gerçek performans üzerinde değerlendirme yapmak için hem mali hem de mali olmayan veriler kullanılır. Performans denetimi verimlilik, etkinlik ve tutumluluğun gerçekleşme derecesini belirlemek için farklı yöntemleri incelediğinden kapsamı geniştir. Performans denetiminin belirli kriterleri yoktur. Bu denetim tipi için gerekli olan teknikler belediyenin tipi ve niteliğine göre hazırlanır. Bir belediyenin , program veya projesinin genel işleyişi hakkında rapor vermek önemlidir. Bu işleyiş hakkında rapor verirken hata, atlama ve yolsuzluk konuları da incelenmelidir. Performans denetimi belediyelerin hedef ve amaçlarını gerçekleştirme derecesini değerlendirir. Yani bu denetim belediyeler açısından geleceğe yönelik olmakla birlikte belediyelerin geçmişini ve şu andaki durumunu gelecekteki projeler açısından inceler. Performans denetimi için uzmanlık bilgisi gerekmektedir. Performans denetimi işlemler ve usullerin geliştirilmesi için genel yorumlarda bulunduğundan dinamiktir. Performans denetiminde yönetimin başarısızlıkları yanında başarılarını da dikkate alarak tarafsız olmaya çalışır
Performans denetiminin özelliklerini kısaca şu şekilde sıralayabiliriz186:
1) Performans denetimi faaliyetlerin verimlilik, etkinlik ve tutumluluk (VET) ilkelerine göre yönetilip yönetilmediğini inceler.
2) Performans denetimi bir kurumu, programı, faaliyeti veya hizmeti kısmen veya tamamen konu alabilir.
185 Çukurçayır – Eroğlu, s. 60.
186 Özer, s. 32.
3) Performans denetimi yargısal bir kararla sonuçlanmaz.
Dünyada performans denetimini yargısal bir kararla sonuçlandıran Sayıştay örneği bulunmamaktadır.
4) Performans denetiminin en önemli özelliklerinden biri kapsamının geniş olmasıdır.
5) Performans denetimi hem merkezi yönetimde hem de belediyelerde uygulanabilir.
6) Performans denetimi, yönetimin zayıflıklarını belirtmenin yanında bu zayıflıkların giderilmesi ve yönetimin iyileştirilmesi için yapılabilecekleri denetlenen kurum yönetimi ile belirleyerek, yönetimin gelişmesine yardımcı olacak önerilerde bulunma özelliği nedeniyle geleceğe yöneliktir.
7) Performans denetimi siyasal yargıda bulunmaz.
Politikaları sorgulamak seçmenlerin işidir. Bu nedenle Sayıştay performans denetimi ile politikaların uygulanma tarzını ve kararları uygulamaya koyan sistem ve işlemleri inceler.
8) Performans denetimi karmaşık, zaman alıcı ve yoğun çalışmayı gerektiren maliyetli bir denetim türüdür. Ancak maliyetine oranla kendisinden sağlanan faydalar çok daha büyüktür.
Yolsuzlukların azaltılmasında denetimin önemli bir rolü olduğu açıktır. Bu nedenle denetim sisteminde aksayan hususların giderilerek denetimin etkinliğinin artırılması son derece gerekli ve zorunludur187. Performans ölçümü vardır ve o da çok sınırlı yapılmaktadır. Örneğin, bir yol yapımında performans, o yol maliyetinin ölçümü suretiyle yapılmaktadır.
Maliyet elbette çok önemli bir unsurdur fakat tek başına yeterli değildir. Söz konusu yol niçin yapılmaktadır? Bu yol projelendiği gibi yapıldığında kendisinden istenen faydayı
187 Sanal, s. 247.
sağlamakta mıdır? Örneğin daha iyi anlaşılması için herhangi belediyenin, ilçe merkezine yığılmaları önlemek, gelişimi çevre mahallelere yaymak için her mahallede en az bir prestij caddesi yapmaktadır. Kilit taşı döşeli, aydınlatması ve trafik plânlaması ile cadde düzenlemesi olmalıdır. Her merkezde yapılan bu yollarla, söz konusu yol çevresinde ilçe merkezlerindeki gibi ön planda olan işyerleri açılması hedeflenmektedir. Gerçekten de bu uygulamanın yapıldığı mahallelerde bir süre sonra işyerlerinin vitrinlerinin değişmeye başladığı, merkezlerde bulunmaması gereken işyerlerinin düzenlenen yerlerden çekildikleri görülmektedir. Belediye tarafından bu amaçla yapılan bir prestij caddesinin performansı ölçülürken nelerin değerlendirilmesi gerekir? Maliyet elbette değerlendirilecektir. Bu caddesinin emsalleri kaça mal ediliyorsa, bu caddenin maliyeti de bu sınırlar içinde olmalıdır.
Ama bunun yanı sıra şu hususların da değerlendirilmesi gerekir188.
1) Söz konusu caddenin yapımı ile hedeflenen dönüşüm süreci istenen sürede gerçekleşmekte midir? Eğer beklenen gelişme olmamış ise hata nerededir? Yer seçimi mi yanlış yapılmıştır?
2) Vatandaş, yapılan uygulamadan memnun mudur?
Memnuniyetsizlik söz konusu ise sebebi nedir? Proje mi yanlıştır?
3) Proje programlanan zaman içinde bitirilebilmiş midir?
Gecikme varsa nelerden kaynaklanmıştır?
4) Yol inşaatında kullanılan malzemeler, bu yol için yeterli kalitede midir?
Belediyelerin performanslarının değerlendirilmesi ve denetimi için bunlar gibi birçok husus göz önünde bulundurulmalıdır.
188 Kaya (Erol) s. 118-119.
Belediyelerde performans denetimi, belediyelerin faaliyetlerinde hangi ölçüde verimli, etkin ve tutumlu olduğunun girdilerin ve çıktıların karşılaştırılması suretiyle değerlendirilmesidir. Belediyeler bu değerlendirmeyi ve denetimi amaçlar, kaynaklar, faaliyetler, faaliyet sonuçları ve faktörleri üzerinden yaparlar189.
Belediyelerin performansı elbette sadece bu işlemlerle sınırlı değildir. Belediyelerin faaliyetlerinden vatandaşın memnuniyet derecesi nedir? Belediyedeki diğer birimlerin bu müdürlükten memnuniyet dereceleri nedir? Bir birimde önceki yıllara göre ne kadar iyileştirmeler yapılmıştır? Örneğin, daha önce bu müdürlük %25 performans ile iş üretirken bu yıl oranı
%30’a çıkarabilmiş midir? Benzeri şekilde kişilerin performansları da değerlendirilir. Fakat unutulmaması gereken en önemli şey; bu ölçümlerin performans denetimi için yapılıyor olmasıdır. Yani elde edilen verilerden hareketle birilerini cezalandırmak gayesi yoktur. Hatalar nereden kaynaklanıyor? Bunun bulunması gerekir. Tabi bunun bulunması için önce nerelerde hataların var olduğu bulunmalıdır. Performans ölçümü bunun için yapılır. Sonra tek tek analiz edilir. Örneğin müdürlükteki bu düşük performansın sebebi nedir? Çalışanların eğitimleri mi yetersizdir? Çalışanın şahsi sorunları mı bulunmaktadır? Bu birim çalışmaları belirli dönemlerle sınırlı olduğu, diğer zamanlarda bu işlemleri yapamadığı için mi performans düşük olmaktadır190. Mesela belediye başkanları eğer birim müdürlerinin ek olarak eleman taleplerinden şikâyetçi iseler, bu çalışmaları yaptıkları zaman tüm ilave eleman taleplerinin sona ereceğini göreceklerdir.
Hatta bazı birim müdürleri, kendilerinde fazla eleman
189 Çukurçayır – Eroğlu, s. 57.
190 Kaya (Erol), s. 120.
bulunduğunu, bunların diğer birimlere kaydırılmasını bile istemeye başlayacaklardır.
E. Belediyelerde Performans Denetiminin Fayda ve