Belediyelerde Nakit Esaslı Muhasebe Düzeni

Belediye muhasebesi, belediye bütçesini, nakit ve likidite durumunu, taşınır ve taşınmaz mallarını, borçlarını ve alacaklarını, gelir ve giderlerini, kısaca belediyelerin mali nitelikteki bütün işlemlerini kaydetmektedir.³⁴

Belediyelerin muhasebe işlemleri, 1994 yılında İçişleri Bakanlığınca hazırlanan ve Bakanlar Kurulu Kararıyla uygulamaya konulan Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzüğü ve Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliği’ne göre yürütülmekteydi. Eski sistemde kullanılan hesaplar bu yönetmeliğin 52. maddesinde aşağıdaki şekilde belirtilmiştir.³⁵

34 Asker EKBER, Adnan KILICOĞLU, “Belediye Bütçe ve Muhasebe Sistemi”, Ankara 1995, s:569

35 19/02/1994 tarihli 21854 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan “Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliği”, Md 52

Aktif Karakterli Hesaplar Pasif Karakterli Hesaplar

01 Kasa Hesabı 03 Ödenecek Çekler Hesabı

02 Banka Cari Hesabı 05 Menkul Kıymetler Emanetleri H.

04 Menkul Kıymetler Hesabı 06 Teminat Mektupları Emanetleri H.

07 Teminat Mektupları Hesabı 14 Tahsil Edilecek Gelirler Hesabı 08 Bütçe içi Avans ve Krediler Hesabı 16 Bütçe Emanetleri Hesabı 09 Akreditifler Hesabı 17 Emanetler Hesabı

10 Mah. Dön. Akt. Bütçe İçi A.ve K.H. 18 Ödenekler Hesabı

11 Bütçe Dışı Avans ve Krediler H. 21 Mah. Dön. Aktarılan Ödenekler H.

12 Müteahhit Avanslan Hesabı 26 Taahhütlerden Alacaklar Hesabı 13 Kişi Borçları Hesabı 27 Gelir Tahakkukları Hesabı 15 Silinen Kişi Borçları Hesabı 31 Bütçe Gelirleri Hesabı

19 Kullanılacak Ödenekler Hesabı 37 Birikmiş Amortismanlar Hesabı 20 Ödenekli Giderler Hesabı 38 Değer Değişimleri Hesabı 22 Mah. Dön. Akt. Kullanılacak Öd. H. 39 İç Borçlar Hesabı

30 Tecilli ve Tehirli Borçlular Hesabı 32 Sermaye Teşkili Hesabı

43 Mahsup Edilebilir Ödenen KDV H.

Tablo 2 Eski Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzüğü Hesapları

2.6.1. Nakit Esaslı Muhasebe Düzeninde Kayıtta Kullanılan Belgeler

Mali nitelikteki işleme ilişkin muhasebe kaydının yönetmelikte belirtilen belgelere dayanılarak yapılması gerekmektedir.³⁶

Tahakkuk Müzekkeresi ve Verile Emri (Nakit): Bütçe gideri olarak yapılan nakit ödemeler için düzenlenmesi gereken bir belgedir. Borç ve alacak olmak üzere iki

36 19/02/1994 tarihli 21854 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan “Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliği”, Md. 52

kısma ayrılmakta; bütçe gideri olarak yapılacak nakit ödemelere ilişkin muhasebe kaydı öncelikle bu bölümde yapıldıktan sonra hesaplar itibariyle yevmiye defteri sayfalarına işlenmektedir.

Avans ve Kredi Senedi: Verilecek avans ve krediler için düzenlenmesi gereken bir belgedir. Verilen avans ve kredilere ilişkin muhasebe kaydı öncelikle bu bölümde yapıldıktan sonra hesaplar itibariyle yevmiye defteri sayfalarına işlenmektedir.

Tahakkuk Müzekkeresi ve Verile Emri(Mahsup): Verilen bütçe içi ve bütçe dışı avans ve kredilerin mahsubu için düzenlenmesi gereken bir belgedir. Borç ve alacak olmak üzere iki kısma ayrılmakta; verilen bütçe içi ve bütçe dışı avans ve kredilerin mahsubuna ilişkin muhasebe kaydı öncelikle bu bölümde yapıldıktan sonra hesaplar itibariyle yevmiye defteri sayfalarına işlenmektedir.

Çeşitli Ödemeler- İadeler Fişi: Belediyede emanete alınmış olan değerlerin ilgililerine ödenmesi ve iadesinde düzenlenmesi gereken bir belgedir. Çeşitli ödemeler iadeler fişine ilişkin muhasebe kaydı öncelikle bu bölümde yapıldıktan sonra hesaplar itibariyle yevmiye defteri sayfalarına işlenmektedir.

Muhasebe Fişi: Yukarıda belirtilen durumların dışında bütün işlemlerin muhasebeleştirilmesinde muhasebe fişinin kullanılması gerekmektedir.

2.6.2. Nakit Esaslı Muhasebe Düzeninde Kullanılan Defterler

Belediye muhasebe sisteminde yevmiye defteri sistemin temelini oluşturur. Ancak bilinen yevmiye defterinden farklı olarak bu defterde, her hesap için ayrı sayfalar kullanılmakta, böylece belediye muhasebe sisteminde yevmiye defterinin, ticari muhasebedeki defteri kebirin fonksiyonlarını da yerine getirmesi sağlanmaktadır.³⁷

37 Gökçen GÜRBÜZ, “Belediyelerde Muhasebe Sistemi ve Organizasyonu”, Der yayınları, İstanbul 1998, s:31

İşlemler hesaplar itibariyle yevmiye defterine kaydedilmekte ve hesapların herbiri için ayrı bir yevmiye sayfası kullanılmaktadır. Hesaplara ait işlemler bu yevmiye sayfalarına birer birer yazılmakta ve ay sonlarında tüm yevmiye sayfaları kod numarasına göre birleştirilerek ilgili ayın yevmiye defteri oluşturulmaktadır.³⁸ Ayrıca muhasebe sisteminde yevmiye defterine kaydedilen hesapların ayrıntılarının izlenmesi amacıyla yardımcı defterler de tutulmaktadır.

2.6.3. Nakit Esaslı Muhasebe Düzeninde Raporlama

Tüzüğün ve yönetmeliğin ilgili hükümleri gereği düzenlenecek raporlar her ayın sonunda düzenlenen aylık cetveller ile yıl sonlarında düzenlenen bütçe kesin hesabı cetvelleri ve yönetim dönemi hesabı cetvellerinden oluşmaktadır.³⁹ Cetvellerin düzenlenmesindeki amaç, belediyenin mali yönetim ve mali durumu hakkında bilgi vermek şeklinde özetlenebilir. Aylık cetveller iç denetim için, kesin hesap ve yönetim dönemi hesabı dış denetim için uygulanan raporlama düzenidir.⁴⁰⁴¹

2.6.4. Nakit Esaslı Muhasebe Düzeninin Yetersizlikleri

Devlet muhasebesi ile yerel yönetimler ve kamu iktisadi teşebbüsleri muhasebeleri arasında eşgüdüm ve bütünleştirme yoktur. Belediye muhasebesinde kullanılan hesaplar, hesap kodu tutarsızlıkları, farklı kavramlar ve birbirleri ile ilişkisi olmayan bütçe ve bilanço hesaplarının bulunması nedeniyle yeterli değildir. Belediye muhasebe sisteminde 45 adet hesap iki haneli olarak numara sırasına göre sıralanmış olup bir hesap çerçevesi, hesap sınıfı, hesap kümesi gibi ayrımlar söz konusu değildir. Aylık cetveller iç denetim için, kesin hesap ve yönetim dönemi hesabı dış denetim için uygulanan raporlama düzeni iken; performans denetimine, gelirler ve giderlerde oluşan değişikliklerin yorumlaması ile belediyenin mali durumu

38 EKBER, KILICOĞLU, a.g.e., “Belediye Bütçe ve Muhasebe Sistemi”, s:588

39 S. Ünal IŞIT, “Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzüğü Açıklaması”, Mahalli İdareler Derneği Yayını, Ankara 1993, s:114-152

40 Aylık cetveller ait olduğu ayı izleyen ayın 15’ine kadar encümene gönderilmek üzere belediye başkanına verilir.

41 Kesin Hesap ve Yönetim Dönemi Hesabı Sayıştaya sunulur.

açısından alınması gereken önlemlere ya da başarı derecelerine yer verilmemektedir.⁴²

Nakit esaslı muhasebe düzeninin en önemli eksiklerinden biri bu sistemde bilanço düzenlenememektedir. Çünkü bilançonun hazırlanması için varlık borç ve yükümlülükler ile özkaynaklar hakkında bilgi olması gerekir. Sistemin bu konuları sağlıklı kayıt altına almaması ve bilgi üretememesi bilançonun hazırlanamamasına neden olmaktadır. Ayrıca nakit esaslı muhasebe sisteminde ekonomik akımların tahmini yapılamamakta, buna bağlı olarak, dönem giderleri ve dönem gelirleri karşılaştırılması konusundaki bilgi eksikliği kurumun mali performansını değerlendirmede kısıtlama oluşturmakta, performans göstergeleri hazırlanamamaktadır.⁴³

Ortaya konulan yetersizlikler bir hizmet kuruluşunun ihtiyacını karşılamaktan uzak olduğu için belediye muhasebe sisteminin değiştirilmesine karar verilmiş ve bu doğrultuda “Devlet Muhasebe Yönetmeliği” ve “Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği” oluşturulmuştur.⁴⁴