1. BÖLÜM: SOSYAL MEDYA KAVRAMINA GENEL BİR BAKIŞ
1.3. Sosyal Medya Araçları
Sosyal medya araçları, kullanıcıların çeşitli konularda içerik üretimi yapabildikleri, ürettikleri içerikleri paylaşabildikleri, var olan içerikleri düzenleyebildikleri, görüş bildirerek katkıda bulunabildikleri ortamlar olarak belirtilebilmektedir. Çoğunlukla kullanıcıya ücretsiz olarak sunulan internet tabanlı sosyal medya araçları; sosyal ağlar, bloglar, mikro bloglar, wikiler, sözlükler, içerik paylaşım siteleri, sosyal imleme siteleri, veri küratörlüğü ve lokasyon bazlı servisler olarak sıralanabilmektedir. Bu bağlamda, farklı teknolojik alt yapılar doğrultusunda geliştirilen sosyal medya araçları aşağıda ayrıntılı bir biçimde incelenmektedir.
1.3.1. Sosyal Ağlar
Sosyal ağlar, günümüzde internet kullanıcılarının, “web tabanlı bir sistem
üzerinden profil hesabı oluşturarak, diğer kullanıcılarla bağlantı kurabilmesi, arkadaş listeleri oluşturabilmesi, içerik paylaşımı yapabilmesi, paylaşımları görüntüleyebilmesi ve görüş bildirebilmesi”71 olarak tanımlanabilmektedir. Facebook, Linkedin vb. gibi sosyal ağlar bireyleri çevrimiçi ortamlarda bir araya getirmekte ve gerek sosyal gerekse de profesyonel yaşamda iletişim halinde kalmalarına olanak tanımaktadır. Bu doğrultuda, sosyal ağlar kullanıcıların gerek çevrim içi gerekse de çevrim dışı yaşamlarında önemli bir rol üstlenmektedir. Önceleri bireylerin diğer bireylerle sosyalleşmek adına sıklıkla tercih ettikleri halka açık mekânlar, çağımızda yerini sosyal ağlara bırakmıştır. Bu ifadeden yola çıkarak, günümüzde bireyin yemek yemek, barınmak vb. gibi temel ihtiyaçları çerçevesinde, diğer bireylerle kurarak sosyal bir gruba aitlik duygusu hissetmektedirler.
68 Kaplan M. Andreas; Micheal Haenlein, Users of the world, unite! The challenges and opportunities of Social Media, (Business Horizons: Paris, France, 2010), 60.
69 Aydoğan, 2012, 29. 70 Kaplan; Haenlein, 2010, 61.
29 Bloglar
Blog kavramının temelleri ilk kez 1997 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki bir grup programcının internette beğendikleri sayfaları kendi sayfalarında kısa ve açıklayıcı notlarla birlikte paylaşmaları ile atılmıştır.72 Bu doğrultuda, “Weblog” tanımıyla yaşantımıza giren bloglar, bireylerin kişisel ya da profesyonel hayatlarına ilişkin bilgilerini, farklı görüş ve düşüncelerini, hobilerini, hikâyelerini paylaştıkları bir sosyal medya aracı olarak kullanılmaya başlamıştır. Weblog, “ağ” anlamına gelen “Web” ve “uçak, gemi vb. seyahatler hakkında tutulan detaylı kayıtlar anlamına gelen “log” kelimelerinin birleşimi sonucunda ortaya
çıkmıştır.73 Buradan yola çıkarak blog, ağ temelli çevrimiçi ortamda kullanıcılar ya da
profesyoneller tarafından görsel, dilsel ya da metinsel biçimde hazırlanan “internet
günlükleri” olarak ifade edilebilmektedir. Günümüzde, bloglar kullanım amaçları
doğrultusunda beş kategoride incelenebilmektedir. Bu kategoriler aşağıdaki gibi
sıralanabilmektedir;74
Kişisel Bloglar; kullanıcıların çoğunlukla metinsel biçimde oluşturdukları
çeşitli içeriklerle, kişisel ya da iş yaşamlarını aktardıkları blog türü olarak ifade edilmektedir.
Temasal Bloglar; moda, yemek, dekorasyon, kitap, sanat, fotoğrafçılık,
siyaset vb. gibi çeşitli konular hakkında hazırlanmış içerikleri ifade eden blog türleridir. Blog yazarı, belirli bir konu doğrultusunda içerikler hazırlayabileceği gibi, farklı konuları da bir araya getirerek blog içerikleri hazırlayabilmektedir.
Portföy İçin Oluşturulan Bloglar; günümüzde bilişim ve telekomünikasyon
teknolojilerinin gelişmesiyle iş tanımları, çalışma biçimleri gibi iş başvurusu süreçleri de etkilenerek, değiştirmiştir. Söz konusu değişimle bireyin, gerek
işverenin bireyi profesyonel bağlamda sağlıklı bir biçimde
değerlendirebilmesi, gerekse de bireyin kendisini mesleği doğrultusunda tam anlamıyla ifade edebilmesi için, gerçekleştirdiği tüm üretimleri dijital bir sistem üzerinden sergilenebilmektedir. Bu bağlamda, iş yaşamında bireylerin edindikleri deneyimler, üretimler, performanslar doğrultusunda oluşturulan çevrimiçi “özgeçmiş”leri ifade etmektedir. Bir diğer ifadeyle, “Portföy” olarak adlandırılabilen blog sayfaları yalnızca profesyonel yaşamla sınırlanmamakta, bireylerin kişisel hobilerini de diğer kullanıcılarla paylaşabilecekleri internet sayfaları olarak belirtilebilmektedir. Bu anlamda, bireyler resim, heykel, deneme yazıları, fotoğraf, kıyafet tasarımı vb. gibi kendilerini geliştirdikleri
72Necmi Emel Dilmen, Yeni Medya Çerçevesinde İnternet Günlükleri; Bloglar ve Gazeteciliğe Yansımaları, 116, 29.01.2019. 73Güçdemir, 2017, 24
74 Paul B. Laat, “Online diaries: Reflections on trust, privacy, and exhibitionism, Ethics and Information Technology”, Faculty of Philosophy, University of Groningen, Oude Boteringestraat, Netherlands, 2008, 10:57–69, 31.01.2019.
75 Murat Kahraman, Sosyal Medya 101; 2.0 Pazarlamacılar için Sosyal Medyaya Giriş, (MediaCat Yayınları: İstanbul, 2014), 30-32. 74 Güçdemir, 2017, 25.
30
birçok alanla ilgili özgün üretimlerini blog sayfaları aracılığıyla paylaşabilmektedirler.
Kurumsal Bloglar; kurumların hedef kitleleri ile doğrudan iletişim
kurabilecekleri çevrim içi internet sayfaları olarak belirtilebilmektedir. Bu doğrultuda, kurumun hedef kitlesiyle iletişimini güçlendirmek, marka sadakatini arttırmak, tüketicisinin ihtiyaçlarını, şikâyetlerini ya da memnuniyetlerini takip edebilmek adına şirketler tarafından hazırlanan “internet yayınları” olarak adlandırılmaktadır.
Topluluk Blogları; çerçevesinde oluşturulan içerikler, belirli bir kişi ya da
merkez tarafından oluşturulan, birçok kişinin birlikte çalışması sonucunda oluşturulmaktadır. Bu bağlamda, topluluk bloglarının yukarıda açıklanan tüm blog türlerini kapsadığı da ifade edilmektedir.
Mikro Bloglar
Çağımızda internet teknolojilerinin ortaya çıkması ve yaşanan teknolojik gelişmeler günlük yaşamın içerisine pratiklik ve hız kavramlarını da katmıştır. Lon Safko mikro blogları; “kişiselleşme ve hız kavramları çerçevesinde ortaya çıkan mikro
bloglar, kullanıcıların kısıtlı karakter sayısıyla birlikte duygu ve düşüncelerini ifade edebildikleri mesajları içeren internet ortamlar”75 olarak tanımlamaktadır.
Geleneksel blog sayfalarının çalışma mantığından yararlanılarak geliştirilen mikro blogların ilk temsilcisi Twitter olarak belirtilebilmektedir. Bu anlamda, kullanıcıya herhangi bir konu hakkında duygu ve düşüncelerini aktarabilmesi için 140 karakter sunan Twitter, bireylerin “Tweet” (kuş cıvıltısı) adı verilen kısa ve öz mesajlarla kendilerini, toplumsal ve sosyal yaşamda yaşanan olayları ifade edebilmelerine izin vermektedir.
Wikiler ve Sözlükler
Wiki, sözcük anlamı olarak Hawai dilinde “çabuk” anlamına gelen “wikiwiki” sözcüğünden literatüre geçmiştir. Kullanıcıların internet sayfası üzerinden içerik oluşturmalarına, içerik üretmelerine, var olan içerikleri düzenlemelerine olanak sağlayan ve çoğunlukla metin içerikli internet sayfalarını ifade eden “dijital
ansiklopediler” olarak tanımlanabilmektedir.76 Bu bağlamda, Wiki’lerin ilk ve sık
kullanılan örneklerinden biri de “wikipedia.org” internet adresi sitesidir.
Yapısal olarak Wiki’lerin çalışma ilkesinden yola çıkarak geliştirilen “İnternet
Sözlükleri” ise kullanıcıya diğer internet kullanıcılarıyla etkileşim olanağı
sağlamaktadır. Türkiye’deki ilk internet sözlüğü örneklerinden biri ise; 1999 yılında ortaya çıkan “Ekşi Sözlük” olarak belirtilebilmektedir. İnternet kullanıcıları sözlükler aracılığıyla kolaylıkla gündemi takip edebilmekte, paylaşılan içeriklere yorum
75 Safko, 2012, s.21. (E-Kitap).
31
yapabilmektedir. Bu doğrultuda, topluluklar için gündem belirleme özelliğine de sahip olduğu ifade edilebilen sözlükler, samimi bir dil ve yansız bir anlatı yapısına sahip olması nedeniyle, markalar için de önemli bir konumdadır.
İçerik Paylaşım Siteleri
İçerik paylaşım siteleri, kullanıcılara görsel, dilsel ya da işitsel içerikler oluşturma ve paylaşma imkânı sunan sosyal medya araçları olarak ifade edilebilmektedir. Bu anlamda, aynı anda büyük kitlelere ulaşma gücü olmasından dolayı, çoğunlukla hareketli ve durağan görsel içeriklerden oluşan içerik paylaşım siteleri günümüz de bireysel kullanımların yanı sıra kurumlar tarafından da sıklıkla tercih edilmektedir.
İlk kez 2000’li yıllarda internet teknolojisinin gelişerek yayılması, çok sayıda kullanıcının internete erişebilmesine izin veren bir alt yapının da geliştirilmesine olanak tanımıştır. Buradan yola çıkarak, önceleri bireylerin fotoğraf, video, müzik vb. gibi içerikleri, internet ağına bağlı bir bilgisayar üzerinden diğer bireylerle paylaşabilmelerine izin veren Flickr geliştirilmiş, daha sonra mobil teknolojilerin de ortaya çıkmasıyla birlikte, Flickr yerini Instagram’a bırakmıştır.77 İçerik paylaşım
siteleri, teknolojik dönüşümler sonucunda değişen toplumsal yaşamla aynı oranda gelişmeye devam etmektedir. Günümüzde video içeriği üretme, düzenleme ve paylaşma olanağı sunan Youtube’da içerik paylaşım sitelerine örnek olarak gösterilebilmektedir.
Sosyal İmleme Siteleri
Sosyal imleme siteleri internet kullanıcılarının ilgi alanları doğrultusunda sıklıkla takip ettikleri “siteleri saklama, organize etme ve paylaşma hizmeti sunan
servisler”78 olarak tanımlanabilmektedir. Bir başka ifadeyle, internet kullanıcılarına takip ettikleri siteleri kaydetmelerine, düzenlemelerine ve diğer kullanıcılarla paylaşmalarına izin veren siteler olarak da adlandırılabilmektedir. Bu anlamda, Reddit ve Thumblr sosyal imleme sitelerine örnek olarak gösterilebilmektedir.
Veri Küratörlüğü
Günümüzde neredeyse her bireyin internete erişim sağlaması, internet ağında sürekli artan bir içerik paylaşım trafiğini de beraberinde getirmiştir. Bir başka anlatımla, bireyin veri küratörlüğü yapmasına olanak sunan sosyal medya araçlarıyla kullanıcı, istediği içeriklere kolaylıkla ulaşabilmekte ya da ilgisini çekmeyen içeriklerle zaman kaybetmemektedir. Bu bağlamda; kullanıcının tanıdığı ya da güvendiği kişilerin içeriklerini izlemek ve aynı biçimde kendi paylaşımlarını yalnızca tanıdığı ya da güvendiği diğer kullanıcıların erişebilmesine izin vermek olarak
77 Nagihan Tufan Yeniçıktı, Sosyal Medya; Facebook ve Twitter Motivasyonları, (Literatürk Yayınları: Konya, 2017), .147. 78 Murat Kahraman, Sosyal Medya 101 2.0; Pazarlamacılar İçin Sosyal Medyaya Giriş, (MediaCat Yayınları: İstanbul, 2014), 39.
32
belirtilerek; “veri küratörlüğü” kavramının içerik karmaşasını önlemek ya da en küçük seviyeye indirmek amacıyla geliştirildiği ifade edilebilmektedir.
Veri küratörlüğü bağlamında karşımıza ilk çıkan sosyal medya aracı Pinterest’tir. Pinterest, 2006 yılında Paul Sciarra ve Ben Silbermann tarafından geliştirilmiştir. Ağırlıklı olarak görsel içeriklerin paylaşıldığı, kullanıcılara kişisel ilgi alanları doğrultusunda çeşitli dosyalar oluşturmalarına izin veren Pinterest;
“iğnelemek” anlamına gelmektedir.79 Bu anlamda, kullanıcı Pinterest gibi sosyal
medya araçlarıyla çeşitli görsel, metinsel, işitsel içeriklerle kendisine ait bir derleme oluşturabilmekte, ilgi duyduğu içerikleri bir araya getirerek, dijital ortamda saklayabilmektedir.
Lokasyon Bazlı Servisler
Bireyin düzenli olarak “kodlanan sinyallerle konum bilgisinin, mobil
teknolojiler aracılığıyla ilişkilendirilmesi”80 sonucunda geliştirilen, Foursqaure gibi
internet sevisleri olarak adlandırılabilmektedir. Lokasyon bazlı servisler, kullanıcının bulunduğu mekânları diğer kullanıcılarla paylaşmalarına, söz konusu mekânlarla ilgili deneyimleri içeren yorumların diğer kullanıcılara aktarılabilmesine olanak sağlayan bir uygulama biçimini ifade etmektedir.
1.3.2. Sosyal Medya Fenomenlerine Genel Bir Bakış
İnternet teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla ortaya çıkan sosyal medya araçları toplumsal yaşamda pek çok değişikliğe neden olmuştur. Daha önceki bölümlerde aktarılan, birbirleriyle ilişkili tüm bu değişimlerin temelinde dijital dönüşüm kavramı yer almaktadır. Bu doğrultuda, yaşamın neredeyse her alanına yayılan internet teknolojisinin, meslekler üzerindeki etkisi reklam ve pazarlama iletişimine de yansımıştır. Öyle ki çağımızda markalar da hedef kitleleri ile karşılaşabilmek, marka bilinirliğini arttırmak vb. nedenlerden dolayı sosyal medya araçlarında var olmak durumundadır. Böylece, geleneksel pazarlama iletişiminde önemli bir rol oynayan ünlü kullanımı, günümüzde internet ile birlikte mikro ünlü (micro-celebrity) olarak
yeniden tanımlanmaktadır.81 Günümüzde birçok sosyal medya içerik üreticisi
takipçileriyle internet tabanlı dijital ortamda yayınladıkları görsel, işitsel ve metin tabanlı içerikler aracılığıyla buluşmakta ve böylece takipçi sayılarıyla birlikte
79 Catrine Hall; Michael Zarro, “Social Curation On The Web Site Pinterest.com”, (Baltimore: USA, 2012, 2, 02.02.2019.
80Murat Dener, “Kablosuz Sensör Ağlar ile Yeri Tespit Edilen Doktorların Konum Bilgilerinin Android ve Web Tabanlı Platformlar Üzerinden Görüntülenmesi”, Bilişim Teknolojileri Dergisi, 11: 2, 2018, 206.
81Aslan, Alev; Ünlü, Derya Gül, Instagram Fenımenleri ve Reklam İlişkisi; Instagram Fenomenlerinin Gözünden Bir Değerlendirme, Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 2016 , 3(2), güz/fall: 41-65, s. 54.
33
popülerliklerini de artırmaktadırlar. Bu anlamda, mikro ünlüler olarak da adlandırılan fenomenler sosyal medya platformlarında içerik üreten kimseler olarak ifade edilebilmektedir.
Mikro ünlüler genellikle ağ tabanlı sosyal medya araçlarıyla popülerlik elde
eden bireyler olarak tanımlanmaktadır.82 Bu doğrultuda, mikro ünlü (fenomen)
kavramı; geleneksel medyada belirli bir kitle tarafından takip edilen bireyler kadar geniş bir kitle tarafından tanınmasa da sosyal medya ağlarındaki takipçileri doğrultusunda “tanınmış kişi” olarak kabul edilmektedirler. Öyle ki günümüzde sosyal medya aracılığıyla tanınan bireyler güven, samimiyet, etkileşim vb. pek çok unsur nedeniyle kitleler üzerinde daha büyük bir etki gücüne sahiplerdir.