Bibliyografik Denetimde Uluslararası Standartlaşma - ISBD

Kütüphane ve bilgi merkezlerinde yer alan bilgi kaynakları kayıt altına alınırken ulusal ve uluslararası düzeyde standartlaşmanın olması büyük önem taşımaktadır. Bu noktada kataloglama kuralları ve sınıflama sistemleri öncü rol oynamaktadır. Aynı bilgi kaynağına ait bibliyografik verilerin farklı şekillerde girişinin yapılması hem standartlaşmayı önlemekte hem de kullanıcının erişimini zorlaştırmaktadır. Yine bu noktada bilginin sunulduğu ortamın da standartlaşma açısından önemi ortaya çıkmaktadır. OPAC üzerinden sunulan bibliyografik kayıtlar ulusal ve uluslararası düzeyde bibliyografik denetimin gerçekleşmesini ve standart kayıtların oluşmasını sağlamaktadır.

Kütüphanecilikte bibliyografik denetim olarak adlandırılan kavramla birlikte bibliyografya terimi ortaya çıkmıştır. Bibliyografya kimliği oluşturulmuş olan her bir bilgi kaynağının tek tek listelenmesidir. Bibliyografya oluşturulurken koleksiyon sağlanır, tanımlanır, sınıflandırılır ve düzenlenerek yayınlanır. Dolayısıyla bibliyografya her tür bilginin kaydedilmesi için belirli tekniklere dayanılarak yürütülen işlemlerdir (Rukancı, 2003: 146).

2.3.1.1. Bibliyografik Denetimde Uluslararası Standartlaşma - ISBD

ISBD, kataloğu yapılacak olan bilgi kaynağının tanımlanmasında temel olarak belirli bir sistematik sıra ile kaydedilecek veya kopyalanacak veri öğelerini belirleyen standarttır. Uluslararası Standart Bibliyografik Tanımlama (ISBD), evrensel bibliyografik kontrolü sağlamak adına ana standart olarak kullanılmak üzere ortaya çıkmıştır. Diğer bir ifadeyle ISBD, tüm ülkelerde yayımlanan bütün kaynaklar için uluslararası olarak kabul edilebilir bir biçimde, temel bibliyografik verilerin paylaşılmasını, evrensel ve anında erişilebilir kılınmasını hedef edinmiştir.

IFLA tarafından 1969 yılında Kopenhag’da düzenlenen “Kataloglama Uzmanları Milletlerarası Toplantısı”nda bibliyografik denetimin ve bilgisayar ortamında girilen katalog kayıtlarının standartlaşması bakımından önemli bir karar alınmıştır. Bu kararın sonucu olarak “Uluslararası Standart Bibliyografik Tanımlama-ISBD”

standartları geliştirilmiştir. Bu standartların içeriğine bakıldığında çeşitli türden bilgi kaynakları için ayrı ayrı standartlar geliştirilmiştir (Atılgan, 1987: 74). ISBD MARC formatının da desteklemektedir. Geliştirilen standartların ilkeleri ise şu şekilde sıralanmıştır:

24 a) ISBD, yayınlanmış bilgi kaynaklarının tanımlanması için tek biçimliliği

mümkün olduğu ölçüde sağlayacak şekilde tutarlı kayıtların ortaya çıkarılması,

b) ISBD, ulusal bibliyografik kuruluşlar ile uluslararası kütüphane ve bilgi merkezleri (üreticiler ve yayıncılar dahil) arasında bibliyografik kayıt alışverişine yardımcı olmak amacıyla evrensel olarak uyumlu tanımlayıcı kataloglama için kuralların sunulması,

c) ISBD, ulusal bibliyografik ajanslar, milli kütüphaneler ve diğer kütüphaneler tarafından ihtiyaç duyulan farklı tanımlayıcı kataloglama seviyelerinin sunulması,

d) Bir kaynağın tanımlanması ve seçimine yardımcı olmak amacıyla gereken tanımlayıcı unsurların belirlenmesi,

e) Belirli bir otomatik sistemde tanımlayıcı öğelerin gösterilmesini veya kullanılmasının sağlanmasıdır (IFLA, 2007: viii).

Yine IFLA tarafından 2011 yılında yayınlanan ISBD: International Standard Bibliographic Description birleştirilmiş baskısında ISBD amaçları şu şekilde sıralanmıştır (IFLA, 2011: 1):

a) Farklı kaynaklar tarafından üretilen bibliyografik kayıtları birbirleriyle değiştirilebilir hale getirmek, böylece bir ülkede üretilen kayıtlar kütüphane kataloglarında veya diğer ülkelerdeki diğer bibliyografik listelerde kolayca bulunabilir hale gelmiş olacaktır.

b) Dil yönünden engellerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olmak, böylece bir dilin kullanıcıları için üretilen bibliyografik kayıtlar diğer dillerin kullanıcıları tarafından da taranabilir hale gelecektir.

c) Basılı formda üretilen bibliyografik kayıtların elektronik forma dönüştürülmesine yardımcı olmak,

d) Semantik Web ortamında bibliyografik verilerin taşınabilirliğini ve ISBD'nin diğer içerik standartlarıyla birlikte çalışabilirliğini arttırmak.

25 Uluslararası Standart Bibliyografik Tanımlama-ISBD, ilk olarak ISBD (Monographic-M) şeklinde tek ciltli ve çok ciltli monografik yayınlar için Uluslararası Standart Bibliyografik Tanımlama olarak 1971'de yayınlanmıştır ve bir dizi standartlardan oluşmaktadır. Diğer materyaller için ise farklı dönemlerde;

- Kartografik materyaller (haritalar) (ISBD (Cartographic Materials- CM)), - Elektronik kaynaklar (ISBD (Electronic Resources-ER))

- Süreli yayınlar (ISBD (S)),

- Genel kaynaklar (ISBD (General-G)),

- Kitap dışı materyaller (ISBD (Non-book Materials-NBM)), - Notalar (ISBD (Phamled Monographs-PM)),

- Yazma eserler (ISBD (Anthiquities-A)),

- Bilgisayar dosyaları (ISBD (Computer Files-CF)), standartları geliştirilmiştir.

Her bir materyal türü için ayrı ayrı oluşturulan ISBD’ler genel bir taslağa dayanmaktadır. Buna göre bir bibliyografik veride bulunması gereken unsurlar

“alan” denilen veri bildirim topluluklarına ayrılmaktadır. Bunlar içinde de “veri bildirimleri” yer almaktadır. Bu alan ve veri bildirimleri ISBD’lerin belirlediği sıra içinde sunulmakta ve önlerine konulan özel anlam yüklenmiş noktalama işaretleri ile gösterilmektedir (Canata, 2005: 74).

Tablo 2.1’de ISBD’de belirlenmiş olan alanlar ve noktalama işaretlerinin anlamları yer almaktadır:

26 Tablo 2.1: ISBD’de belirlenmiş olan alanlar ve noktalama işaretleri

Bibliyografik Alan Noktalama

İşareti Bibliyografik Öge 1. Eser Adı ve Sorumluluk

Bildirim Alanı

[ ] Genel Materyal Tanımı (Opsiyonel)

= Paralel Eser Adı

: Alt Eser Adı

/ İlk Sorumluluk Bildirimi

; Emeği Geçenler

2. Basım Bildirim Alanı

= Paralel Basım Kaydı (Opsiyonel)

/ Basım Kaydına İlişkin Sorumluluk

Dizinin ya da alt dizinin başlığı

= Dizinin ya da alt dizininparalel başlığı : Dizinin ya da alt dizinindiğer başlığı / Diziye İlişkin Sorumluluk Bildirimi

; Diziye İlişkin Emeği Geçenler

, Dizinin ISSN (Uluslararası Standart Süreli Yayın) Numarası

; Dizi Numarası

6. Notlar Alanı Materyale ait çeşitli notlar (Dizin, Kaynakça vd.)

7. ISBN, Cilt ve Fiyat Alanı

ISBN (Uluslararası Standart Kitap numarası)

= Anahtar Başlık : Fiyat Bilgisi

() Nitelik (Çeşitli durumlarda) Kaynak: (IFLA, 2004: 6-7)

27 Günümüzde tüm kütüphane otomasyon sistemleri ISBD standartlarına uygun şekilde kataloglama yapılmasına olanak ve kolaylık tanımaktadır. Buna uygun şekilde altyapıları ve kodları oluşturulmuştur. Bu sebeple elektronik ortamda katalogcular tarafından gerçekleştirilen kataloglama işlemlerinde her birine yukarıda açıklandığı şekilde ayrı anlamlar yüklenmiş olan noktalama işaretlerinin kullanılması uluslararası standartlara uygunluk açısından ayrıca önem taşımaktadır.