Bilgi Teknolojileri Sistemi Altyapısı

Şirket çapında etkin bilgi teknolojileri yazılım ve donanımlarının varlığı risk yönetimi çalışmalarında anahtar role sahiptir. Gerekli dataların doğru ve zamanında toplanmasını teminen ERP sistemlerinden, şirket içi intranet altyapısına kadar bir çok araç önceden ilgili birimler tarafından tesis edilmesi gerekmektedir. Üst yönetimin süreçleri izlemesi ancak çok iyi hazırlanmış teknolojik sistemler sayesinde gerçekleştirilebilir. Bu sayede bilgi tam, doğru, güvenilir ve hızlı eldeedilebilir. Bu bilgi sistemini sağlayacak donanım, yazılım seçimi ve seçilen sistemin şirkete uyarlanması gerekmektedir.165

4.5. Risklerin Tanımlanması Ve Sınıflandırılması Aşaması

AHY’nin genel merkezi birimlerinin (Mali-İdari İşler, Pazarlama vb.), Yer Hizmetleri Birimlerinin, Uçuş Hizmetleri Birimlerinin, Eğitim Hizmetleri Birimlerinin, Uçak Bakım Birimlerinin ve Catering Hizmetleri Birimlerinin dahil olduğu üniteleri bütüncül olarak incelediğimizde, çok çeşitli risklere maruz kaldığı anlaşılmaktadır.

Bu bağlamda söz konusu riskleri sınıflandırmanın bir çok yolu olmasına rağmen en kabul görmüş sınıflandırma metodu, riskleri dört ana başlık altında toplamaktır: finansal riskler, operasyonel riskler, stratejik riskler ve dışsal riskler.

Temelde riskleri tam olarak kategorize etmek ve birbirinden ayırmak çok sağlıklı olmayıp, riskler ağırlıklı olarak ait oldukları kategoriye koyulmalıdır. Bu çerçevede, finansal riskler şirketin finansal pozisyonunun ve tercihlerinin sonucunda ortaya çıkan riskleri ifade eder.

165_{M. Erdal Balaban, “Kurumsal Kaynak Planlama (ERP) Sisteminin Seçimi ve Başarısı”, Yönetim İ.Ü.}

Operasyonel riskler, bir şirketin temel iş faaliyetlerini yerine getirmesini engelleyebilecek riskleri ifade eder. Operasyonel risk yönetiminin amacı, işleri sekteye uğratacak riskleri tanımlayan ve bertaraf eden bir erken uyarı sistemi vasıtasıyla yönetim performansını geliştirmektir. Dolayısıyla, insanlar, süreçler, sistemlerdeki sorunlar yada dışsal olaylar operasyonel risk yönetiminin odaklandığı konulardır.166

Stratejik riskler ise, bir şirketin orta veya uzun vadelerde belirlemiş olduğu hedeflerine ulaşmasını engelleyebilecek zaman kaybı, yanlış yatırım ve hizmet hataları gibi yapısal risklerdir.

Son kategori olan dışsal riskleri ilk üç kategoriye girmeyen riskler olarak da ifade edebiliriz. Dışsal riskleri şirketin faaliyetlerinden bağımsız ortaya çıkan ve kurumun tercihlerine bağlı olarak şirketi etkileyen yasalara uyum, katastrofik olaylar gibi risklerdir.

Genel itibariyle, AHY’nin hem havacılık endüstrisinden hem de girişimsel ve kendine özgü niteliklerinden kaynaklanan riskleri Tablo 11’de belirtilmiştir.

Her bir risk grubuna ait değerlendirmeler yapılarak sonra bütünleştirilmekte ve şirketin risk haritası oluşturulmaktadır. Risk haritasının doğru hazırlanması odaklanılacak olan risklerin doğru tespit edilmesi anlamına gelmektedir. Böylece risk yönetimi kapsamındaki faaliyetlerden elde edilmek istenen faydalara ulaşma olasılığı artmaktadır.

Tablo 11 AHY Risk Tablosu FİNANSAL RİSKLER STRATEJİK RİSKLER OPERASYONEL RİSKLER DIŞSAL RİSKLER

Faiz Oranı Yönetim Yapısı Satış Pazarlama

İş İdaresi Standartları Döviz Kuru

Uyum ve

Performans E-Ticaret Ahlak

Emtia (Akaryakıt)

Fiyatı Kurumsal Kültür

Gelir Ücret

Yönetimi Hile (Fraud)

Kredi (Likidite) Stratejik Planlama Sık Uçuş Progr. Hukuki

Muhasebe-Raporlama

Araştırma

Geliştirme Müşteri İlişkileri Sözleşmeler

Vergi Teknoloji İmkanları Satınalma Tedarik

Havacılık Kuralları Sermaye Yapısı

Anahtar İlişki

Yönetimi İnsan Kaynakları IATA

Kredi Derecelendirme İttifaklar Bilgi İşlem Teknoloji

Yerel Otoriteler

Hisse Değeri Anlaşmalar Uçak Bakımları

Sendikal Haklar Genel Maliyet Artışları Uçak Üreticileri

İş Sürekliliği Planlama

Sağlık veEmniyet

Bütçe Aşımı Acentalarla İlişkiler Uçuş Planlama Katastrofik

Mevsimsel Dalgalanma Temel İnsiyatifler Yer Hizmetleri Terör-Sabotaj

Aktif Pasif Yönetimi

Vizyon ve

Yönetim Uçuş Ekibi Planlama Çevresel

Finansal Ürünler Teknoloji Uyum Rekabet

Karbon Ticareti Finansal Kiralama Birleşme Devralma Kargo Operasyonları

Üçüncü Taraf Yük.

Operasyonel Kiralama Marka ve İletişim Uçuş Güvenliği Politik Ortam

4.6. Risklerin Önceliklendirilmesi Aşaması

Bu çerçevede, havayolu şirketlerinde tespit edilen en önemli riskler şunlardır;  Emtia (Jet Yakıtı) Fiyat Riski

 Döviz Kuru Riski

 Faiz Oranı Riski  Kredi (Likidite) Riski

Dolayısıyla, yapılan önceliklendirme neticesinde saptanan en önemli risklere yönelik kontrol planları hazırlanacaktır.

Bu kapsamda, AHY’nin karşılaştığı piyasa değişkenlerine bağlı finansal riskler, piyasa riskleri olarak tanımlanan faiz oranı, döviz kuru ve emtia riski olarak belirlenmiş, emtia riskleri içerisinde de en önemli risk kalemi jet yakıtı fiyat risklerini içermektedir. Faiz oranı, döviz kuru ve akaryakıt fiyatındaki değişiklikler şirketin karını doğrudan etkilemektedir. Piyasa değişkenlerinde meydana gelen değişiklilerden kaynaklanan finansal risklere ilaveten, kredi riski de AHY’nin karşı karşıya olduğu finansal riskler arasında tanımlanmaktadır.

Şekil 19: AHY’nin Önceliklendirilmiş Riskleri 4.6.1. Akaryakıt Fiyat Riski

Akaryakıt riski, jet yakıtı fiyat değişimlerinden dolayı, AHY’nin faaliyet amaçlarını gerçekleştirememe riskidir. AHY, yurt içi ve yurt dışında yolcu ve kargo taşımacılığı yapan bir firmadır. Dolayısıyla bilet satışları hem yurt içi hem de yurt dışında belirli bir dönem için sabit fiyat üzerinden ve genellikle yer durumuna göre artan oranda yapılmaktadır. AHY yıllık bazda, yurt içi ve yurt dışı olmak üzere, çeşitli bölgelerde ve havaalanlarında, değişik tedarikçilerden jet yakıtı alımı yapmaktadır.

AHY akaryakıt tedariğini iki faklı yöntemle karşılamaktadır; kontrat temelli tedarik yönteminde, AHY tedarikçi firmalar ile kontrat imzalamaktadır. Yapılan kontrata göre AHY, belli bir ay için üzerinde anlaşılan sabit bir marjın bir önceki ayın ortalama jet yakıtı fiyatı üzerine eklenerek oluşturulan fiyat değeri üzerinden belli bir miktar satın alma hakkına sahiptir. Diğer yöntem olan spot temelli akaryakıt tedarik yönteminde ise dünya üzerinde çeşitli istasyonlardan ihtiyaç halinde, spot fiyat üzerinden alım yapılmaktadır. Spot temelli alım, toplam tedarik miktarının küçük bir oranını teşkil etmektedir.

Tüm Riskler

Finansal Riskler

Piyasa Riskleri Karşı Taraf Riskleri

- Emtia (Jet Yakıtı) Fiyat Riski - Döviz Riski

- Faiz Riski

- Karşı Taraf (Likidite) Riski

Dolayısıyla, spot temelli akaryakıt satın alımı oluşturduğu oran genel itibari ile ihmal edilmektedir. Bu bölümde anlatılan akaryakıt alımından kastedilen kontrat temelli alımdır.

Bu çerçevede, AHY’nin faaliyet modeline ve akaryakıt alımının koşul ve yapısına göre, akaryakıt fiyatlarındaki oynaklıktan kaynaklanan risk üç şekilde oluşmaktadır:

1) Jet yakıtı alımından kaynaklanan risk; Akaryakıt riski, jet yakıtı fiyat değişimlerinden dolayı, AHY’nin faaliyet amaçlarını gerçekleştirememe riski olarak tanımlanmaktadır. Akaryakıt giderleri faaliyet giderlerinin önemli bir kısmını oluşturmaktadır. AHY uzun ve kısa dönem jet yakıtı fiyatlarını veya jet yakıtı fiyat değişimlerine sebep olan etmenleri kontrol edememektedir. Söz konusu etmenlerin uluslararası pazar şartlarından kaynaklandığı düşünülürse, AHY’nin belirli bir ay için tükettiği jet yakıtının fiyatını, yapılan alım kontratına göre, bir önceki ay oluşan jet yakıtı fiyatlarının aritmetik ortalamasından oluşan ortalama fiyat üzerinden belirlemektedir. Kısa dönem nakit akışları jet yakıtı fiyat değişimlerinden doğrudan etkilenmektedir.

Faaliyet giderlerinin büyük bir kısmını oluşturan akaryakıt giderleri, jet yakıtı fiyat artışlarından etkilenerek artış göstermektedir. Ham petrol fiyat artışları, jet yakıtı fiyat artışlarının ana kaynağını oluşturmaktadır. AHY direkt olarak alım anlaşmalarından kaynaklanan jet yakıtı fiyat riskine maruz kalmaktadır. Jet yakıtı fiyat riski AHY’nin faaliyet yapısı ve giderlerini oluşturan kalemler düşünüldüğünde, maruz kalınan en önemli risktir.

2) Stok riski; AHY tüketeceği jet yakıtını belirli depolarda saklarsa oluşabilmektedir. AHY’nin jet yakıtı tüketimi, belirli istasyonlarda, daha önceden yapılan anlaşmalara göre belirlenen fiyatlar üzerinden yapılması dolayısıyla, stok riskinin oluşması söz konusu olamamaktadır. Genellikle, anlaşma fiyatı, teslimat ayından bir önceki ayda oluşan ortalama jet yakıtı fiyatına belirli bir sabit ücret ve vergiler eklenerek belirlenmektedir.

3) Tekel riski; Mevcut durum itibariyle AHY’nin yurt içi meydanlardaki akaryakıt ihtiyacı sınırlı sayıda fiziki sağlayıcıdan karşılanmaktadır. Bazı firmaların tekel konumunda olmasından dolayı söz konusu durum, fiyatlama açısından bir risk unsuru oluşturmaktadır. Ancak, konu ile ilgili riski azaltıcı yöntemler AHY’nin insiyatifinde değildir. Diğer bir ifade ile riskin alınması söz konusudur.