Beğeniyi Beğenmek

Bu bölümde cevabı aranan ilk soru, bir diğer kullanıcının paylaştığı içeriğin neden beğenildiği olmuştur. “Beğen”mek ne demektir? Hangi içerikler ne amaçla beğenilir ya da beğenilmez?

Diğer kullanıcıların paylaşımlarına yapılan “beğen”iler, kullanıcının yaş ve sosyal statüsüne bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Paylaşılan içeriğin gerçekten beğenilmesinden, paylaşan kişiyle olan arkadaşlık bağlarını kuvvetlendirmeye, kişiyi, düşünceyi veya paylaşılanı desteklemeye, kullanıcının orada olduğunun bildirilmesine kadar geniş bir yelpazede değerlendirilebilecek beğen butonunun kullanım pratikleri Facebook’un benlik sunumundaki rolünü ortaya çıkarması açısından önemlidir.

Ölmek istiyorum yazdım baktım çok kişi beğenmiş, anlamadım ki neyi beğenmişler (Merve, 17, lise).

Merve’nin bu yorumu, beğen butonunun değerlendirilmesinde önemli bir çıkış noktasıdır. Paylaşılan içeriğin altında yalnızca beğen butonu olup, beğenmeme gibi bir buton bulunmaması, içerik hakkındaki diğer yorumların farklı şekillerde ifade edilmesini zorunlu kıldığı gibi, beğen butonuna da farklı anlamlar yüklenmesine neden olmaktadır.

Facebook’ta beğenmeme gibi bir seçeneğin bulunmamasını Mesut, içeriklerin beğenilsin diye paylaşıldığına bağlayarak şöyle anlatmaktadır:

Kimse kötü bişey için paylaşmaz mesela sosyal ortamda dikkat ettiyseniz beğen butonu vardır beğenme butonu yoktur. Beğenme butonu olsa büyük kavgalar çıkacağına eminim (Mesut, 21, üniversite öğrencisi).

Buket’de dolaşıma sunulan içeriklerin beğenilsin diye paylaşıldığı konusunda hemfikirdir:

Bir şey paylaşıyorsunuz ve beğenilmesi için paylaşıyorsunuz (Buket, 21, üniversite öğrencisi).

Öyleyse paylaşılan içerikler sadece hoşa gittiğinde mi “beğen”ilmektedir?

Fırat, sadece hoşa gittiği için değil, Facebook arkadaşına ayıp olmasın diye beğenmek zorunda olduğunu söylemektedir. Bu, Facebook’ta karşılıklı beğenme, yakın arkadaşların içeriklerini beğenme, kullanıcıya arkadaşları tarafından yapılan beğenilerin cevabı olarak beğenme ve sosyo kültürel olarak üst seviyede olan yakınların içeriklerini beğenme gibi kurallar olduğunu kanıtlar niteliktedir.

Ayıp olmasın diye beğeniyorum, sonuçta karşılıklı hale geliyor her şey (Fırat, 17, lise).

Tekin, Facebook arkadaşlarının beğenilerine beğeni ile cevap vermenin yaşa bağlı olmadığının gösterilmesi için güzel bir örnektir:

O anki duygularıma bağlı, o arkadaşımı diyelim ki onure etmek yahut o anda arkadaşıma bir jest yapmak için beğenebiliyorum, benim iletimi beğendiği zaman onun yayınlamış olduğu bir şeyi ben de inceliyorum, ona beğendi diye aynı şeyi gönderiyorum. Herkes sevdiği arkadaşının her gönderisini beğeniyor (Tekin, 55, teknisyen).

Şöyle bir durum var mesela eğer ben sizinle çok samimi isem sizin bütün gönderilerinizi beğeniyorum. Bu samimiyetten ötürü gelen bir şey artık.

Destek gibisinden. Videoyu beğeniyoruz da, kişiyi de beğeniyoruz (Buket, 21, üniversite öğrencisi).

Mesela bu benim bir iki gönderimi beğenmişse, ben bunun profiline gönderilerine hiç bakmadım bakayım beğeneyim dediğim oldu, bir zamandan soran düşünüyorsunuz, ya bu benimkileri beğeniyor, ben de bir bakayım beğenilecek bir şey var mıdır? (Mustafa, 24, çaycı).

Yaş ve statü fark etmeksizin birçok kullanıcıda aynı kullanım pratiğini görmek dikkat çekicidir. Kullanıcılar arkadaşlarını onure etmek, mutlu etmek, destek olmak, kendilerini hatırlatmak, düşüncelerine değer verdiğini ve katıldığını göstermek, diğer kullanıcılara karşı birlik olmak gibi amaçlarla beğen butonunu kullanmaktadır. Bununla beraber “beğen”me durumunun karşılıklı bir eyleme dönüşmesi önemlidir. Yaş ve statü fark etmeksizin kullanıcılarda paylaştıkları içerikleri beğenen “arkadaş”larına karşı, onların paylaşımlarını beğenme durumu gözlemlenmektedir.

Yakın “arkadaş”ın paylaştığı içeriğin beğenilmemesinin ayıp olabileceği, yeterli beğeni sayısına ulaşmamış içeriklerin beğenilerek arkadaşa yardım edilmesi gerektiği gibi sosyal medya kuralları türemiştir.

Paylaşımı yapan “arkadaşın” sevilme durumu da yine içerikten bağımsız olarak, paylaşımın beğenilmesiyle gösterilmektedir.

Beğen butonuna yüklenen bunca anlam ve algı, gönderileri, bekledikleri beğeni sayısına ulaşmayan ergenlerde, beğeni sayısını arttırmak için yollar aramalarına neden olmaktadır.

Birisi bir şey paylaşıyor, sonra yandaki konuşma penceresinden şey diyor son gönderiye bir el atsana falan. Ya işte beğensin, hani arkadaşı çokmuş, sevilen bir insanmış, sanki herkes onun profilini gönderilerini takip ediyormuş gibi kendilerini gösterenler çok var (Buket, 21, üniversite öğrencisi).

Bu hayati işaret, iletinin görülmesine rağmen beğen butonuna basılmaması durumunu da etkilemektedir. Öyleyse, kim neden beğenilmez? Ersin, iletilerinin beğenilmemesini şöyle açıklamaktadır:

Ben kimsenin durumunu pek beğenmediğim için onlar da beni beğenmiyor yani (Ersin, 17, lise).

Doruk, kişiye “kıl” ise beğenmediğini söylerken, Buket, arkadaşıyla çok samimi değilse ya da uzun zamandır konuşmamışsa içeriği beğenmediğini belirmektedir. Sinan’nın cevabı ise beğenilerin romantik ilişkilerdeki yerini göstermesi açısından önemlidir:

Okumadan beğeniyorlar bir de, benim de oluyor arada ana sayfaya girip baştan aşağı beğeniyorum. Çok beğenisi olduğunda beğenmediğim oluyor artmasın diye. Ya da ilgi duyduğumu zannetmesin diye beğenmiyorum (Sinan, 17, lise).

Verilen cevaplar arasında içeriği paylaşan kişiyle çok samimi olunmaması, etkili bir iletişim içerisinde bulunulmaması, içeriği beğenmesinin ondan hoşlanması gibi romantik anlamlara gelebileceği korkusu, içeriği paylaşan kullanıcının rakip olarak görülmesi ve dolayısıyla beğeni sayısını arttırarak seviliyor imajı vermesini engelleme, kullanıcının o an sosyal ağda olduğunun bilinmemesini istememesi sıralanabilir.

İçeriğin beğenilmemesi durumu, Facebook hesabını kapatmada olduğu gibi kullanıcının duygu durumunun da ifşası anlamına gelmektedir:

Facebook kültürü üzerinden düşünecek olursak kaale alındığının sevildiğinin kanıtı beğen butonu. Seni seviyorum ya ne paylaşırsan paylaş beğeniyorum, bir de tam tersi var, o anda sana kızgınsam sinirliysem normalde yorum yapmadan geçmeyeceği bişeye yorum yapmıyor, sırf küstüğü için beğenmiyor, beğen butonuyla trip atıyor anlatabiliyor muyum (Fidan, 33, kuaför).

Erkek arkadaşım ilk başlarda benim tüm paylaştıklarımı beğeniyordu, belki beğenmiyordu ama sırf benim için beğeniyordu (Selin, 22, üniversite öğrencisi).

Selin’in bu yorumu, romantik ilişkilerde Facebook’un nasıl kullanıldığı konusuna güzel bir örnektir.

Beğen butonu, herhangi bir kişi, grup, örgüt ya da topluluğa destek olmak, bu vesileyle bu desteğini “arkadaş”larına göstererek istenilir bir benlik sunumu yapmak için de kullanılmaktadır.

Destek olsun diye işaretlediklerim var, Facebook’ta sevdiğim bir sanatçı var, onun konserine destek olmak için katılacağımı işaretledim (Alp, 20, üniversite öğrencisi).

Bir yerde geçen gün bir eğlence varmış, istek geldi etkinlik, gitmememe rağmen beğendim, katılırım dedim. Çünkü şey düşündüm, arkadaşım bana gönderdi kabul edeyim de oraya gidenlerin sayısı çok olsun imajı vermek için kabul ettim (Mesut, 21, üniversite öğrencisi).

Benlik sunumunda önemli bir yeri olan beğen butonunun, yine bu özelliği nedeniyle kullanılmadığı, içerik izlendiği ve beğenildiği halde beğen butonuna basılmadığı da kullanım pratikleri içinde dikkat çekmektedir. Kullanıcı diğerleri tarafından takip ettiğinin bilinmesini istemediği cinsel, siyasi, dini içerikleri beğen butonuna basmadan geçebilmektedir. Aynı zamanda herkese açık olan içeriklerin beğenilmesi sonrasında tanımadığı insanlardan gelebilecek olan arkadaşlık isteklerini engellemek için beğen butonuna basılmaması da cevaplar arasındadır.

Kullanıcının kendi paylaşımlarına yapılan beğeniler ise, duvara konuşmak bölümünde incelenmiştir.