Çevrimiçi Hayat

yazmak için kitaba ara verdiği, gittiği sinemada cep telefonunu çıkartarak beğendiği cümleyi yazıp “postaladığı” görüşme kayıtlarına geçmiştir.

İki tür insan var, bazıları gün boyu face’e koymak için güzel şeyler biriktiriyor, topluyor hayattan, bazılarıysa sadece kendini gündeme getirip mutlu olmak için paylaşım yapıyor (Doruk, 23, üniversite öğrencisi).

Bazen telefonuma not ediyordum Facebook’ta paylaşmak üzere, kitap okurken film izlerken falan (Alp, 20, üniversite öğrencisi).

Paylaşım yapmak konusunda tedbirli davranan bir diğer grup ise, yapacakları paylaşımların sorumluluğunu almak istememe, uğraşmak, zaman harcamak istememe, paylaşmaya değer içerik bulamama, paylaşım yapacak yeterli teknik altyapıya sahip olamama ya da Facebook’u çok sınırlı kullanma gibi nedenlerle bunun nedenini açıklamaktadır. Bu gurubun içerisinde siteye girerek ana sayfada arkadaşlarının paylaşımlarını inceledikten sonra sayfadan çıkanlar da bulunmaktadır.

Pempek vd, Facebook’un yapısının her hangi bir sorumluluk gerektirmeden postalanmış her şeye bakmaya izin verdiğini söylemekte ve birçok kullanıcının zamanını lurking (pusuya yatma) yaparak geçirdiğinin altını çizmektedir (2009: 237).

Bu konuya çalışmanın ilerleyen kısımlarında tekrar değinilecektir.

Sanal cemaatleri, insanların büyük şehirlerde yaşayamadığı toplumsallık ve kolektif düşüncenin sanal ortamda yeniden şekillenmesi olarak tanımlayan Güçdemir, sanal cemaatlerde aynı anda her yerde bulunan, mekândan bağımsız milyonlarca kişinin bir araya geldiğini, diğerleriyle iletişim kurduğunu, oyun oynadığını, arkadaşlık kurduğunu ya da amaçsızca dolaştıklarını ileri sürmektedir (2010: 48).

Facebook özelinde düşünüldüğünde, bu sanal cemaatin üyeleri, kullanıcının çevrimdışı hayatta da tanıdığı, bildiği, konuştuğu ve görüştüğü kişilerden oluşmaktadır. Bu bilinirliğin çevrimiçi ağlarda iletişim pratiklerini etkileyeceği yadsınamaz.

Sosyal ağların benlik sunumunda tamamen yeni bir yöntem olduğunu söyleyenlerin aksine, sadece yüzyüze iletişimin aracılanmış hali olduğunu vurgulayan Mehdizadeh (2010: 363), teknolojinin iletişimin içeriğini değiştirmediğini belirtmektedir.

Alp de, sözleriyle Facebook’un farklı bir çevre değil, bir iletişim aracı olduğunu anlatmaktadır:

Günümüzde mesela öyle bir olanağımız yok, çünkü insanlar bir koşturma içindeler herkes kendi işinin derdinde, bu yüzden Facebook yüz yüzenin yerini aldı diyebilirim (Alp, 20, üniversite öğrencisi).

Çevrimiçi gördüğü arkadaşlarının orada olduğunu anlayarak selam vermek zorunda hissetmek ya da cevap vermek zorunda kalmamak için çevrimdışı olmak da gerçek hayatın kurallarının devam ettiğini göstermesi açısından önemlidir:

Bi halini hatırını soruyorum, çünkü hani o kadar aynı listedeyiz, ikimiz de çevrimiçiyiz (Tarık, 21, üniversite öğrencisi).

Facebook’taki arkadaşlarıma karşı sorumlu hissediyorum, o yüzden hatta çevrimdışı kullanıyorum (Buket, 21, üniversite öğrencisi).

Tabi ki yüz yüze iletişimin yerini tutmaz, ama hani onun bıraktığı boşluğu yüz yüze kuramayacağın iletişim, arada mesafeler var, Facebook bunu kapatıyor (Tarık, 21, üniversite öğrencisi).

Bu yorumlardan kullanıcının çevrimiçi sayfasında bulunan arkadaşlarının çevrimdışında da arkadaşı olduğu sonucunu çıkarmadan önce Arda’nın sözleri incelenebilir:

Tamamen mi gerçek hayatın yansıması tartışılır. İlkokul arkadaşım vardı face de havaalanında karşılaştık, selam felan vermedik. Facebook herkese arkadaş diyor, bazısı sadece tanıdık. Hatta bu tanıdık kısmı da tanımamazlığa kadar gidiyor (Arda, 32, mühendis).

Pembe’nin yorumu, Facebook’un, çevrimdışı hayatta görüşmediği arkadaşlarıyla iletişim kurmasına yardımcı olduğunu göstermektedir.

Liseden bir arkadaşım vardı, birbirimize gıcık oluyorduk, ama Facebook üzerinden oydu buydu falan derken konuşup bir yerde görüştük aslında gıcık insanlar olmadığımızı fark ettiğimiz oldu (Pembe, 26, araştırma görevlisi).

Face’den arkadaş olabiliyoruz, mesela ee Faceden çok iyi kanka demeyim de, face, İnternet kankası. Mesela öyle oldu ki arkadaşımın arkadaşıyla face üzerinden tanışmıştık, kız bana çok güvendi (Tarık, 21, üniversite öğrencisi).

Araştırmasında, insanların arkadaşlarıyla iletişim kurmak ve sürdürmek için yüz yüze görüşme ve anlık mesajlaşmaya göre sosyal ağları daha çok kullandıklarını ortaya çıkaran Subrahmanyama vd de, çevrimiçi ve çevrimdışı ağlar arasında örtüşme olduğunu söylemektedir (2008: 420). Fakat çevrimiçi ve çevrimdışı ilişkilerin beklentilerinin farklı olduğunu, çevrimiçi alanları zaten çevrimdışı hayattaki arkadaşlarıyla görüşmek için kullandıklarını vurgulayan Subrahmanyama, gençlerin çevrimiçi ve dışı bağlarının ilişkili olmasının birbirlerinin ayna görüntüsü

olduğu anlamına gelmediğini, İnternet’teki “top on”(yakın arkadaş)’un yüz yüze görüşmedekiyle aynı olmadığının altını çizmektedir (2008: 420).

Liseden bir arkadaşım var, her gün samimi bir şekilde konuşup eski anılarımızı paylaşıyoruz. Çağırıyor, ya da ben çağırıyorum memlekete gelince görüşelim diye. Sadece lafta ya hani o Facebook üzerinde lafta kalıyor. 15 Şubatta geleceğim dedim, tamam dedi, ben gittim memleketime, bu tarafa döndüm, yine konuşuyoruz yine soruyor ne zaman geleceksin diye. O kişinin telefon numarası da yok bende, ilginç olan bu. Facebook üzerinde samimiyetimiz var ama gerçek hayatta öyle bişey yok. Sanal ortamda yaşayan bir arkadaşlık bizimki (Selin, 22, üniversite öğrencisi).

Oda arkadaşımla bilgisayar başındayız, ben oradan yazdım dedim çok açım oda arkadaşıma buradan isyan ediyorum bir şeyler hazırla, oda arkadaşım tekrar bana dönmeden Facede yazdı cevap verdi banane be arkadaşım ben de açım yemek yap yiyelim diye. Aynı odada yüz yüzeyiz ama yalnızız (Mesut, 21, üniversite öğrencisi).

Çevrimiçi ve çevrimdışı ilişkilerin birbiriyle örtüştüğü fakat birebir aynısı olmadığı, Facebook’un yakın arkadaşlar ile görüşmek için bir iletişim aracı olarak kullanılmasından çevrimdışı hayatta tanınan ama yakınlaşmak için fırsat olmayan insanları buluşturmasına kadar çeşitli arkadaşlık seviyelerine yardım ettiği söylenebilir. Facebook üzerinde sık görüşülen bir arkadaşın çevrimdışı hayatta da en iyi arkadaşlar arasında olması beklenmemektedir.

Aracılanmış iletişim, çevrimdışı dünyanın kurallarının uygulanmaması için neden değildir.

Facebook’taki arkadaşın yanında oturandan başkası değil ki kafasına göre bişi yazsın orada. Normalde söylemiyorsan orada da söylemezsin, biraz daha rahat ama her açıdan da değil (Alp, 20, üniversite öğrencisi).

Sosyal medyada da ahlak kurallarına uyulsun isteniyor, gündelik hayattan farklı değil (Arda, 32, mühendis).

Çevrimiçi davranışların çevrimdışı dünyanın taklidini yaparak, birinden ne bekleneceğinin belirtici gibi kullanılması (Eftekhar vd, 2014: 162), Facebook’u rol yapılabilecek bir oyun alanı olmaktan da uzaklaştırmaktadır (Brand vd, 2012: 166).

Çevrenin bilinirliği ve yüz yüze karşılaşma olasılığı, gerçek benlik ve ideal benlik arasındaki çelişkiyi daraltarak (Mehdizadeh, 2010: 363), kullanıcıların gündelik hayatlarından çok da farklı olmayan bir benlik sunumu yapmalarını gerekli kılmaktadır.

Michikyan da genç yetişkinlerin ideal benlik, gerçek benlik ve sahte benliklerini araştırdığı çalışmasında, diğerlerinden çok gerçek benliklerin kullanıldığının altını çizmektedir (2015: 55). Back vd, kişilerin idealize edilmiş kimlikler yerine gerçek kimliklerinin kullanılmasını, profil sayfalarının kişinin kontrol etmesinin zor olduğu bilgiler içermesine (duvar gibi) ve kişinin arkadaşları tarafından izlenip geribesleme yapılabilmesine bağlamaktadır (2010: 374).

Michikyan ve Back’ın yorumlarından da sadece arkadaşlık ilişkilerinin değil, benlik sunumu ve sosyal davranış kalıplarının da çevrimiçi ve çevrimdışı dünyada örtüştüğü sonucuna varılabilir.