1. BİRİNCİ BÖLÜM: BELEDİYELERİN ÖRGÜT YAPISI
1.2. Belediyelerin Organları
Türkiye’de iki çeşit belediye bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, tamamıyla 5393 Sayılı Belediye Kanunu’na göre kurulan ve faaliyet gösteren belediyeler; ikincisi ise yalnızca büyük kentlerde faaliyet gösteren ve farklı bir statüye sahip olan Büyükşehir belediyeleridir. Bu çalışmada, birinci gruptaki belediyeler incelenmektedir.
Belediye yönetiminin üç organı bulunmaktadır. Bunlar, doğrudan belediye sınırları içindeki halk tarafından seçilen belediye başkanı ve belediye meclisi ile belediye hizmet birimlerinin baş yöneticileri ve belediye meclisi tarafından seçilen üyelerden oluşan belediye encümenidir. Belediye başkanı, belediyenin yürütme organı, belediye meclisi ve belediye encümeni ise karar organlarıdır.7
4 03/07/2005 Kabul tarihli, 5393 Sayılı Belediye Kanunu, Birinci Kısım, Genel Hükümler, Md:3
5 Sezai DUMANOĞLU, “Belediyelerde Muhasebe Sistemi ve Hizmet Maliyetlerinin Takibi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Nisan 2005, Sayı:26, s:139
6 Burhan AYKAÇ, Nuri TORTOP, M.Akif ÖZER, Hüseyin YAYMAN, “Mahalli İdareler”, Nobel yayınları Eylül 2006, s:148
7 Ahmet ULUSOY, Tekin AKDEMİR, “Mahalli İdareler”, Seçkin Yayınevi, Ankara 2001, s:42
1.2.1. Belediye Meclisi
Belediye meclisi, belediyenin karar organıdır ve ilgili kanunda gösterilen esas ve usûllere göre seçilmiş üyelerden oluşur.8
Belediye meclisi, belediyenin en yüksek görüşme ve karar organıdır. Üyeleri beş yılda bir nisbi temsil sistemiyle doğrudan doğruya halk tarafından seçilir. Belediye meclisinin görev süresi beş yıldır. Belediye meclisinin üyeleri arasından seçilmiş bir başkanı bulunmamaktadır. Meclise belediye başkanı başkanlık eder. Üyelik için milletvekili olmak koşullarına ek olarak 25 yaşını doldurmuş olmak ve seçimden önce en az altı ay o beldede oturmuş olmak koşulları da bulunmaktadır.9
Milletvekili seçimlerinde olduğu gibi belediye seçimleri ve diğer mahalli idareler seçimleri beş yılda bir yapılır. Her seçim döneminin beşinci yılındaki 1 Ocak günü seçim başlangıç tarihidir. Aynı yıl Mart ayının son Pazar günü oy verme günüdür.10
Belediye meclis üyelerinin sayısı o yerleşim biriminin nüfusuna göre değişmektedir.
Nüfus artışı ile belediye meclis üyesi artışı arasında doğrudan bir orantı bulunmamaktadır. Belediye meclisi en az dokuz, en çok elli beş üyeden oluşmaktadır.11Belediye meclisinin üye sayısı değişimi aşağıda belirtilmiştir.
Nüfusu 10.000’e kadar olan belediyelerde 9 Nüfusu 10.001’den 20.000’e kadar olan belediyelerde 11 Nüfusu 20.001’den 50.000’e kadar olan belediyelerde 15 Nüfusu 50.001’den 100.000’e kadar olan belediyelerde 25 Nüfusu 100.001’den 250.000’e kadar olan belediyelerde 31 Nüfusu 250.001’den 500.000’e kadar olan belediyelerde 37 Nüfusu 500.001’den 1.000.000’a kadar olan belediyelerde 45 Nüfusu 1.000.000’dan fazla olan belediyelerde 55
8 5393 Sayılı Belediye Kanunu, a.g.k. md:17
9 AYKAÇ, v.d., a.g.e., “Mahalli İdareler” s:157
10 18/01/1984 Kabul Tarihli, 2972 Sayılı Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun, Birinci Bölüm, Genel Hükümler md.:8
11 AYKAÇ, v.d., a.g.e., “Mahalli İdareler”s:157
Belediye meclisinin görev ve yetkileri şunlardır:12
a) Stratejik plân ile yatırım ve çalışma programlarını, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini görüşmek ve kabul etmek.
b) Bütçe ve kesin hesabı kabul etmek, bütçede kurumsal kodlama yapılan birimler ile fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasında aktarma yapmak.
c) Belediyenin imar plânlarını görüşmek ve onaylamak, büyükşehir ve il belediyelerinde il çevre düzeni plânını kabul etmek.
d) Borçlanmaya karar vermek.
e) Taşınmaz mal alımına, satımına, takasına, tahsisine, tahsis şeklinin değiştirilmesine veya tahsisli bir taşınmazın kamu hizmetinde ihtiyaç duyulmaması durumunda tahsisin kaldırılmasına; üç yıldan fazla kiralanmasına ve süresi otuz yılı geçmemek kaydıyla bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesisine karar vermek.
f) Kanunlarda vergi, resim, harç ve katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek.
g) Şartlı bağışları kabul etmek.
h) Vergi, resim ve harçlar dışında kalan ve miktarı beşbin TL'den fazla dava konusu olan belediye uyuşmazlıklarını sulh ile tasfiyeye, kabul ve feragate karar vermek.
i) Bütçe içi işletme ile 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununa tâbi ortaklıklar kurulmasına veya bu ortaklıklardan ayrılmaya, sermaye artışına ve gayrimenkul yatırım ortaklığı kurulmasına karar vermek.
j) Belediye adına imtiyaz verilmesine ve belediye yatırımlarının yap-işlet veya yap-işlet-devret modeli ile yapılmasına; belediyeye ait şirket, işletme ve iştiraklerin özelleştirilmesine karar vermek.
k) Meclis başkanlık divanını ve encümen üyeleri ile ihtisas komisyonları üyelerini seçmek.
l) Norm kadro çerçevesinde belediyenin ve bağlı kuruluşlarının kadrolarının ihdas, iptal ve değiştirilmesine karar vermek.
m) Belediye tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek.
12 5393 Sayılı Belediye Kanunu, a.g.k. md:18
n) Meydan, cadde, sokak, park, tesis ve benzerlerine ad vermek; mahalle kurulması, kaldırılması, birleştirilmesi, adlarıyla sınırlarının tespiti ve değiştirilmesine karar vermek; beldeyi tanıtıcı amblem, flama ve benzerlerini kabul etmek.
o) Diğer mahallî idarelerle birlik kurulmasına, kurulmuş birliklere katılmaya veya ayrılmaya karar vermek.
p) Yurt içindeki ve İçişleri Bakanlığının izniyle yurt dışındaki belediyeler ve mahallî idare birlikleriyle karşılıklı iş birliği yapılmasına; kardeş kent ilişkileri kurulmasına; ekonomik ve sosyal ilişkileri geliştirmek amacıyla kültür, sanat ve spor gibi alanlarda faaliyet ve projeler gerçekleştirilmesine; bu çerçevede arsa, bina ve benzeri tesisleri yapma, yaptırma, kiralama veya tahsis etmeye karar vermek.
r) Fahrî hemşehrilik payesi ve beratı vermek.
s) Belediye başkanıyla encümen arasındaki anlaşmazlıkları karara bağlamak.
t) Mücavir alanlara belediye hizmetlerinin götürülmesine karar vermek.
u) İmar plânlarına uygun şekilde hazırlanmış belediye imar programlarını görüşerek kabul etmek.
1.2.2. Belediye Encümeni
Belediye encümeni, belediye yönetiminin ikinci derecede karar ve danışma organıdır.13 Belediye encümeni belediye başkanının başkanlığında;
a- İl belediyelerinde ve nüfusu 100.000'in üzerindeki belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği üç üye, malî hizmetler birim amiri ve belediye başkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği iki üye olmak üzere yedi kişiden,
b- Diğer belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği iki üye, malî hizmetler birim amiri ve
13 ERYILMAZ, a.g.e., “Kamu Yönetimi”, s:142
belediye başkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği bir üye olmak üzere beş kişiden oluşur.14
Belediye encümeni, belediye başkanı tarafından hazırlanan bütçeyi incelemek, kamulaştırma kararı vermek, belediyelere verilen görevlerin yapılmasını sağlamak için belediye emirleri çıkarmak, bu emirlere ve yasaklara uymayanlar için verilecek belediye cezalarını takdir etmek gibi görevleri yerine getirir. 5393 sayılı Belediye kanunda Encümenin görev ve yetkileri aşağıdaki şekilde sıralanmıştır;15
a- Stratejik plân ve yıllık çalışma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip belediye meclisine görüş bildirmek.
b- Yıllık çalışma programına alınan işlerle ilgili kamulaştırma kararlarını almak ve uygulamak.
c- Öngörülmeyen giderler ödeneğinin harcama yerlerini belirlemek.
d- Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasında aktarma yapmak.
e- Kanunlarda öngörülen cezaları vermek.
f- Vergi, resim ve harçlar dışında kalan dava konusu olan belediye uyuşmazlıklarının anlaşma ile tasfiyesine karar vermek.
g- Taşınmaz mal satımına, trampasına ve tahsisine ilişkin meclis kararlarını uygulamak; süresi üç yılı geçmemek üzere kiralanmasına karar vermek.
h- Umuma açık yerlerin açılış ve kapanış saatlerini belirlemek.
i- Diğer kanunlarda belediye encümenine verilen görevleri yerine getirmek.
1.2.3. Belediye Başkanı
Belediye başkanı, belediye yönetiminin başı ve temsilcisi, aynı zamanda yürütme organıdır.16 Belediye başkanı, halk tarafından çoğunluk usulüne göre tek dereceli olarak 5 yıl için seçilmektedir. Belediye başkanları 1963 yılına kadar belediye
14 5393 Sayılı Belediye Kanunu, a.g.k. md:33
15 5393 Sayılı Belediye Kanunu, a.g.k. md:34
16 R.Cengiz DERDİMAN, “Yeni düzenlemelere Göre Yerel Yönetimler”, Aktüel yayınları, İstanbul 2007 s:53
meclisleri tarafından seçiliyorken, 1963 yılından itibaren tek dereceli olarak halk tarafından seçilmeye başlanmıştır.17
Belediye başkanı, görevinin devamı süresince siyasî partilerin yönetim ve denetim organlarında görev alamamaktadır. Belediye başkanının görev ve yetkileri şunlardır18:
a) Belediye teşkilâtının en üst amiri olarak, belediye teşkilâtını sevk ve idare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumak.
b) Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak.
c) Belediyeyi Devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı olarak da yargı yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek.
d) Meclise ve encümene başkanlık etmek.
e) Belediyenin taşınır ve taşınmaz mallarını idare etmek.
f) Belediyenin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek.
g) Yetkili organların kararını almak şartıyla sözleşme yapmak.
h) Meclis ve encümen kararlarını uygulamak.
i) Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dışındaki aktarmalara onay vermek.
j) Belediye personelini atamak.
k) Belediye ve bağlı kuruluşları ile işletmelerini denetlemek.
l) Şartsız bağışları kabul etmek.
m) Belde halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak.
n) Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, özürlülere yönelik hizmetleri yürütmek ve özürlüler merkezini oluşturmak.
o) Temsil ve ağırlama giderleri için ayrılan ödeneği kullanmak.
17 AYKAÇ, v.d., a.g.e., “Mahalli İdareler” s:166-167
18 5393 Sayılı Belediye Kanunu, a.g.k. md:38
p) Kanunlarla belediyeye verilen ve belediye meclisi veya belediye encümeni kararını gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.