Necef Baskısı ve Şehid Ali Paşa Yazmasının Karşılaştırılması Necef baskısının Şehid Ali Paşa yazmasından daha güvenilir olduğunu gösteren

birçok delil vardır. Meselâ Şehid Ali Paşa yazmasında ‘‘Dağların etrafında nehir suları artar, yağmur azalır, tarım [ürünleri] çoğalır ve öncekinden daha iyi olur. Rüzgârlar kutsal topraklara geri döner, Şam’da nehirler kabarır, ürünler bol bol büyür, aralarında söz çoğalır ve arpa güzel yetişir.’’ ifadelerini görürüz. Necef baskısının yazarı ise ‘‘söz çoğalır’’ (لوقلا رثكي) yerine ‘‘adalet çoğalır’’ (لدعلا رثكي) der. Halbuki Şehid Ali Paşa yazmasının kullandığı ifade cümlenin bağlamına uymaz. (Amerika ve Hekimoğlu yazmalarının yanı sıra) Şehid Ali Paşa yazmasında da ‘‘yabancı ayaklar’’ (ةبيرغ لُجُر) ifadesinin tekrarlandığını görürüz. Yine örneğin belli olayların sonucundan bahsederken ‘‘Araplar arasında çatışmalar çoğalır, Doğu taraflarından gelen yabancı ayaklar Şam’a girer.’’ denir. Ama Necef baskısı, doğru olarak ve daima ‘‘yabancı bir adam’’ ifadesini kullanan tek metindir.139

Aynı durum Şehid Ali Paşa yazmasından alınan başka bir örnekte de görülebilir: ‘‘Doğu tarafında ineklerde çok miktarda ölüm ve kışın hastalıklar meydana geldiği zaman…’’ Fakat Necef baskısının yazarı en doğru kelimeyi kullanır ve ‘‘kış’’ (ءاتشلا) yerine ‘‘kadınlar’’ (ءاسنلا) yazar. Şehid Ali Paşa yazmasındaki başka bir örnekte ‘‘Gökkuşağı doğuda olursa, hayırlar çoğalır, hastalıklar artar ve kadınların       

139 _{Necef baskısının yazarı, elyazmaları arasında ‘‘yabancı ayaklar’’ ifadesini kullanmayan, Kâbil’e}

işaret eden ve konuya diğer elyazmalarında gördüğümüz gibi (görünüşe göre metnin intikal ve tekrar yazımının daha sonraki bir gelişim aşamasında ortaya çıkan) özel değil genel tarzda odaklanan tek metindir.

vücudunda kesikler ortaya çıkar.’’ denir. Necef baskısının yazarı ise ‘‘hayr’’ (ريخلا) yerine ‘‘sıcak’’ (رحل ) kelimesini kullanır. Burada Necef baskısının daha doğru ا olduğu şüphe götürmez; çünkü hayr kelimesi cümlenin bağlamıyla çelişmektedir. Şehid Ali Paşa yazmasının yazarı روبث (helâk) kelimesini hiç kullanmaz ve onun yerine daima روتب (kesik) yazar. Meselâ ‘‘Mart ayında yer sarsıntısı (ricfe) veya yıldırım veya deprem (hidde) olursa, sene zor geçer, yol kesmeler ve yalan çoğalır, geçim azalır, bu senede gençlerde kesikler ve sıtma (hummâyât) ortaya çıkar.’’ Ama Necef baskısının yazarı, ‘‘helâk’’ anlamına gelen ve cümlenin bağlamına daha uygun olan روبث yerine ‘‘organın kesilmesi’’ anlamındaki روتب kelimesini kullanır. Şehid Ali Paşa yazmasında bulunan başka bir farklılık şu cümledir: ‘‘Şubat ayında şiddetli rüzgâr ya da fırtına olursa, Irak’ta fitne ve savaşlar ortaya çıkar, doğu bölgelerinde Rum ülkesine kadar gebelikler çoğalır.’’ Necef baskısının yazarı, hamileler (ىلابحلا) kelimesi yerine genel bağlama daha iyi uyan isyanlar (جراوخلا) kelimesini kullanır. Necef baskısının Şehid Ali Paşa yazmasına üstünlüğünü doğrulamak için getirilebilecek bir diğer önemli gösterge, Şehid Ali Paşa yazmasındaki melhamenin Necef baskısında bulunan birçok konuyu zikretmeden sona ermesidir. Bunlar sırayla Depremler Hakkında, Yağmurun Ortaya Çıkışı Hakkında, Ayın Burçlardaki Tutulmaları, Ayın Aylardaki Tutulmaları, Günlere Göre Hastalıkların İşaretleri, Kuyrukluyıldız Hakkında, Muharrem Ayının Girişi Hakkında, Haç Bayramının Girişi Hakkında başlıklarını taşır. Buradan (eskiliğini gösteren bazı işaretlerin varlığına rağmen) melhamedeki asıl ve önemli konulardan birçoğunu ihmal etmesi nedeniyle Şehid Ali Paşa yazmasının en eski nüsha sayılamayacağı ortaya çıkar.

2.3.3. Yazmalarda Yazarın Yaşadığı Bölgeye Yönelik İşaretler

Arasındaki Farklar

Danyal’in Melhamesi yazarlarının dil ve üsluplarında farklılıklar olduğu gibi, yazarların yaşadığı yer ve toplum türü farklılıklarına işaret eden değişiklikler de vardır. Meselâ Necef baskısının yazarının üslûbundaki tarım toplumundan Amerika yazmasının yazarının yaşamış göründüğü ticaret toplumuna doğru değişim görülür. Necef baskısının birçok yerinde veba kelimesini görürüz. Amerika nüshasında onun

yerine kullanılan kelime ise ribâ’dır (faiz). Aynı şekilde Necef baskısının yazarı Ahvâz’a daha yakın bir yerde yaşamış gibidir. Amerika yazmasının yazarı ise Irak’ta yaşamışa benzer. Takip eden pasajda buna dair önemli bir işaret vardır: Necef baskısında ‘‘Bâbil ve Acem ülkesinde veba ve çiçek hastalığı artar.’’ ifadesini görürüz. Amerika yazmasının yazarı ise ‘‘Acem ülkesi’’ yerine ‘‘Irak’’ı kullanır. Bu durum, Irak’ın Necef baskısının yazarı için yabancı bir ülke olduğunu gösterir. Amerika yazmasının yazarı için ise bunun tersi geçerlidir.

Anmaya değer başka bir nokta, Necef baskısında İran’a yönelik yinelenen işaretlerdir. Meselâ ‘‘Soğuk ortaya çıkarsa, İran ve Mısır’da açlık olur ve yeryüzünde isyanlar çoğalır.’’ denir. Fakat Amerika yazmasının yazarının ‘‘İran’’ kelimesini kaldırdığını ve onun yerine ‘‘Basra’’yı kullandığını görürüz. Hekimoğlu yazmasının yazarı da bu kelimeyi kaldırır ve onun yerine ‘‘Çin ülkesi’’ der. Bu durum, her yazmada yazarların yaşadığı bölgeye dair işaretler olduğu şeklinde daha önce bahsettiğimiz görüşü destekler. Bunun birçok örneği vardır. Meselâ Şehid Ali Paşa yazmasındaki şu örnek: ‘‘Özellikle Bağdat’ta deprem olur.’’ Necef baskısının yazarı ise ‘‘Bağdat’’ yerine ‘‘yakındaki bir bölgede’’ ifadesini kullanır. Bu, her iki yazarın yaşadığı bölge hakkında bilgi veren ve Necef baskısının yazarının Bağdat’a yakın bir yerde yaşadığını gösteren bir örnektir. Şehid Ali Paşa yazmasında başka bir örnek görürüz: ‘‘Bâbil ve Irak’ta savaşlar olur ve Bağdat hükümdârı ölür.’’ Fakat Necef baskısının yazarı ‘‘Irak’’ yerine ‘‘Acem ülkesi’’ ifadesini kullanır. Bu durum, Irak’ın Necef baskısının yazarına nispetle yabancı bir ülke (bilâd acem) olduğunu gösterir. Şehid Ali Paşa yazmasının yazarı ise ‘‘Şam’da kıble [Mekke] bölgesinden gelen yabancılar çoğalır.’’ yazar. Necef baskısının yazarı, ‘‘yabancılar çoğalır’’ yerine ‘‘Araplar çoğalır’’ der. Bu, söz konusu durumun başka bir delilidir: Necef baskısının yazarı Arap değildir; çünkü Araplar ona nispetle yabancıdır. 

3. TENKİTLİ METNİN HAZIRLANMASINDA KULLANILAN