Nüfusun gelişimin mekânsal dağılımında zamanla meydana gelen farklılıkları ve bunda etkili olan faktörlerle birlikte mekânsal analizlerini yapmak nüfus coğrafyasının araştırma alanlarından birisini oluşturmaktadır (Yakar, 2009: 81). Böylece nüfus gelişiminde mekânsal farklılıklar ile o mekândaki ortam farklılıklarının değişime diğer bir yönüyle göçlere etkisi belirlenmiş olur. Dolayısıyla nüfusun gelişimi ve mekânsal dağılımı göçlerin dağılımı ve boyutlarını belirlemektedir. Bireylerin, coğrafi olarak, bir yerden başka bir yere hareketi olan göç, çoğunlukla ekonomik, sosyal ve siyasal nedenlerle ortaya çıkmaktadır (Çelik, 2007: 89). Ekonomik nedenlerde mekânsal farklılıklar vardır. Dolayısıyla ekonomik yönden gelişmiş olan yöreler, göç bakımından çekim merkezi olurken, ekonomik yönden gelişmemiş yerler ise göç bakımından itici merkez oluşturur. Bu açıdan nüfusun mekânsal dağılımında ki farklılıklar çekim merkezlerini ve itici merkezleri vermesi bakımından önemlidir.
Belirli yıllar aralığında, Bayat ilçesi köylerin nüfus değişimi incelenmiş ve değişimler ile göçler arasındaki ilişkiler belirlenmeye çalışılmıştır. Bayat ilçesinde nüfusun gelişiminde nüfus gelişiminin mekânsal görünümü üç döneme ayırarak inceleyebiliriz. Bunlardan birincisi 1935-1960 arasındaki nüfus artış dönemi, ikincisi ise 1965-1985 nüfusun durağan dönemi ve 1985-2009 arasındaki nüfus azalış dönemidir. Dolayısıyla nüfusun gelişiminin mekânsal görünümü de bu üç dönem halinde irdelenmeye çalışılmıştır.
Ayrıca ilçenin günümüzdeki köylerine göre yapılan nüfus büyüklüğü değişim haritasında, yer alan bazı köylerin 1935 ve 1960 yıllarındaki haritalarda yer almadığı görülür. Çünkü bu köyler daha sonraki dönemlerde bazı köylerin bölünmesi ile oluşmuşlardır. Dolayısıyla 1935–1960 dönemi haritalarında bu köylerin sadece yerleri işaretlenmiştir. Yukarı Çaybelen köyü 1955 yılında Aşağı Çaybelen (Eski adı Maçaklı) köyünden, Eskigömü köyü ise 1970 yılında Muratkoru köyünden ayrılarak köy statüsü kazanmışlardır.
Bayat ilçesinde birinci dönemde nüfus artışında doğum oranlarının ölümlerden daha fazla olması sonucu doğal artış belirleyici olmuştur. Türkiye genelinde başlayan nüfusu artırıcı yöndeki nüfus politikaları ilçede nüfusun artmasına neden olmuştur.
68
İlçede nüfusun artma eğilimi gösterdiği bu dönemde nüfusun büyüklüklerine göre 1935- 1960 yılları arasındaki durumu analiz ettiğimizde genelde nüfus artışı gösterdikleri görülmektedir (Harita 5). Bayat ilçesinde, 1935 yılında nüfusu 1.000 kişinin üzerinde ilçe merkezi dışında hiçbir yerleşme merkezinde olmadığı dikkat çeker. Nüfusu 501-1000 kişi arasında olan 4, 101-250 kişi arasında olan 6 yerleşme bulunmaktadır. Sahada nüfusu 100 kişiden az yerleşme bulunmamaktadır. 1960 yılına gelindiğinde nüfusu 1000 kişinin üzerinde ilçe merkezi ile beraber 2, 501-1000 arası 3, 251-500 kişi arası 4, 101-250 arası 4 ve 100’ün altında 1 yerleşme birimi bulunduğu görülmektedir (Harita 5). Bu dönemde ilçedeki 2 yerleşmenin (A.Çaybelen (Eski adı Maçaklı) ve Kuzören) nüfusu azalırken, diğer köylerin hepsinde nüfus miktarı önemli ölçüde artış göstermiştir.
69
Bayat ilçesinde nüfusun dağılımında ki ikinci dönem olan 1960-1985 döneminde ilçe nüfusundaki artış yavaşlamış hatta bazı köylerde azalmaya başlamıştır. 1960 yılına kadar ilçe nüfusu gelişme gösterirken, özellikle 1965 yılından sonra bu gelişme önce yavaşlamış ve daha sonra azalma trendine girmiştir. İlçe nüfusunda görülen bu azalış gerek yurt dışı gerekse yurt içi göçler sebebiyle halen devam etmektedir. Nitekim 1935 yılından 1960 hatta 1965 yılına kadar olan 25 yıllık dönemde ilçe nüfusu % 55 oranında artış gösterirken, 1960’dan 1985 yılına kadar ancak % 8 oranında artabilmiştir. Bu azalış ilçenin kuzeyinde bulunan Eskigömü, Kuzören, Muratkoru ve Mallıca köylerinde daha belirgindir. Bu köyler özellikle son 30-40 yıl içinde sürekli bir küçülme eğilimindedir (Harita 6). Buna karşılık ilçenin güneyindeki köylerin ise söz konusu dönemde nüfus büyüklüğünün değişmediği görülür. Bu köylerin diğerlerine göre daha az göç verdiği anlaşılmaktadır. İlçenin kuzeyindeki köylerin daha fazla göç vermesi kuşkusuz bu bölgenin arazi durumu ile ilgilidir.
70
Genel olarak 1960 yılından 1985 yılına kadar olan 25 yıllık sürede ilçenin köylerinin büyümediği, 1985 yılından günümüze kadar olan sürede ise yerleşim birimlerinin oldukça fazla miktarda nüfus kaybederek küçüldüğü anlaşılmaktadır. Nüfusun dağılımında ki üçüncü dönem olarak ortaya çıkan bu dönemde, yerleşme birimleri nüfusları doğal nüfus artışına rağmen sürekli küçülmüştür. 1985 yılında ilçede nüfusu 100 kişinin altında köy bulunmazken, 2009 yılında 3 yerleşmenin nüfusu 100 kişinin altına inmiştir. Yine 1985 yılında 101-250 arasında 5, 251-500 arasında 4 olan yerleşme sayıları, 2009 yılında değişmiştir. Şöyle ki, 2009 yılında 101-250 arası yerleşme 4, 251-500 arası yerleşme 3 olduğu anlaşılmaktadır (Harita 7). Bu da göstermektedir ki, ilçede göçler bütün yerleşmelerde nüfus büyüklüğünü azaltmıştır. Tabi ki bu dönemde ki azalmanın en önemli nedeni ilçeden yapılan göçlerdir. İlçenin ekonomik kaynakları kısıtlı olduğu için kırsal kesimdeki köylerdeki özellikle gençler iş bulabilmek için büyük şehirlere göç etmiştir. Göç eden kişiler zamanla ailelerini de götürerek göçün boyutunu artırmışlardır.
71
Bayat ilçesinde nüfus gelişiminde belirginleşen bu üçüncü dönem araştırma konusu olan göçlerin boyutlarını ve etkilerini çeşitli yönleriyle belirlemesi açısından önemli olup değerlendirilmesi gerekmektedir. Köyler bazında ne kadar nüfusun göçe katıldığı konusunda istatiksel veri olmadığından bu dönemdeki nüfus azalış oranları ve dağılışı Bayat ilçesindeki göçlerin boyutları ve dağılışı olarak kabul edilmiştir.
İlçe nüfusunun gelişimindeki bu dönemin temel özelliği, hiç şüphesiz nüfus artış hızı, oranları ve miktarındaki azalmadır. Bu dönemdeki nüfus azalışı tüm yerleşmelerde aynı düzeyde gerçekleşmemiştir. Özellikle ekonomik fonksiyonları kısıtlı olan yerleşmelerin göçler sonucu nüfus kaybetmesi daha yüksektir. İlçenin bazı köylerinde (Muratkoru, Mallıca, Eskigömü, İnpınar, Çukurkuyu, Sağırlı ve Akpınar) nüfusta azalma yüksek olsa da, ilçe merkezi ve Derbent gibi önemli merkezlerin nüfuslarını korudukları görülür (Harita 7).
İlçedeki yerleşme birimlerinin en düşük nüfusuna, 12 köyün 7’si 2009 yılı sonu itibariyle eriştiği görülmektedir ki, bu aslında 40 yılı aşkın bir süredir nüfusun azaldığının ve göçün devam ettiğinin bir göstergesidir. En düşük nüfusu 1935 yılına ait olan tek yerleşme ilçe merkezidir.
İlçe yerleşmelerinde nüfus sayım dönemlerine göre dağılımını topluca değerlendirmek mümkündür. İlçede her bir yerleşim birimine ait nüfus gelişim grafiğinde ortaya çıkan görünüme dikkat edildiğinde nüfusun sürekli azalma dönemi olarak üç farklı durum ortaya çıkmaktadır. Buna göre ilçedeki 6 yerleşim biriminde 1985, iki yerleşmede 1960 yılı, 4 yerleşmede ise dalgalı olmakla beraber 1985 yılı nüfus miktarlarının sürekli azaldığı başlangıç dönemleri olduğu anlaşılır. Sonuçta nüfus gelişiminde “
^”
şeklindeki görünümün ortaya çıkmasında göçler belirleyici olmuştur. İlçede 1 köyde ise nüfus sürekli azalış göstermiştir ki, bu köy (Eskigömü) sonradan kurulan köydür.72