Basılı Gazetecilik ve Haberleşme

Bilim insanlarının ve antropologların yeryüzünde varlığını sürdürme yönünde en ilkel kültürlere yönelik yaptıkları araştırmalara göre, Afrika’nın uygarlıktan bir hayli uzak olan ve kendini saklayan kabilelerinden başlayarak, Büyük Okyanus’da en uzak yerlerindeki küçük olan adalarında yaşayan topluluklara kadar bakıldığında, toplulukların yaşam sürdüğü her yerde paylaşılan ortak konuların olduğu göze çarpmıştır. Bu konular pek çok toplumda “Haber” olarak paylaşılmakta ve üzerine konuşulmaktaydı. Tarihçiler de yaptıkları pek çok araştırmalarda haber değerinin zaman içerisinde yaşadığı yolculukta her daim var olduğu ve gelişme gösterdiğini ortaya koymuşlardır (Kovach ve Rosenstiel, 2007: 5-15).

Gazetenin köklerine baktığımızda on dördüncü yüzyıldaki, aristokrasi hakkında haberin taşındığı haber kağıtları ve burjuvazi sınıfının ticari sorunlarını çözme yönünde kullandığı haber mektuplarına kadar dayandığı göze çarpmaktadır. Tarihte ilk süreli gazetenin bazı kaynaklarda 1609 yılında Ausburg’da çıkarılan Avis Relation OderZeitung bazı başka kaynaklara göre ise 1605 yılında Hollanda’da

47

ticari bir bültenden doğduğu varsayılan Niuewe Tijdingen olduğu görülmektedir (Tokgöz, 2003: 58-59).

Bireyler yaşantılarını sürdürebilmek adına kendilerini koruyabilme amacıyla birbirleriyle bağlar kurabilme amacında olmuşlardır. Bu yönde de kendi dostları ve düşmanları ayırt edebilme gücüne sahip olabilmek için yıllar boyu her daim habere ihtiyaç duymaktadır. Bu yönde “Gazetecilik, toplumların gereksinim duyduğu bu haberleri üretmek için yarattığı bir sistemdir” denilebilir. Bu yönde gazeteciliğin temel amacı, “insanlara kendilerini bağımsız ve egemen hissedebilmelerini sağlayacak bilgiye, habere ulaşmaları için onlara doğruları anlatmak” olarak gösterilebilir (Kovach ve Rosenstiel, 2007: 5-15).

“Gazetenin doğuşunda hiç kuşkusuz insanoğlunun haber alma gereksinimi ve isteğinin büyük etkisi ve katkısı bulunmaktadır” (Tokgöz, 2006: 21). İnsanoğlunun habere olan ihtiyaçlarını karşılama yönünde kitle iletişim araçlarının önemi büyük olmuştur. Bireyler haberi özellikle gazete, radyo ve televizyondan alarak, dünyada olan gelişmeler hakkında haberdar olabilmiştir. Özellikle savaş dönemlerinde, tüm dünyada olan önemli olaylar hakkında hem haber alabilme hem de yeri geldiğinde propaganda amacıyla bilgi edinerek yaşanan tüm olaylara tanıklık edebilmiştir.

Gazeteler yönünde bakıldığında zaman içinde geçirilen değişimin bugüne olan yansımaları yadsınamaz. İnternetin gelişimiyle birlikte e-gazetecilik ve sosyal medya üzerinden sağlanan haberlerde içerik oluşturma ve içeriğin paylaşımı dağıtımı yönünde önemli gelişmeler

48 DİJİTAL ÇAĞDA DEĞİŞEN GAZETE VE GAZETECİLİK

kaydedilmiştir. Bu yönde bakıldığında tartışmalı bir yaklaşımla, gazetelerin ve hatta gazeteciliğin sonunun geldiği değerlendirmeler de mevcut olmuştur. Ancak günümüzde haberciğin düşünülenin aksine daha fazla yaygınlaştığı ancak aktarım biçiminin ve paylaşılan platformların farklılık gösterdiği görülmektedir. Tarih boyunca yaşanan gelişmeler yönünde teknolojinin insanlar ve toplum üzerindeki etkileri yönünde içinde bulundukları dönemlerin sosyal ve ekonomik şartları yönünde gelişim göstererek kendine özgü koşullar yarattığı görülmektedir. Bu yönde, bireylerin habere ulaşmak için, geçmişten günümüze kadar neler yaşadığını görebilmeleri için haberin aktarıldığı araçlar ve aktaranların geçirdiği önemli değişimlerini de anlamalarını sağlamak gereklidir. Haberin iletildiği araçların ve haberciliğin niteliğinin geçirdiği değişim, toplumdaki yaşamda fikirlerin ve kültürün değişimini de tetikleyerek hayatımızı şekillendirmektir.

Bireyler ilk çağlardan başlayarak çevrelerine, dünyaya vermek istedikleri mesajları anlatmak istemişlerdir. Kişiler yaşadıkları çağın kendileri için sunduğu şartları kendi oluşturduğu yönde bilgi olarak paylaşma gereksinimi duymuşlardır. Beceri ve teknik olanaklar çerçevesinde ellerindeki bilgileri sınırları içerisinde iletme gayreti içerisinde olmuşlardır. İlk mağara resimleri, hiyeroglif yazı türünde olan günümüze değin gelmiş olan tabletler, yazının gelişmesinin beraberinde getirdiği papirüs ve parşömen üzerine yazılı olan metinler haberin taşınmasının ve iletişim aracı olmasının ilk örnekleri olarak karşımıza çıkmaktadır. İlk ve Orta Çağ zamanlarında tellalların kendilerine verilen mesajları geniş bir kitleye duyurabilmek için sözlü

49

olarak aktarmaya çalışmışlardır. Roma İmparatorluğu zamanında Senatoda alınan kararlarının halka sözlü ve yazılı biçimde aktarıldığı ‘Akta Pulica’ ve daha sonraları ‘Acta Diurna’ gibi örnekler gözümüze çarpmaktadır.

Gazetelerin öncüleri olarak karşımıza çıkan haber mektupları, 13. Yüzyıldan itibaren görülmeye başlanmıştır. Bu mektuplar önceleri elle yazılarak çoğaltılmışlar, daha sonra matbaanın icadıyla birlikte yaygınlaşmışlardır. Tacirlere, bankerlere ve gemicilere haber sağlamada önemli bir araç vazifesi gören ve onların haber gereksinimlerini karşılamaları yönünde ortaya çıkan haber mektupları, gazeteciliğin gelişiminde oldukça önemli bir rol oynamıştır (Mediahistory, 2008).

Gazetelerin gelişme göstererek geniş bir coğrafya çerçevesinde çok daha fazla sayıda kişiye ulaşması gazetelerin içerik ve haber değeri açısından gelişmelerini sağlamıştır. Bu yönde bir meslek olarak gazeteciliğin gelişimi oluşmuştur. Bireyler uzak olan coğrafyalara, hızlı bir şekilde ulaşmaya başlamış, posta ve dağıtım sistemleri gelişim göstermiş, okur-yazarlık ve gelir düzeyi artış göstermiştir. Tüm bu değişim süreciyle birlikte yeni sosyal sınıflar ortaya çıkmış ve bunların kendilerine siyasi ve toplumsal alanda yer edinmeleri için bir mücadele dönemi başlamıştır (Starr, 2004: 55).

19. Yüzyıldaki telgraf, telefon, daktilo makinesi ve fotoğrafın icadı ve tüm yeni teknolojilerin gelişiminin gazetecilikte ve habercilikte kullanılmaya başlanması, haberi bu teknolojileri yaygın olarak kullanan bir araç haline getirmiştir. Bu yönde gazeteler ve haber içerikleri daha

50 DİJİTAL ÇAĞDA DEĞİŞEN GAZETE VE GAZETECİLİK

seri bir biçimde hazırlanmaya başlamıştır. Haber içerisinde fotoğraf gibi görsel nesneler de aynı şekilde daha yaygın kullanılmaya başlanmıştır. Bu gelişmelerin ışığında okuyucu kitlenin ilgisi artmış ve gazeteler ilgi çekici hale gelmiştir.

Çağdaş gazete modelinin gelişmesiyle birlikte, Endüstri Devrimi ve onun getirdiği kentleşme durumu, kapitalist düzende çalışma süreleri, ücretli emek ve iş verimliliğinin artması, çalışma şartlarındaki düzelmelerin sağlanması, okur-yazarlık oranının artması ve eğitim seviyesinin yükselmesi ve ekonomik durumlarda önemli bir değişimleri beraberinde getirmiştir. Bireylerin daha fazla boş zamanı ve tüketme eğilimleri daha fazla artan bir konuma gelmiştir. Haber ve iletişimin giderek yaygınlaşması haberleşme imkanlarını ve haber alma olanağını arttırırken bir yanda da reklam verenlerinde artış göstermesini ve bu yönde tüketiminde daha fazlalaştırılmasına katkıda bulunmuştur. Gazeteler ve haber verenler de bu değişime yönelik olarak farklı içerikler geliştirmeye başlamışlardır. Haber içerikleri daha geniş bir okuyucu kesimine yönelik olarak; eğlence, spor, karikatür vb. öğelere de önemli bir yer vermeye başlamışlardır. Bu durum da, yeni okuyucuların ilgisini çekmesini ve yeni formatlara ilgi duymalarına sebep olmuştur. Tüm bu gelişmeler neticesinde, haber akışı ve haber içerikleri değişme başlamıştır.

4. Değişimin Temel Dinamiği Yönünde Teknoloji ve Yeni Medya