kompozisyonlar: Ustalar bir motifi oluĢturan birimleri birleĢtirerek tek bir ünite olarak sunmuĢlar ve bir noktaya oturtulan bu motifi aynen tekrarlamıĢlardır. Birden fazla motifin tekrarlanması ile oluĢturulmuĢ kompozisyonlar: ĠĢlemeciler ya aynı motifi ya da ayrı ana ve yardımcı motifleri tekrarlayarak aynı yüzeyi bezemiĢlerdir (BarıĢta, 1995: 32, 33).
Doğudaki seferlerin Ġran‟la yapılan Kasrı ġirin antlaĢmasıyla sona erdiği, Batıda savaĢların sürdüğü ve Batı ile olan iliĢkilerin arttığı, 17, yüzyıldan kalan iĢlemelerle bezenmiĢ makrome, kavuk örtüsü, çevre, uçkur, ok torbası, traĢ önlüğü, kaftan, peĢkir, seccade, bohça, yastık, çarĢaf, yorgan yüzü, yatak örtüsü, ayna örtüsü, yer örtüsü ve çadır gibi parçalar bu sanat dalına duyulan ilginin sürdüğünü göstermektedir. Kaliteli çok ince bej keten, ipek atlas, seraser muare (gezi) ipek havlı kadife ve yünlü dokumalardan yapılmıĢ bu türler üzerine kalın bükümlü ipek iplikler, ipek ve metal bükümlü ipliklerle iĢlemelerin uygulandığı gözlenmektedir. Saray kesiminde altın plakalar, zümrüt, yakut ve inci gibi değerli süsleyici gereçlere ve tok, kalın, bükülmüĢ kordonlara rastlanmaktadır. Deri ile yapılan iĢlemelerin değerini yitirmediği bu dönemde çok ince, kaliteli keten dokumalar yaygın gereç olarak seçilmiĢ, ipek atlasın çoğaldığı ve metal bükümlü ipek ipliklerin giderek arttığı dikkati çekmektedir (BarıĢta, 1995: 36, 37).
16
Bu dönemde iĢlemelerde uygulanan sarhoĢ bacağı, Girit iğnesi, kordon tutturma, Romanya atması, buhara atması, MaraĢ iĢi iğneleri (sim sıkma, sim yürütme), kordon yürütme, yüzeysel pesent, pesent, hesap iğnesi, slav iğnesi, goblen iğnesi, kum iğnesi, sarma, hasır iğne, balıksırtı, civankaĢı, ajur, kesme ajur, aplike, boncuk iĢi önceki döneme kıyasla bir artıĢ göstermektedir. Yüzyılın ilk yarısında kum iğnesinin, ikinci yarısında buhara atmasının tipik iğneler olarak seçildiği iĢlemelerde; metal iplik ve metal bükümlü ipek ipliklerle yapılan MaraĢ iĢi çeĢitlemeleri ve balıksırtı, civankaĢı gibi iğnelerin giderek yaygınlaĢtığı gözlenmektedir (BarıĢta, 1995: 38).
Önceki yüzyılda olduğu gibi bu yüzyılda da somut, soyut ve karma konular seçilmiĢtir. Sembolik anlamlı karma konular yaygındır. Somut konular arasında; küpe, ful, buhar dalı, çarkıfelek gibi çiçeklerle artıĢ gösteren bitkisel bezemelerde selvi ağacı, hurma ağacı gibi motifler ilgi çekmektedir. Enginar yaprakları, nar gibi bitkilerin seçiminde bir azalıĢ ve lale, gül, nar çiçeği gibi motiflerin seçiminde bir süreklilik fark edilmektedir. Öte yandan vazo, ibrik, kandil gibi nesneler; kemer, sütun gibi mimari elemanlar; nesneli bezeme türlerinin de yardımcı veya ifadeyi tamamlayıcı motifler olarak seçildiğini göstermektedir. Soyut konular arasında; geometrik bezeme ve yazı giderek azalmıĢ ve örtülerin kenar bordürlerini bezeyici bir niteliğe bürünmüĢtür. Karma konular arasında; çiçek dalları arasına serpiĢtirilmiĢ ejderler, vazoya yerleĢtirilmiĢ nar dalları ile çiçeklerle vazoların içine oturtulmuĢ selvi ağaçları sembolik nitelikli sırlar gizlemektedir (BarıĢta, 1995: 36, 37).
17. yüzyıl iĢleme motifleri de serbest ve karıĢık olmak üzere iki bölümden oluĢmaktadır. Serbest motiflerden nar veya enginar örneklerinden alınmıĢ oval Ģekiller çok beğenilmektedir. Bunlardan içi yaprak ve çiçek Ģekilleriyle doldurulmuĢ olanları bulunduğu gibi bazen çiçek motifleri arasına karıĢmıĢ olanları da vardır. 17. yüzyılda bu motifin kazandığı karakteristik özelliklerinden birisi de çiçek ve yaprak Ģeklini almıĢ olmasıdır. Bundan baĢka bu devir kadifelerinde çınar yaprağı, yıldız çiçeği, palamut ve karanfil motifleri yer alır ( Gönül, 1973: 55). KarıĢık motifler iki kısma ayrılmıĢtır; değiĢik çiçekli ve çiçekle karıĢık meyveli motiflerdir. DeğiĢik çiçek motifi kullanmakla beraber lale motifi azalmıĢ ve Ģekli 17. yüzyıl lalesinden ayrı bir Ģekil almıĢtır. Bununla birlikte karanfil ise çoğalmıĢtır. Çiçekle karıĢık meyve motiflerinle ilgili örnek fazla bulunmamaktadır.
17
17. yüzyıl iĢlemelerinde kullanılan renkler esas ve yardımcı renkler olmak üzere iki kısımda toplamak mümkündür. Esas renkler; baĢta kırmızı olmak üzere yeĢil ve mavidir. ĠĢlemelerde en çok da kırmızıya rastlanmaktadır. Bunun baĢlıca nedeni de sanatkarın etrafında görerek kafasında canlandırdığı çiçeklerin çok defa bu duruma uygun olmasıdır. Yardımcı renkler; bunlardan en fazla yer alanlar sarı ve kremdir. Bazen esas renkleri daha çok belirtmek maksadıyla kullanılmıĢ olan sırma, sim ve siyah ipeği de bunlara ilave etmek lazımdır. 17. yüzyıl Türk iĢleme motiflerinde aynı rengin açık ve koyu serilerinin kullanılmadığı görülür. Bu usul memleketimizde ancak 18. yüzyıl baĢlarında girmeye baĢlar ve daha sonraları büsbütün artar ( Gönül, 1973: 56, 58, 59).
16. yüzyıl kompozisyon çeĢitlemelerinin yenilendiği bu yüzyılda giderek tek motiften oluĢan kompozisyonların ve birden fazla motifin tekrarlanması ile oluĢturulan kompozisyonlar arasında bordür biçiminde yapılan düzenlemelerin ağırlık kazandığı gözlenmektedir. Bu arada bütün yüzeyi bezeyen kompozisyon çeĢitlemeleri arasında bir merkeze doğru yönlendirilmiĢ sıralamalarla düzenlenen kompozisyonlardan geliĢen yeni bir düzenleme biçiminin belirdiği görülmektedir (BarıĢta, 1995: 47, 48). Tek motiften oluĢan kompozisyonlar yaygın olarak çukur ve yastık gibi türler üzerinde sergilenmiĢtir. Birden fazla motifin tekrarlanması ile oluĢturulmuĢ kompozisyonlar arasında bordür biçiminde hazırlanan düzenlemelere peĢkir, makrome, mendil ve seccade gibi türler üzerinde rastlanmaktadır. Bir merkeze doğru yönlendirilmiĢ sıralamalarla düzenlenen kompozisyonlardan geliĢen yeni bir düzenleme dikkati çekmektedir. Bir merkez çevresinde dönen sıralamalarla oluĢturulan bu kompozisyonlarda: her köĢede farklı yönlendirilmiĢ, yatay veya dikey ve dıĢ bükeylerden oluĢturulmuĢ dallar çevresine çiçek ve yapraklar serpiĢtirilmiĢtir (BarıĢta, 1995: 48-50).
18. yüzyıldan kalan baĢörtüsü, makrome, kavuk örtüsü, uçkur, mendil traĢ önlüğü, kaftan, beĢik örtüsü, entari, peĢkir, bohça, ayna örtüsü, kavuk örtüsü, taban halısı ve çadır gibi parçalar Doğu ile Batı kültürleri arasında bir geçiĢi sergilemektedir. Çocuk entarileri ve beĢik örtüsü gibi parçalar çocuklara verilen önemin arttığını belgelerken, 17. yüzyıla kıyasla ölçüleri daha büyüyen ayna örtüleri, taban halısı niteliğine bürünen yer örtüleri, dikdörtgen yastıklardaki azalıĢ, yeni eĢyaların geldiğini belirlemektedir (BarıĢta, 1995: 51, 52).
18
Ġnce keten, yollu keten, kalın keten, yollu ipek, düz ince ipek atlas, düz pamuklu, çuha gibi kumaĢlarla bu türlerde ipek iplik, metal iplik ve metal bükümlü ipliklerle yapılan iĢlemelerde saray kesiminde harç, kordon yakut, zümrüt, inci gibi süsleyici gereçlere de rastlanmaktadır. Pamuklu dokumaların yenilik olarak belirdiği bu dönem gereçleri arasında metal ve metal bükümlü ipek ipliklerle örülmüĢ kordonlar, lame havasında, metal iplik karıĢım çok olan seraserler ilgi çekmektedir (BarıĢta, 1995: 52).
Önceki yüzyıllarda olduğu gibi 18. yüzyıl iĢlemelerinde de iğneler aktarım aracı olarak iĢlevini sürdürmüĢtür. Bu yüzyılda yaygınlıkla kullanılan iğneler: Pesent, hesap iğnesi, muĢabak, sarma, hasır iğne, sap iĢi, balıksırtı, ilme (tabur iĢi), çin iğnesi, buhara Atması, kordon tutturması, MaraĢ iĢi (sim sıkma, sim yürütme), tel kırma, aplike, metal plaka aplike olarak sıralanabilir. Bir örtüde kullanılan iğne sayısının giderek üçü aĢtığı gözlenen örneklerde yüzyılın ilk yarısında muĢabak, ikinci yarısında ilme (tambur iĢi), çin iğnesi ve tel kırma yeni seçimler olarak ilgimizi çekmektedir (BarıĢta, 1995: 52).
Bu yüzyılda önceki yüzyıllarda görülen somut, soyut ve karma konularla sanatçıların duygu ve düĢüncelerini ifadeye devam ettikleri görülmektedir. Bu aktarımlarda karma konuların ağırlıklı seçildiği gözden kaçmamaktadır. Somut konulardan bitkisel bezemelerin boru çiçekleri gibi yeni çiçekler yanı sıra önceden seçilen çiçeklerle sürdürüldüğü, sümbül ve bahar dalları ile zenginleĢtirilmiĢ gül dallarının beğeni kazandığı gözlenmektedir. Ağaç türlerinden ise selvi gibi uzun gövdeli ağaçların yanı sıra yuvarlak gövdeli ve çiçek açmıĢ ağaç türlerinin seçildiği de dikkati çekmektedir. Soyut konular arasında geometrik birimler ikinci derecedeki dar bordürleri bezeyici nitelikte kullanılmıĢ ve ok biçimleri de aynı iĢlevde yerleĢtirilmiĢtir. Bu Arada üç top motifleri giderek kaybolmuĢtur. Yazı türleri ise giderek yaygınlaĢmıĢtır. Bitkisel bezemeler, nesneli bezemeler, geometrik bezemeler ve yazılı bezemelerin bir arada sunulduğu karma konular arasında fiyonklarla bağlanmıĢ çiçek buketler, tabakta meyveler ve ağaçlar arasına serpiĢtirilmiĢ çadırlar, çiçekler, yansıtılan tasarıdan ayrı bir anlam yüküyle seçilmiĢ beyitler, kelimelerden oluĢan yazılı bezemeler ilgi çekmektedir (BarıĢta, 1995: 53).
18. yüzyıllarda iĢleme motifleri karıĢır ve çeĢitleri çoğalarak eski sadeliği kaybeder. Çarkıfelek adı verilen fırıldağa benzer dilimli Ģekillerden mürekkep motifler nadiren görülür.
