Türkiye’nin en gözde yerel turizm destinasyonları arasında 2 önemli bölge bulunduran TR81 Bölgesi; son yıllarda Türk turistlerin kültür, doğa ve yeme-içme konseptlerine artan ilgisi nedeniyle popülerliğini hızla artırmaktadır. Turizm, Bölgenin en önemli iş ve istihdam kaynaklarından biri haline gelmektedir.
Bölgedeki diğer sektörlerin rekabetçilik seviyesinin düşük olması, Bölge dışına katma değerli ürün/hizmet sunma konusunda yetersizlik ve mevcut işletmelerin yenilenme düzeyinin yetersizliği, üretim sektörlerindeki temel problemler (kurumsallaşmama, büyümenin finanse edilememesi, düşük fiyatla rekabet vb) bölgenin sosyo-ekonomik gelişmesinde başarılı ivme yakalamasını etkilemektedir. Aynı zamanda, Bölgede, üretim sektörlerinde nitelikli yığınlaşma yoktur.
Bu açıklardan değerlendirildiğinde; Bölge için, hizmet sektöründe büyüme ile; hem Türkiye’de, hem de Dünya’da yükselen değer olan turizm sektörünün gelişme trendinden Bölgenin daha iyi yararlanmasını sağlaması avantajı taşımaktadır.
Ancak, mevcut durumda, turizm sektörü, TR81 Bölge ekonomisi için potansiyelini tam anlamıyla kullanamayan, üretim sektörüyle benzer sorunlar nedeniyle büyüme konusunda da zorlanan işletmelerin çoğunlukta olduğu bir sektördür. Üstelik Bölgede turizm yan ve destek hizmetleri konusunda da tatmin edici bir yığınlaşma bulunmamaktadır.
Bartın ve Karabük, ulaşım imkanları konusunda önemli yatırımlar çekmişler, yol ve ulaşım alternatifleri açısından geçmişe göre daha avantajlı hale gelmişlerdir. Buna rağmen, gelişen turizm hizmetleri için ihtiyaç duyulan altyapı iyileştirmeleri aynı hızla gelişmemiştir. Otopark, turist rehberleri, Bölge içi ulaşım, yol işaretleri, turist yönlendirmeleri gibi altyapı alanında iyileştirme ihtiyacı vurgulanmaktadır. Turizm tanıtımları internet dışı kaynaklarda düşüktür, internette ise, Bölge işletmelerinin farklı görsel kalite, farklı sloganlar ve Bölgenin farklı unsurları üzerine yaptıkları tanıtım nedeniyle Bölge için “ortak imaj” oluşmamaktadır. Uluslararası müşteriler için
TR81Düzey-2 Bölgesi Sektör Tanımlama,
Önceliklendirme ve Rekabet Analizi Raporu 2013
121
tanıtım yok denecek kadar azdır. Örneğin, Türkiye’nin tanıtımı için hazırlanan goTurkey.com sitesinde konaklama seçenekleri arasında Bölge yer almamaktadır.
Genellikle yerli turistler tarafından tercih edilen TR81 Bölgesi, özellikle de Bartın ve Karabük; son yıllarda önemli bir büyüme trendi elde etmiştir. Turist sayıları Bartın’da ortalama 110 bin, Karabük’te 190 bin civarında seyretmektedir. Aynı büyüme ivmesi yabancı turistler için yakalanamamakta, mevcut seviye sürdürülmektedir. Zonguldak’ın yabancı turist sayısı ihmal edilebilir seviyelerde iken, Bartın’da ortalama 19 bin, Karabük’te 9 bin seviyesindedir.
Şekil 27: TR81 Bölgesi Turist Sayıları
Kaynak: (TÜRKER, 2012)
TR81Düzey-2 Bölgesi Sektör Tanımlama,
Önceliklendirme ve Rekabet Analizi Raporu 2013
122
Şekil 28: Safranbolu Yabancı Turist Dağılımı
Kaynak: (Safranbolu Turizm Danışma Bürosu, 2013)
Yukarıdaki grafikle birlikte değerlendirilmesi gereken bir başka veri de konaklama ve turizm yan hizmetlerindeki gelişmelerdir. Konaklama sayılarında da artış gözlemlenmekle birlikte, saha görüşmelerinden edinilen izlenim bu artışın talebi karşılamakta yetersiz kaldığı ve konukların bölgedeki evlerde, pansiyonlarda konaklamak zorunda kaldıklarıdır.
Konaklama imkanlarının yetersizliği, medya da sıklıkla gündeme gelmekte, özellikle milli/dini bayramlarda konaklama zorlukları haber olmaktadır. Örneğin, Amasra Belediye Başkanı tarafından Sabah Gazetesi’yle yapılan röportajda günlük turist sayısının 40 bine ulaştığı, ilçenin özellikle hafta sonları yoğun olduğu, 3 bin kişiye ulaşan yatak kapasitesinin talebi karşılamadığı belirtilmiştir. (Sabah Gazetesi, 2013) Benzer şekilde, konaklama yetersizliği nedeniyle çevre köylerde pansiyonların bayram nedeniyle bölgeye gelen turistlere açılmasına rağmen konaklama ihtiyacının karşılanmasına yetmediği haberleri de paylaşılmıştır. (Sabah Gazetesi, 2013) Safranbolu için benzer haberlere rastlanılmamakla birlikte, yeni yatırımlar ve 5 yıldızlı otel konusunda ilerlemelerin yarattığı olumlu hava hakimdir.
Bölgedeki işletmeler yenilikçi turizm ürün/hizmeti geliştirme, yenilikçi tanıtım/pazarlama metotları kullanma gibi birçok alanda hiçbir faaliyet göstermeyen yapıdadırlar. Orta ve uzun vadede, Bölge turizm sektörünün de üretim sektörlerindeki gibi düşük fiyat rekabetinden başka strateji geliştirmeyen, büyüyemeyen, diğer
TR81Düzey-2 Bölgesi Sektör Tanımlama,
Önceliklendirme ve Rekabet Analizi Raporu 2013
123
sektörleri hareketlendiremeyen ve fırsatları iyi değerlendiremeyen işletme yapısında kalmaları riski yüksektir. Bu bağlamda, ülkemizde başarılı yerel turizm destinasyonları başta olmak üzere, uluslararası destinasyon geliştirme çalışmalarının da yakından incelenerek döngünün yönünün değiştirilmesi önemlidir.
Türkiye’de kültür ve yeme-içme turizmi, ulaşım ve iletişim (internet kullanımının yaygınlaşması gibi) imkanlarının gelişmesiyle birlikte büyüme trendine girmiştir. Belli rotalar, bölgeler, tarihi-kültürel varlıklar medyanın da katkısıyla daha iyi tanıtılabilir, pazarlanabilir duruma gelmiştir. Turizm bölgeleri, müşteri segmentlerine göre hizmet çeşitlendirmeye başlamışlar, farklı beklentiler ve eğitim düzeylerine göre yenilikçi ve yaratıcı hizmetler gelişmiştir.
Türkiye’de yerel turizm konusunda markasını kuvvetlendirmiş bölgeler incelendiğinde aşağıdaki hususlarda iyi performans gösterdikleri gözlemlenmektedir:
Tablo 24: Başarılı Yerel Turizm Destinasyonlarının Özellikleri
Internette iyi tanıtım, nitelikli görseller ve detaylı bilgilerle desteklenmiş, yabancı dil desteği olan siteler yoluyla yüksek rating elde etme,
Bölge turizm aktörlerinin ortak vizyonda birleşmeleri ve işbirliği geliştirme, Hizmet çeşitlendirme; çözüm üretici ve değer yaratan yenilikçi hizmetler, Güçlü destek ve yan turizm hizmetleri zinciri,
Yöresel ürünlerin profesyonelce pazarlanması, turizm aktiviteleri arasında özel yer bulması,
Bölgenin her konuda değil, seçilmiş bazı spesifik turistik unsurlarla markalaştırılması, Spesifik turist gruplarına yönelmeleri ve bu yolla daha kolay tanıtım ürünleri geliştirebilme,
Belli turizm türlerine yoğunlaşma yoluyla uzmanlaşma,
Bölgedeki tüm turizm unsurları arasında vizyon birliği sağlama ve marka kimliği konusunda tutarlı mesajlar verme,
Bölgelerdeki turizm noktalarının tanıtılması sürecinde öyküleme ve bir hikayenin
TR81Düzey-2 Bölgesi Sektör Tanımlama,
Önceliklendirme ve Rekabet Analizi Raporu 2013
124
parçası olma duygusu verilerek turistle bölge arasında duygusal bağ kurma, Yenilikçi ve geniş kitlelere hitap eden tanıtım materyalleri geliştirme,
Yerel ürünleri turizm stratejisiyle ilişkilendirme ve kalite sürdürülebilirliği sağlama, Nitelikli destek hizmetleri ve turizm yan ürünleri sağlama
Bartın ve Karabük her geçen yıl yabancı turistler için çekici hale gelmesine rağmen, diğer bölgelerle karşılaştırıldığında yabancı turistlerle elde edilecek potansiyel tam anlamıyla kullanılamamaktadır. Son yıllarda Arap turistlerin Amasra’ya, Uzakdoğulu turistlerin de Safranbolu’ya ilgisi artsa da; yabancı turistlere yönelik turizm faaliyetlerinin gelişmesinin önünde büyük engeller bulunmaktadır. Örneğin, kültürel ve doğal kaynaklar konusundaki potansiyel iyi değerlendirilememekte, hizmet kalitesi gelişmemekte, turizm aile işi olarak kalmakta, kurumsallaşamamakta, turist akışı hala belli sezonlarla sınırlı kalmaktadır.
Bölgede uluslararası ulaşım imkanı kısıtlı olduğundan, yabancı turistler konusunda gümrük varış istatistiklerinden, ya da Emniyet Müdürlüğü verilerinden yararlanmak mümkün olmamaktadır. Ancak, kısıtlı da olsa TÜİK verilerinden, 2009’dan itibaren Çaycuma üzerinden havayoluyla Bölgeye ulaşımın sağlandığı ve giriş sayısının her yıl artış eğiliminde olduğu görülmektedir. (TÜİK, 2012). Ulaşım, Bölgenin yabancı turistler için çekici hale gelmesi kadar, uluslararasılaşması açısından da etkilidir. Uluslararası işbirlikleri, profesyonel ortaklıklar, yeni iş ve ticaret geliştirme gibi birçok unsur Bölge ulaşım imkanlarının artırılmasıyla doğrudan ilgilidir. Bu nedenle, diğer Bölgelerdeki ulaşım imkanlarının gelişmesine paralel, Bartın ve Karabük de hem karayolu hem de deniz ve demiryolları ile ulaşımın gelişmesiyle turizm potansiyelini harekete geçirme konusunda avantajlı duruma gelecektir.
Bartın ve Karabük turizm ekosistemi temel olarak aile şirketlerinden oluşan işletmelerin hakimiyetindedir. Çoğu işletme profesyonel yöneticilerle çalışmamakta, Bölge’ye turizm konusunda yetenek aktarımı sınırlı kalmaktadır. Karabük’te spor kulüplerinin Safranbolu’da konaklaması Bölgeyi farklı turizm müşterilerinin varlığı konusunda hareketlendirirken, eşzamanlı olarak da yenilikçi turizm alanları
TR81Düzey-2 Bölgesi Sektör Tanımlama,
Önceliklendirme ve Rekabet Analizi Raporu 2013
125
yaratılmaya çalışılmakta, örneğin; restore edilmiş ve estetik tasarımlarla bezenmiş konaklarda ağırlama gibi turizm faaliyetleri hız kazanmıştır. Amasra ise, genellikle tesis ömrü eski otellerin hakimiyetinde, yeme-içme ve turizm yan hizmetlerinin daha öne çıktığı bir pozisyondadır.
Her iki Bölge de; Türk KOBİ’lerinin genel problemlerinden biri olan “aynı müşteri grubuna hizmet verme”, “rakibinin müşterileri üzerine strateji geliştirme” stratejisiyle çalışan turizm KOBİ’lerinin hakimiyetindedir. Değer yaratma sürecini; müşterinin ürün/hizmetten sağladığı faydayı artırıcı, yenilikçi ya da sorun çözücü ürün/hizmet geliştirme ve bu konuya yatırım yapma yerine tüm stratejiler maliyet azaltımı üzerine geliştirilmektedir. Her iki Bölgede de turizm konusunda yüksek potansiyel yerel girişimcilerce değerlendirilerek yeni işletmeler gündeme gelse bile, her yeni işletme aynı müşteri grubuna, aynı hizmet kalitesi ve maliyetlerle hitap etmeye çalıştığından Bölge içi tüm turizm işletmeleri arasında sıkı rekabet vardır. Bu rekabet turizmin gelişmesi konusunda işbirliğini de etkilemektedir.
TR81Düzey-2 Bölgesi Sektör Tanımlama,
Önceliklendirme ve Rekabet Analizi Raporu 2013
126
Şekil 29: Bartın ve Karabük Turizm Ekonomisi Unsurları