Benlik Saygısının Tanımı

‘Self-esteem’, batıda özellikle de ABD’de yaygın olarak kullanılan ve önemli bir yere sahip olan bir kavramdır. Bu kavram için Fransa’da daha çok ‘özseverlik’ sözcüğü kullanılmaktadır (9). Ülkemizde yabancı dillerden yapılan çevirilerde ve araştırmalarda ‘kendine saygı’, ‘özsaygı’ (165), ‘benlik saygısı’ (125, 135) terimleri Đngilizcedeki self-esteem terimine karşılık olarak kullanıldığı görülmektedir.

Benlik saygısı kişinin kendine karsı pozitif veya negatif tavrı ya da bireyin kendini yeterli, güvenli ve önemli olarak algılama derecesidir. Yetersiz benlik saygısının aşırı katı bir hayat felsefesi oluşturmaya, içe kapanıklığa, pasif davranışlara, psikosomatik hastalıklara, saldırgan davranışlara neden olduğu bilinmektedir (58).

32

Benlik saygısının kökeni ergenlikte başlamakta, bu dönemde örgütlenip bireyin yaşamını etkileyen kalıcı bir faktör olmaktadır. Bu yüzden ergenlikteki benlik saygısının incelenmesi önemli bir konudur (173). Benlik ile ilgili birçok tanım yapılmış olup bunlardan birkaçı aşağıda belirtilmiştir.

Benlik kavramı, bireyin kendisi hakkındaki yargılarından oluşmaktadır. Kuzgun (1983) benliği, bir kimsenin çeşitli özelliklerinin kendisinde bulunuş derecesi hakkındaki değerlendirmelerinin tümü, kısacası kişinin kendisini algılama biçimi olarak tanımlamaktadır (138).

Yörükoğlu’na göre benlik kavramı, insanın kendi benliğini algılayış ve kavrayış biçimi olarak tanımlanır. Kişinin kendini nasıl görüp, kendine nasıl değer biçtiğini anlatır (220).

Benlik, kişiyi o kişi yapan, başkalarından ayıran duygu, tutum ve davranışların tümünün örgütlenmiş bütünüdür (133).

Benlik, ‘bireyin özellikleri, yetenekleri, değer yargıları, emel ve ideallerine ilişkin kuralların dinamik bir örüntüsü, kendi kişiliğine ilişkin kanıları ve kendi kendine görüş tarzıdır’. Bu bakımdan benlik, kişiliğin öznel yanını oluşturur (36). Benlik kişiliğin öznel yanıdır. Çünkü bu kazanımlar başkasına aktarılamaz (22).

Yavuzer'in aktardığına göre; Tan (1970), benliği; bireyin fiziksel ve sosyal çevresiyle olan etkileşimleri sonucu kazandığı birtakım kişisel duygu, değer ve kavramlar sistemi olarak tanımlamıştır. Lawrence (1988), benlik kavramını bireyin zihinsel ve fiziksel özelliklerinin toplamı ve sahip olduğu bütün bu özelliklere ilişkin kendini değerlendirmesi olarak tanımlamıştır. (216).

33

Benlik saygısı kavramı literatürde ilk kez, 1890 yılında görülmüştür (56). Benlik saygısı, kişinin kendini tanımlamak için kullandığı şeylerin bütünü olan benlik kavramından farklılaşabilir. Benlik saygısı, benlik kavramının içerdiği bilgilerin bir değerlendirmesidir ve kendisi hakkındaki tüm şeylerle ilgili duygularından ortaya çıkar. Kişisel benlik saygısı, kişinin kendisiyle ilgili bilgilerin objektif bir kombinasyonu ve bu bilgilerin subjektif değerlendirmesine dayanır. (166).

Benlik saygısının formülü, algılanan benlik ve ideal benlik hakkındaki düşünme ile açıklanır. Algılanan benlik, benlik kavramına benzer. Bu, şu anki mevcut olan ve olmayan becerilerin, karakteristiklerin, niteliklerin objektif bir görünüşüdür. Đdeal benlik, kişinin olmasını istediği hayallerdir. Fakat bunlar gerçek dışı değildir.

Kişinin kendinde olmasını istediği şeylerdir. Algılanan ve ideal benlikler, bir uyum içindeyse, benlik saygısı olumlu olacaktır. Algılanan benlik ve ideal benlik arasındaki uyumsuzluk, benlik saygısında problemlere neden olur (166).

Benlik kavramı, benliğin bilişsel yanı, benlik saygısı ise benliğin duygusal boyutudur. Birey kim olduğu ile ilgili belirli fikirlere sahip olmasının yanısıra, kim olduğuyla ilgili belirli duygulara da sahiptir (104).

Yüksek benlik saygısı, benliğin sağlıklı değerlendirilmesidir. Olumlu benlik saygısına sahip kişi, kendini olumlu şekilde değerlendirir ve güçlü yönleri hakkında iyi hisseder. Düşük benlik saygısına sahip bir kişi, sıklıkla yapay bir pozitif tutum sergiler veya bu kişi içe kapanabilir, diğer insanlarla ilişki kurmaktan kaçınabilir, insanların onu dışlayacağından korkabilir (166).

34

Kişiliğin gelişim sürecinde oluşan ve kişiliğin bir boyutu olan benlik, doğuştan gelen özelliklerin çevreyle etkileşimi sonucunda ortaya çıkan edinilmiş bir yapıyı anlatır. Benlik insanın kendini görüş ve algılama biçimidir. Zaten benlik ve kişilik arasında gelişme ve yapı bakımından kesin bir sınır çizmek zordur. Benlik ile kişilik içiçe olmakla birlikte, benlik kişilikten farklı özellikler taşımaktadır. Benlik insanın kendi kişiliğine ilişkin kanılarının toplamı, insanın kendisini tanıma ve değerlendirme bicimidir. Özetle benlik kişiliğin öznel yanıdır (35, 133).

Benlik, benlik kavramından ayrı incelendiğinde, bazılarına göre bir sistem, bazılarına göre bir kuramdır. Benlik ile benlik kavramına getirilen ayırım, birbirlerinin sınırlarının ne olduğu sorusunu akla getirmektedir. Bu sorunun cevabına James’ in getirdiği açıklık, benliği özne-ben, benlik kavramını ise nesne- ben olarak düşünmesi ve incelemesidir (89).

Benlik kavramı insanın kendi benliğini algılayış ve kavrayış bicimi olarak tanımlanır. Kişinin kendini nasıl görüp, nasıl değer biçtiğini anlatır. Burada önemli olan bireyin nasıl olduğu değil, kendisini nasıl gördüğüdür (221).

Benlik kavramı ile yakından ilişkili olan bir kavramda benlik saygısı (benlik değeri)’dır. Benlik saygısını, benlik algısı ve ideal benlik olarak incelemek mümkündür. Benlik algısı benlik kavramıyla eşittir. Đdeal benlik ise kişinin ne olması, nasıl davranması gerektiği konusunda kendine mal ettiği değer yargıları olarak tanımlanabilir. Kısaca, ideal benlik kişinin ulaşmak istediği benliktir (39).

Benlik kavramını, kişinin, kendine yönelik olarak yaptığı betimlemeleri olarak tanımlamak mümkündür. Benlik saygısı ise, kişinin bu betimlemeleri için yaptığı değerlendirmeler olarak tanımlanmaktadır. Bir başka deyişle, benlik

35

kavramı, kişinin kendisi hakkında sahip olduğu düşünce ve algılamaları içerirken, benlik saygısı kişinin kendisine yönelik duygularını içermektedir (34, 133).

Kendini kabul ise bireyin ideal benliğine ulaşamadığı yanlarını fark etmesi sonucu, kişiliğinin parçası olarak benimsediği özellikleri kabul edip etmemesine ya da ne ölçüde kabul ettiğine ilişkin bir terimdir. Başka bir deyişle kendini kabul, bireyin kendi özelliklerinden memnun olup olmaması ya da ne derece memnun olduğudur (77).

Đnsancıl psikolojide insan davranışını temellendiren güdü kendini gerçekleştirme güdüsüdür; davranışı etkileyen, denetleyen ana öğe ise bireyin benlik kavramıdır. Benlikten farklı olan benlik kavramı, çeşitli kişilik kuramlarının çekirdeğini oluşturmaktadır (40).