• Sonuç bulunamadı

2. BÖLÜM: SOSYAL MEDYADA DEĞİŞEN KİMLİK KAVRAM

2.3. Benlik Kavramına Genel Bir Bakış

2.3.2. Benlik Kuramları

Disiplinler arası bir kavram olan benliğin psikoloji alanıyla ilk kez ilişkilendirilmesi, 19 yüzyıl sonunda William James’in yılında yayınladığı “The Principle of Psychology” adlı kitabıyla gerçekleştirilmiştir. Bu doğrultuda, benliği

“bireyin kendisini nasıl tanımladığı ile ilişkili her şey”178 olarak tanımlayan kuramcı,

175 Leary, 2014, 141. 176 Leary, 2011, 193. 177 Zarghooni, 2007, 12-13.

70

benlik kavramını “bilen benlik” ve “bilinen benlik” olarak iki bileşen çerçevesinde incelemektedir. James’e göre; bilinen benlik kavramı diğer bireylerin gözlemleri doğrultusunda oluşan benliğin nesnel bir biçimde ele alınması olarak tanımlanırken; bilen benlik ise benliğin birey tarafından öznel bir biçimde değerlendirilmesi olarak

belirtilmektedir.179 Bir diğer ifadeyle, bilen benlik kavramı bireyin kendisine yönelik

algı ve düşünceler olarak adlandırılırken; bilinen benlik kavramı ise, sosyal ve toplumsal yaşamda bireye yönelik oluşan aldı ve düşünceleri ifade etmektedir.

James’e göre, benlik kavramı “Sosyal Benlik, Maddi Benlik, Ruhsal Benlik ve

Maddi Benlik” olmak üzere dört benlik türü doğrultusunda incelenmektedir.180

a. Maddi Benlik; bireyin fiziksel özellikleri ile kişinin kendisine ait olduğunu hissettiği “şey”leri ifade eden benlik türü olarak adlandırılmaktadır. James’e göre, benlik “beden, ruh ve giysilerden” oluşmaktadır. Öncelikle bireyin göz rengi, saç rengi, ten rengi, burun yapısı, saç modeli vb. özellikleri çerçevesinden incelenen benlik türü doğrultusunda; bireyin giysileri ve kullandığı takılar da benlik oluşumunu etkilemektedir.

b. Ruhsal Benlik; bireyin öznel varlığı olarak ifade edilebilmektedir. Bu çerçevede kuramcı benliği oluşturan “Ruhsal Benlik” türünü, benliğin bilişsel ve duygusal yönünü ifade ederek bireyim “kim” olduğuna ilişkin algıların temelini oluşturduğu benlik türü olarak belirtmektedir.

c. Sosyal Benlik; bireyin diğer bireylerle kurduğu sosyal ilişkiler doğrultusunda ortaya çıkan benlik türü olarak belirtilebilmektedir. Buradan hareketle, bireyin farklı sosyal ilişkileri ve toplumsal rolleri çerçevesinde birden çok sosyal benliğinin olduğu söylenebilmektedir. Bu benlik türlerinin önem sırasının bireysel deneyimlere bağlı olarak değiştiğini vurgulayan James, benlik oluşumunda bireyin yaşadığı deneyimin duygusal boyutunun da önemli bir rolü olduğunu belirtmiştir.

d. Saf Ego; James William’a göre bireyin başarıları doğrultusunda ortaya çıkan saf ego benliği, öznel olarak bireye özgü kişisel özellikleri ifade etmektedir. Bireyin, yaşamının gelecek zamanlarında sahip olacağı kişiliği de etkileyen benlik türüne göre, birey başarısız olacağı eylemlerden kaçınma davranışı göstermektedir. Buradan hareketle kuramcı bireyin benlik saygısının, edindiği

başarılarla doğru orantılı olduğunu belirtmiştir.181

179 James, 1980, 650. 180 James, 652.

71

b. George Herbert Mead ve Benlik Kuramı

George Herbert Mead benlik kuramını, Cooley’in “Ayna Benlik Kuramı” doğrultusunda geliştirmiştir. Mead’e göre benlik, “bireyin diğer bireylerle

gerçekleştirdiği etkileşim sonucunda, diğer bireylerin kendisine verdiği tepkiler sonucunda geliştirilen bir kavram” 182 olarak tanımlanmaktadır. Buradan hareketle,

Mead’in benlik kavramını sosyal yaşamda bireyin üstlendiği roller ile ilişkilendirdiği söylenebilmektedir. Kuramcı, bu rollerin önem sıralamalarının bireyin içinde bulunduğu duruma göre değiştiğini belirtirken; bazı rollerin ise “sürekli” bir biçimde önem taşıdığını vurgulamaktadır. Bu doğrultuda, birey çocukluk dönemlerinden itibaren çevresindeki diğer bireyleri gözlemlemekte ve gözlemleri sonucunda benimsediği davranışları gerçekleştirmektedir. Bir diğer ifadeyle, birey çevresindeki bireylerin kendisine gösterdiği tutum ve davranışlar çerçevesinde kendisi hakkında da

farkındalık geliştirmekte ve benliğini tanımlayabilmektedir.183

Mead benlik oluşumu üzerine gerçekleştirdiği araştırmalar çerçevesinde “Benlik Bilinci” kavramını ileri sürmüştür. Bu anlamda, kuramcı benlik oluşumunun toplum bilincinden ayrı düşünülemeyeceğini; bireyin sosyal etkileşimleri doğrultusunda biçimlendiğini ifade etmektedir. Mead, bireyin çocukluk dönemlerinde oynadıkları oyunlarla çevresindekileri taklit ettiklerini ve böylece kendi tutum ve

davranışlarını da karşısındaki bireyin yerine geçerek canlandırdığını belirtmektedir.184

Bu bağlamda, Mead benlik kavramını kişisel benliği ifade eden “Ben (İngilizce: I)” ve

sosyal benliği ifade eden “Beni-Bana (İngilizce: me)” olarak ikiye ayırmaktadır.

Kişisel “ben” bireyin beklenti, tutum ve değerlerini içeren bölüm ifade ederken, ben kavramı bireyin arzularını, hayallerini, düşüncelerini ifade eden toplumsal bir kavramı belirtmektedir. Sosyal “ben” ise, bireyin toplumsal yaşamda uyması beklenilen kuralar, gerçekleştirmesi istenilen davranışlar ve bireyi sarmalayan sosyal çevreyi temsil etmektedir. Bu bağlamda, kuramcı bireyin “Beni-Bana” ile “Ben” arasındaki farkı öğrenmesi ile kendi benliğini tanımlayabilmesi anlamına geldiğini

vurgulamaktadır.185 Bir diğer ifadeyle, benlik, bireyin sonradan öğrenme yoluyla

edindiği özellikler olarak tanımlanabilmektedir. Bu doğrultuda, bireyin benlik

gelişiminin diğer bireylerin varlığı ile tamamlanmakta olduğu söylenebilmektedir.186

182 Emre Öztürk, “George Herbert Mead’ı̇n Sosyal Davranışçılık Devrı̇mı̇: Sosyolojı̇zm Ve Psı̇kolojı̇zm Kıskacında Bı̇r İlı̇şkı̇sel Faı̇llı̇k Denemesı̇”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 21(253-284), 2018, 261.

183 Norman K. Denzin, “Childhood as a Conversation of Gentures”. (P. Hamilton, Edit.) George Herbert Mead Critical Assessments, 7, 1998, 51. 184 Öztürk, 2018, 261.

185 Jenkins, 2016, 58-59. 186 Jenkins, 2016, 63.

72

c. Charles Horton Cooley ve Ayna Benlik Kuramı

Sosyolog olan Charles H. Cooley, 1900’lü yıllarda benlik kavramını bireyin sosyal ve toplumsal yaşam çerçevesinde kendisine yönelik düşünceler doğrultusunda biçimlendiğini vurgulamaktadır. Bu anlamda, kuramcı benlik kavramının bireyin diğer bireylerle etkileşimi sonucunda geliştiğini belirtmektedir. Benlik, bireyin kendisine yönelik algıları ile diğer bireylere kendisini nasıl gösterdiği ile doğrusal bir ilişki

içerisindedir.187 Bu anlamda, bireyin benlik oluşumunun çocukluk döneminde

başladığı ve bireyin toplumsallaşma süreciyle de gelişim göstermeye devam ettiği ifade edilebilmektedir. Bir diğer ifadeyle, çocukluk döneminde anne ve babasının kendisini nasıl algıladığı bireyin zihninde yer edinmekte ve ilerleyen yaşlarında da bilinçaltı doğrultusunda, birey aynı algıyı oluşturmak amacıyla aynı davranışları

sergileme eğilimi göstermektedir.188

William James’in Benlik Kuramı’ndan yola çıkarak Ayna Benlik Kuramı’nı geliştiren Cooley, benlik oluşumunun zihinsel bir süreç olduğunu öne sürmektedir. Ayna Benlik Kuramı’na göre, bireyin düşünceleri diğer bireylerin düşünceleri biçimlenmekte, böylece birey gözlemlediği tutum ve davranışları öğrenerek, taklit etmektedir. Toplumsal yaşamda sergilediği davranışlar doğrultusunda, diğer bireylerden olumlu ya da olumsuz geri bildirimler alan birey, toplumsal yaşam doğrultusunda kabul edilen ya da edilmeyen davranış biçimlerini öğrenmekte, kendi tutum ve davranışlarını taklit ettiği diğer bireylerin tutum ve davranışları çerçevesinde geliştirmektedir.189

Cooley’in Ayna Benlik Kuramı çerçevesinde, bireyin benlik oluşumu toplumsal kabuller ve bireyin davranışları doğrultusunda gelişmektedir. Bu anlamda, kuramcı bireylerin çevrelerindeki diğer bireylerin beklentilerini karşılayan benliklere sahip olmak istediklerini belirtmekte ve buradan hareketle toplumsallaşan bireyin benlik oluşumunu “ben düşüdüğüm kişi değilim, ben düşündüğünüz kişi değilim, ben

düşündüğünüzü düşündüğüm kişiyim”190 sözleriyle açıklamaktadır. Bir başka ifadeyle, Ayna Benlik Kuramı’nın bireyin diğer bireyleri nasıl algıladığı ve kendisini nasıl tanımladığı ile ilişkilendirilebildiği söylenebilmektedir.191

187 Hanzade Yılmaz, “Bir Derleme: Benlik Kavramına İlişkin Bazı Yaklaşımlar Ve Tanımlamalar”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2016 (48), 79-89., 83.

188 Charles Horton Cooley, Human Nature And The Social Order, Nabu Press: 2010, 96, E-Kitap, 07.04.2019.

189 Jodi O’Brien, “Looking Glas-Self Charles Horton Cooley”. In J. O'Brian, The Production of Reality: Essays and Readings on Social Interaction, (Sage Publisher & Pine Forge Press: California, 2011), 126-127.

190 Hood, 2012, 96. 191 Cooley, 2010, 96.

73

Benzer Belgeler