Belediye İdari Organlarının Görev Ve Yetkileri

Hizmet sunumunun etkinliği ve kalitesi, bütçe sürecinin etkinliği ile yakından ilgilidir. Bu nedenle, öncelikle yerel idarelerin bütçe sürecinin iyi tanımlaması ve kurgulanması gerekmektedir. 1995 yılında ABD’de kurulan Eyalet ve Yerel Bütçe Uygulamaları Danışma Komisyonu bütçe sürecini ve bu sürece ilişkin iyi uygulama prensiplerini geliştirmiştir211_{. Bu raporda, bütçe süreci; hizmet sunumu ve yatırımların}

geliştirilmesi, uygulanması ve değerlendirilmesine yönelik faaliyetleri birleştiren süreç olarak tanımlanmıştır. Hem politik hem de idari boyutları olan bütçe süreci, hizmet sunumu ve kaynakların kullanımı ile ilgili hesap verme ve raporlama sorumluluklarını da içermektedir. Bu rapora göre iyi bir bütçe sürecinin belirgin özellikleri ise, uzun vadeli bir bakış açısına sahip olması, kurumsal hedefler arasında bağ kurması, bütçe kararlarının sonuç ve çıktılara odaklanması, ilgili tüm tarafların karar alma sürecinde kapsanmasıdır. Bu özellikler, iyi bir bütçeleme sürecinin bir yıllık gelir-gider dengesine yönelik bir uygulamanın ötesinde, çok yıllı mali ve işletimsel planlar çerçevesinde kaynakları hedeflere göre dağıtan stratejik bir süreç olduğunu göstermektedir.

Komisyon, bütçe sürecine ilişkin 4 temel prensip belirlemiştir.

1. Karar alma sürecine rehberlik yapacak kapsamlı hedeflerin tespit edilmesi

 Yerel topluluğun ihtiyaçları, öncelikleri ile fırsat ve tehditlerin tespiti

211

A Framework for Improved State and Local Government Budgeting and Recommended Budget Practices, National Advisory Council on State and Local Budgeting Practice, Chicago 1998.

 Kamu hizmetleri, yatırımlar ve yönetim için fırsat ve tehditlerin tespiti

 Kapsamlı hedeflerin geliştirilmesi

2. Hedeflere ulaşmak için yöntemlerin saptanması

 Mali politikaların geliştirilmesi

 Program, faaliyet ve yatırım politikalarının geliştirilmesi

 Politika ve planlarla uyumlu program ve hizmetlerin geliştirilmesi

 Yönetim stratejilerinin geliştirilmesi 3. Yöntemlerle uyumlu bütçenin yapılması

 Bütçenin hazırlanması ve kabulüne yönelik sürecin geliştirilmesi

 Mali alternatiflerin geliştirilmesi ve değerlendirilmesi

 Bütçenin kabulüne yönelik tercihlerin yapılması

4. Performansın değerlendirilmesi ve programlarda gerekli değişikliklerin yapılması

 Bütçe uygulamalarının izlenmesi, ölçülmesi ve performansın değerlendirilmesi

Ülkemizde, belediyelerin mali planlama ve mali yönetim aşamasındaki yetersizlikleri belediyelerin mali yapılarındaki kırılganlıkların en önemli sebeplerinden biri olmuştur. Borç stokunun artışında da etkili olan zayıf mali yönetimin ortaya çıkmasında rol oynayan temel faktörler şu şekilde sıralanabilir;

 Belediyeler sınırlı kaynakların etkin yönetimi için gerekli uzman kadrolara ve yaklaşıma sahip değildir.

o Mali planlama yeteneğindeki eksikliğin nedenlerinden biri de merkezi ve yerel yönetimlerin bütçe süreçlerindeki uyuşmazlıktır. Konsolide bütçenin Aralık ayı sonunda yasalaşması, belediye ve özel idare bütçelerinde önemli bir pay alan vergi paylarının tahmininde ciddi miktarlarda sapmalara yol açmıştır. Ayrıca, belediyelerin özgelirlerinin tahmininde makro ekonomik değişkenlerin değil son gelir kalemlerinin üç yıllık artış oranlarının temel alınması gibi ilginç yöntemler kullanılmıştır. Ayrıca, yüksek miktarlı harcamalara temel oluşturmak için bütçe gelir tahminleri gereğinden fazla artırılmıştır.

 Belediyelerin çok büyük bir bölümünün uzun vadeli yatırım ve finansman planı mevcut değildir. Oysa stratejik planlarla uyumlu uzun vadeli tahminler, belediyelerde mali planlamanın başarısı için oldukça önemlidir.

 Cari ve yatırım bütçeleri ayrılmamıştır. Farklı finansman kaynakları ve politikalara sahip olması gereken bu bütçelerin bir arada yer alması özellikle yatırımların finansmanında sorunlara neden olabilmektedir.

 Belediyelerin mali yapılarını, borç ve personel harcamalarına yönelik kuralları izleyecek bir gözetim sistemi mevcut değildir.

 Ekonomideki istikrarsızlık ve merkezden yapılan transferlere bağımlılık mali yönetim kapasitesinin oluşmasını engelleyen diğer önemli unsurlardır.

Mali yönetim, bütçe hazırlama ve mali planlama süreçlerine yeni yaklaşımlar getirilmiştir. Yerel yönetimlerin mali yönetimlerinde önemli değişiklikler içeren bu düzenlemeler şunlardır;212

 Nüfusu 50.000’in üzerinde olan belediyelerde stratejik plan (bu nüfus miktarının altında ihtiyari) ve tüm belediyelerde yıllık performans planı hazırlanacaktır.

 Yıllık bütçelerin hazırlanmasında stratejik plan ve performans planının esas teşkil edecektir.

 İlçe ve il belediyeleri ile nüfusu 10.000’in üzerinde olan belediyelerde Plan ve Bütçe Komisyonları kurulacaktır.

 Kamu kaynağının kullanılmasında hesap verme sorumluluğu ve mali saydamlık kavramları tanımlanmıştır. Hesap verme sorumluluğu; her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanlar, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludur ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorundadır şeklinde tanımlanmıştır. Mali saydamlığın temel unsuru ise her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında denetimin sağlanması amacıyla kamuoyu zamanında bilgilendirilir olarak açıklanmıştır.

 İç kontrol kavramı tesis edilerek, ön mali kontrol ve iç denetim unsurları düzenlenmiştir.

 Belediyelerde belediye başkanı üst yönetici olmuş, yine yeni düzenlemeler paralelinde harcama yetkilisi, muhasebe yetkilisi, gerçekleştirme görevlisi gibi unvanlar tesis edilmiştir.

212

 Analitik bütçe ve tahakkuk esaslı muhasebe sistemleri benimsenmiştir.

 Gelir ve gider tahminlerinin sadece gelecek mali yıl için değil takip eden iki yıl içinde yapılmasına yönelik düzenleme yapılmıştır. Yeni uygulamalar ile yerel yönetimlerin uzun vadeli uzun vadeli ve stratejik bir bakış açısına sahip olmaları amaçlanmıştır. Stratejik Planlar ile yerel idare biriminin temel hedefleri tespit edilecek, bütçe uygulamaları ile bu hedeflere ilişkin programlara kaynak tahsisi yapılacak ve performans programları ile bu uygulamaların etkinlik yönünden izlenmesi ve ölçülmesi sağlanacaktır. 5018 sayılı Kanunda yer alan 3 yıllık orta vadeli bütçe perspektifine paralel olarak getirilen 3 yıllık gelir-gider tahminleri idarelerin mali planlama kapasitesini artıracaktır. Ayrıca, merkezi idarenin 3 yıllık temel ekonomik göstergelerini ve kamu maliyesi hedeflerini Orta Vadeli Program ve Orta Vadeli Mali Plan ile Mayıs ve Haziran aylarında açıklaması, Eylül ayı başında hazırlanan ve Kasım ayında meclise sunulan bütçe tasarısının daha gerçekçi hazırlanmasına yardımcı olacaktır.

Stratejik planlar ve performans programlarının hazırlanmasında belediyeler için bağlayıcı olabilecek diğer bir unsur ise bölgesel planlardır. Stratejik planların varsa bölgesel planları da esas alarak hazırlanacağı belirtilmiştir. Kalkınma ajanslarının, yerel yönetimlerin planlama çalışmalarına teknik destek sağlamak, bölge plan ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı faaliyet ve projelere destek olmak gibi görevleri bulunmaktadır. Ayrıca, belediye bütçelerinden kalkınma ajanslarına aktarılacak paylar ve karşılıklı ilişki dikkate alındığında, önümüzdeki yıllarda bölgesel kalkınma konusunun belediye bütçe sürecinde öneminin artacağı öngörülmektedir.213