BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLERİNİN ÖLÇÜLMESİYLE İLGİLİ

Bilimsel süreç becerileri ile ilgili araştırmalar, bu becerilerinin fen öğretiminde bir çok yönden vazgeçilmez olduğu göstermektedir. Harlen’e (1999) göre bilimsel süreç becerileri, bilimin sadece belirli bir alanıyla değil tüm içeriğiyle ilgi her zaman uygulanabilir becerilerdir ve fennin içeriğini anlayarak öğrenmede merkezi bir rol oynar. Bu değerli becerilerin öğrencilere kazandırılması, fen öğretiminin temel amaçlarından olmalıdır. Bu durum, artık tüm dünyada müfredat programlarında kabul edilmektedir. Bu gerekçelerle, fendeki herhangi bir öğrenmeyi değerlendirilme etkinliğinin, bilimsel süreç becerilerini içermesi gerektiği sonucuna ulaşılabilir. Eğer gerçekte durum böyle olsaydı, bilimsel süreç becerilerini içeren bir çok ulusal test, alıştırma ve öğretmen değerlendirmesi olması gerekirdi. Gerçekte durumun böyle olmayışının sebeplerinden bir kısmını bazı bilimsel süreç becerilerinin değerlendirilmesindeki teknik güçlükler oluşturmaktadır. Ancak temel neden, fen öğretiminin genelde sadece bilimsel kavram ve bilgilerin gelişimiyle ilgili olarak görülmesidir

Literatür incelendiğinde, 1960’lardan günümüze bilimsel süreç becerilerini ölçmeye yönelik çeşitli çalışmaların olduğu görülmektedir. Literatür taraması sonucunda ulaşılan çalışmalar aşağıda kronolojik sırayla özetlenmiştir.

Walbesser (1965), Science–A Process Approach (SAPA) programı çerçevesinde, ilkokul öğrencilerinin temel ve bütünleyici bilimsel süreç becerilerini ölçmek üzere bir test geliştirmiştir.

Tannenbaum (1968), gözlem, sınıflama, miktar belirleme, ölçme, deney yapma, çıkarım yapma ve tahminde bulunma becerilerini ölçme amacıyla 96 çoktan

seçmeli maddeden oluşan bir test geliştirmiştir. Test kitapçıkları siyah beyaz resimlenerek basılmıştır. Ancak ilk 12 maddesi 35 mm’lik renkli slaytlar gerektirmektedir. Orijinal adı “Test of Science Processess” olan test 7, 8 ve 9. sınıf öğrencilerine uygulanarak geliştirilmiştir.

Fyffe (1971), ilkokul öğrencilerinin SAPA programında tanımlanan hipotez kurma ve işe vuruk tanımlama yapma beceri kazanımlarına ulaşma düzeylerini ölçen bir test geliştirmiştir. Test, toplam 79 adet çoktan seçmeli maddeden oluşmaktadır.

Riley (1972), Science Curriculum Improvement Study (SCIS) programının 3, 4 ve 5. sınıf konularını ve dört bilimsel süreç becerisini (değişkenleri belirleme ve kontrol etme, verileri yorumlama, tahminde bulunma ve çıkarım yapma becerilerini) ölçen bir test geliştirmiştir. Testi SCIS programını alan 5. sınıf öğrencilerine uygulanarak geliştirilmiştir. Orijinal adı “The Test of Science Inquiry Skills” olan test, 67 adet çoktan seçmeli maddeden oluşmaktadır.

Robison (1973), ilkokul öğrencilerinin değişkenleri kontrol etme ve verileri yorumlama becerilerini ölçen çoktan seçmeli bir test geliştirmiştir.

Ludeman (1974), SAPA programında tanımlanan; verileri yorumlama, değişkenleri kontrol etme, hipotez kurma ve işe vuruk tanımlama yapma becerilerini ölçen bir test geliştirmiştir. Testin orijinal adı “The Science Processes Test” dir. Testte çoktan seçmeli formatta 36 madde yer almaktadır. Test SAPA programını tamamlamış 6. sınıf öğrencilerine uygulanarak geliştirilmiştir.

McLeod, Berkheimer, Fyffe ve Robison (1975), değişkenleri kontrol etme, verileri yorumlama, hipotez kurma ve işe vuruk tanımlama becerilerini ölçmek üzere bir test geliştirmiştir. Testin orijinal adı “A Group Test Four Processes” dir. Testte çoktan seçmeli formatta 79 madde yer almaktadır. Test SAPA programını almış 6 ve 7. sınıf öğrencilerine uygulanarak geliştirilmiştir.

Molitor ve Kenneth (1976), çıkarım yapma ve çıkarımın sağlamasını yapma becerilerini ölçmek üzere bir test geliştirmiştir. Yalnızca iki beceriyi ölçüyor olmasına rağmen testin orijinal adı “The Science Process Test” dir. Test çoktan seçmeli formatta olup 18 (9 çıkarım yapma ve 9 sağlama yapma) maddeden oluşmaktadır. Öğrencilerin okuma becerilerindeki farklılıkların test puanlarını etkileme olasılığına önlem olarak, soruların resimli gösterimlerle anlatılmasına ağırlık verilmiştir. Test 4, 5 ve 6. sınıf öğrencilerine uygulanarak geliştirilmiştir. Araştırmacılar, testin güvenirliğini Kuder-Richardson 20 formülüyle hesaplamıştır. Güvenirlik 4, 5 ve 6. sınıflar için 0,55 ile 0,83 arasında değişen değerlerde hesaplanmıştır.

Dillashaw ve Okey (1980), değişkenleri belirleme, işe vuruk tanımlama yapma, test edilebilir hipotezler kurma, deney tasarlama ve grafik yorumlama becerilerini ölçen bir test geliştirmiştir. Testin orijinal adı “The Test of Integrated Science Process Skills (TIPS)” dir. Test 36 adet çoktan seçmeli maddeden oluşmaktadır ve 7, 8 ve 9. sınıf öğrencileri için geliştirilmiştir. Testin güvenirliği Cronbach Alfa katsayısının 0,89 hesaplanmasıyla sağlanmıştır.

Tobin ve Capie (1982), orijinal adı “Test of Integrated Science Process” olan bir test geliştirmiştir. Testte, bir araştırma planlama ve yürütme ana başlıkları altında; bağımlı değişkeni belirleme, bağımsız değişkeni belirleme, sabit tutulan değişkenleri belirleme, bağımsız değişkeni değiştirme ve ölçme için uygun yöntemler belirleme, bağımlı değişkeni ölçme için uygun yöntemler belirleme, değişkenleri sabit tutmak için uygun yöntemler belirleme, verileri grafikle gösterirken uygun ölçek kullanma, nicel verileri grafikte gösterme, grafikte gösterilen verilerle ilgili tahminler yürütme (interpolasyon ve ekstrapolasyon yapma), bir hipotezi destekleyen verileri belirleme, verileri kullanarak bir hipotezi yapılandırma veya modifiye etme becerilerini ölçmek hedeflenmiştir. 24 adet çoktan seçmeli maddeden oluşan bu test orta okul ve lise öğrencilerine uygulanarak geliştirilmiştir.

Berger (1982), 12, 13 ve 14 yaş grubu öğrencilerin kestirimde bulunma becerilerini ölçmek için bir ölçme aracı geliştirmiştir. Ölçme aracında bilgisayarda

dart oyunu kullanılmıştır. Öğrenciler okların duvarda vuracağı hedefin yerini bilgisayar ekranında tahmin ederek bulmaya çalışmıştır. Test kestirmede kullanılan ipuçlarının zorluğuna göre üç seviyede tasarlanmıştır.

Shaw (1983), 11 yaş grubu öğrencilerin hem temel hem de bütünleyici bilimsel süreç becerilerini ölçmeyi amaçlayan bir test geliştirmiştir. Testin orijinal adı; “Objective Referenced Evaluation in Science (OREST)” dır. Test; gözlem, ölçme, çıkarım yapma, sınıflama, tahmin, sayıları kullanma, uzay zaman ilişkileri kurma, verileri kaydetme, verileri yorumlama, değişkenleri kontrol etme, işe vuruk tanımlama yapma, hipotez kurma ve deney yapma becerilerini ölçen dört çeldiricili 60 maddeden oluşmaktadır. Test, 6. sınıf öğrencilerine yönelik geliştirilmiş olmakla birlikte 7. ve 8. sınıf öğrencileri için de kullanılabilmektedir. Testin cevaplanması için verilen süre 60 dakika olarak belirlenmiştir.

Burns, Okey ve Wise (1985), yapmış oldukları çalışmalarında; değişkenleri belirleme, işe vuruk tanımlama, hipotez kurma, grafik çizme ve yorumlama, deney tasarlama becerilerini ölçmeyi hedeflemişlerdir. Testte 36 çoktan seçmeli madde yer almaktadır. Testin orijinal adı “The Test of Integrated Science Process Skills-II (TIPS II)” olup, ortaokul ve lise öğrencilerine uygulanarak geliştirilmiştir. Testin güvenirliği Cronbach Alfa katsayısının 0,86 hesaplanmasıyla sağlanmıştır. TIPS II, Dillashaw ve Okey’in geliştirdiği TIPS I’e eşdeğer bir testtir. TIPS II’nin geliştirilmesiyle bütünleyici becerileri ölçen madde sayısı artırılmıştır. TIPS I ve TIPS II’nin içerdiği 72 maddenin birlikte kullanılabileceği vurgulanmıştır.

Mckenzie ve Padilla (1986), çizgi grafiği oluşturma ve yorumlama becerilerini ölçme amacıyla bir test geliştirmiştir. Testin orijinal adı The Test of Graphing in Science (TOGS)’dur. TOGS çoktan seçmeli formatta bir test olup ortaokul ve lise öğrencilerine yönelik geliştirilmiştir (Akt.: Ateş, 2001).

Adam ve Shrum (1990), TOGS’u açık uçlu standartlarla modifiye etmiştir. Orijinal adı Individualized Test of Graphing in Science (I-TOGS) olan test tüm bir

sınıfı değerlendirmekten ziyade bireysel değerlendirmelerde kullanılmak üzere hazırlanmıştır (Akt.: Ateş, 2001).

Smith ve Welliver (1995), gözlem, sınıflama, çıkarım yapma, tahmin, ölçme, veri işleme, sayı-uzay ilişkileri kurma, işlevsel tanımlama, hipotez kurma, deney yapma, değişkenleri tanımlama, verileri tanımlama ve model oluşturma becerilerini ölçmek amacıyla iki test geliştirmiştir. Orijinal adı, Science Process Assessment for Elementary Students (SPAES) olan test ilkokul öğrencileri, orijinal adı, Science Process Assessment for Middle Students (SPAMS) olan test ise ortaokul öğrencilerine yönelik olarak geliştirilmiştir. SPAES 40, SPAMS ise 50 çoktan seçmeli sorudan oluşmaktadır. Sorular dörder çeldiricili olarak tasarlanmıştır.

Germann ve Odom (1996), soru sorma, değişkeleri belirleme ve hipotez kurma bilimsel süreç becerileri performans değerlendirme yoluyla ölçme amacıyla bir test geliştirmiştir. Orijinal adı; “Science Process Skills Inventory (SPSI)” olan test 7. sınıf öğrencilerine yönelik olarak geliştirilmiştir. Testte öğrencilerin deney tasarımlarıyla ilgili yazılı cevapları geliştirilen kriter ölçeği (rubrik) ile değerlendirilmiştir.

Kujawinski (1997), “Ortaokul Biyoloji Laboratuvarlarında, Bilimsel Süreç Becerilerinin Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi” adlı çalışmasında bilimsel süreç becerilerini ölçmeye yönelik bir araç geliştirmiştir. Araştırmacı, bilimsel süreç becerilerini; planlama, yapma, sonuç çıkarma ve iletişim kurma ana başlıkları altında ele almış ve performansa dayalı bir ölçme aracı geliştirmiştir. Öğrenci davranışlarını değerlendirmede, “Öğrenci Kendini Değerlendirme Envanteri”nden yararlanmıştır. Bu envanter; dört ana kategoride ele alınan bilimsel süreç becerilerini, 20 özel alt kategoride ölçen bir kontrol listesi niteliğinde hazırlanmıştır.

Saunders, Gibson ve Middleton, orijinal adı “The Ecological Science Process Skills Test” olan, ekolojik bilimsel süreç becerileri testi geliştirmiştir. Söz konusu test , hipotez kurma, tahminde bulunma ve verileri yorumlama becerilerini, ekolojik olaylar içeren senaryolarla ilgili çoktan seçmeli test maddelerden oluşmaktadır (Akt.: Dawson, 1999).

Solano-Flores (2000), sabunlu su çözeltileriyle sabun köpükleri yapma deneylerini içeren performans ölçmeye dayalı bir test geliştirmiştir. Öğrencilerden, en uzun ve en kısa ömürlü sabun köpüğü yapmanın yollarını kendilerine verilen üç farklı sabunlu su çözeltisini ve araç-gereci uygun bir şekilde kullanarak deneyle bulmaları istenmiştir. Çalışmada öğrencilerin bu deneyi yürütmedeki performanslarını analiz ederek bilimsel süreç becerilerini ölçmek hedeflenmiştir.

Walters ve Soyibo (2001), verileri yorumlama, verileri kaydetme, genelleme yapma, hipotez kurma ve değişkenleri belirleme becerilerini ölçme amacıyla sekiz yazmaya dayalı iki deneye dayalı toplam 10 performans maddesinden oluşan bir test geliştirmiştir. Orijinal adı, Test of Integrated Science Process Skills (TISPS) olan test Jamaika’da 9 ve 10. sınıf öğrencilerine yönelik olarak geliştirilmiştir.

Ülkemizde ise bilimsel süreç becerilerini ölçmek amacıyla,

İlker Özkan, Petek Aşkar ve Ömer Geban (1991), orijinali James R. Okey, Kevin C. Wise ve Joseph C. Burns tarafından geliştirilmiş, bilimsel işlem beceri testinin Türkçe'ye çevrisi ve uyarlamasını yapmıştır

Aysu Gürsel Arslan (1995), orijinali James R. Okey, Kevin C. Wise ve Joseph C. Burns tarafından geliştirilen testten ve Kenneth G. Tobin ve Willam Capie tarafından geliştirilen testlerden yararlanarak bilimsel süreç becerini ölçen çoktan seçmeli bir test hazırlamıştır.

Temiz (2001) “lise 1. Sınıf Fizik Dersi Programının Öğrencilerin Bilimsel Süreç Becerilerini Geliştirmeye Uygunluğunun İncelenmesi” başlıklı çalışmasında bilimsel süreç becerilerini ölçmek amacıyla açık uçlu sorular ve bir deneysel aktivite içeren bir ölçme aracı geliştirmiştir.

Ateş (2005), sınıf öğretmenliği ana bilim dalı lisans öğrencilerinin değişkenleri belirleme ve kontrol etme becerilerini belirlemek amacıyla Değişkenleri Belirleme- Kontrol Etme Yetenek Testini geliştirmiştir (DBKEYT). Test açık uçlu bir yapıda

olup üç alt boyuttan oluşmaktadır. DBKEYT’in, birinci alt boyutta bağımlı değişken, bağımsız değişken ve kontrol edilen değişken kavramlarının anlamları sorulmakta, ikinci alt boyutta verilen bir deneysel çalışmadaki bağımlı, bağımsız ve sabit tutulan değişkenlerin belirlenmesi istenilmekte, üçüncü alt boyutta ise değişkenleri kontrol etme yeteneği ile ilgili sorular sorulmaktadır.

Yapılan literatür taramasından şu sonuçlar çıkarılabilir;

• Ülkemizde bu alanda yapılan çalışmalar sayıca yurtdışında yapılanlardan daha azdır.

• Bu alanda yurtdışında yapılan çalışmalar 1960’lara dayanmaktayken, ülkemizdeki çalışmalar 1990’lara dayanmaktadır. Yani bu alan ülkemiz için yeni sayılabilir.

• Yurtdışında yapılan çalışmaların bazıları “Biological Science Curriculum Study” (BSCS), “Science Curriculum Improvement Study” (SCIS), Introductory Physical Science” (IPS), “Science–A Process Approach” (SAPA), gibi müfredat programları için özel olarak tasarlanmıştır. Ülkemizdeki çalışmaların hiçbiri müfredat programları için hazırlanmamıştır.

• Ülkemizde bu alanda yapılmış çalışmaların çoğunda, orijinali James R. Okey, Kevin C. Wise ve Joseph C. Burns (1982) tarafından geliştirilmiş, TIPS-I ve TIPS-II’nin Türkçe’ye uyarlanmasıyla hazırlanan bilimsel süreç becerileri ölçme testleri kullanılmıştır.

• Ülkemizde bu alanda yapılacak yeni çalışmalara ihtiyaç vardır.