Barınma ve Kalıcı Konut Sorunu

Azerbaycan’da göçmenlerin karşılaştıkları en önemli sorunların başında bu insanların bir an önce kalıcı bir barınma yeri edinebilmeleri gerekmektedir. Sorunların çözümünde kaçkın ve mecburi göçmenler arasında bir karşılaştırma yapıldığında kaçkınların sorunları geçen müddet içerisinde büyük oranda çözüldüğü ve mecburi göçmenlere oranla nispeten daha iyi durumda oldukları söylenebilir.

Mecburi Göçmenler Azerbaycan genelinde daha ziyade 31 şehir ve bölgede sıklıkla meskûnlaşmıştır. Azerbaycan yönetimi göçmenleri Bakü dışında diğer bölgelerde meskûnlaştırma politikası gütse de bunda pek başarılı olamamıştır. Zira başkent Bakü’nün

yaşam ve geçim (iş imkânı) imkânları açısından daha uygun şartlarda bulunması sebebiyle göçmenler bir şekilde başkente yerleşmeye çalışmışlardır. Azerbaycan’ın bütün bölgelerindeki 72 idari bölgeden 57’si arazisinde yerleşen göçmenlerin tahminen % 43’ü

şehirlerde, 1/5’i ise sınır bölgelerinde meskûnlaştırılmıştır. Şehre yerleşenler daha ziyade okul, yurt, çocuk yuvası, pansiyon gibi devlete ait sosyal binalarda yerleştirilmişlerdir. Sınır bölgelerindekiler ise sosyal binaların yanı sıra akraba ve tanıdıklarının yanlarına yerleşmişlerdir. Göçmen (kaçkın ve mecburi göçkün) yerleşim birimlerinin ekseriyetinde temiz su, elektrik, kanalizasyon vs. gibi altyapı yatırımları yetersiz veya hiç mevcut değildir. Sigma Araştırma Merkezi’nin 1997 yılında yapmış olduğu bir çalışmada göçmenlerin sadece % 7’sinin yaşadıkları yerlerin asgari yaşam standardına uygun olduğu anlaşılmıştır (Oğan, 2001:441).

Şekil 2. Mülteci (kaçkın) ve mecburi göçmenlerin bölgelere göre mevcut meskûn

durumu

Kaynak: Hatemov (2005:141).

Yukarıdaki tabloda resmi rakamlara istinaden göçmenlerin % 32,1’inin Bakü ve Sumgayıt

şehirlerinde meskûnlaştıkları gösterilmektedir. Ancak bu resmi rakamlar gerçek durumu yansıtmamaktadır. Zira kırsal bölgelerdeki işsizlik ve elverişsiz yaşam koşulları sebebiyle

göçmenlerin başkent Bakü ve Sumgayıt şehirlerine yığıldıkları bilinmektedir (Oğan, 2001:441).

Şekil 3. Mülteci (kaçkın) ve mecburi göçmenlerin mevcut iskân durumu

Kaynak: Hatemov (2005:142).

Yukarıdaki grafikten de anlaşılacağı üzere toplam göçmenlerin yaklaşık 1/3’ü çeşitli

şekillerde elde edilen evlerde yaşamaktadırlar. Evlerde yaşayan göçmenlerin ise yaklaşık % 55,6’sı büyük şehirlerde bulunmaktadır. Ermenistan ve Orta Asya’dan (Ahıskalılar) göç ettirilen 47 bin aileye (ki bu rakam toplam Kaçkın ailelerin % 95,6’sına tekabül eder) kalacak ev sağlanmıştır. Bu ailelerden yaklaşık 10 bin Kaçkın ikinci defa göçmen durumuna düşmüştür.

Ayrıca Ermenistan’dan kaçkın düşenlerle Bakü’de yaşayan Ermenilerin karşılıklı olarak evlerini değiştirmelerine resmen izin verilir. Göçmenler arasında çadırlarda, barakalarda, yük vagonlarında, yarım kalmış inşaatlarda, yol kenarlarında, mağaralarda yaşayan ailelerin durumları diğerlerine göre daha zordur. Özellikle kış aylarında buralarda barınmak çocuk ve yaşlılar için katlanılır gibi değildir. Elektriği, suyu ve kanalizasyonu olmayan bu gayri sıhhi yerlerde yaşayan çocukların sağlıklı olarak yetişip topluma katılmaları uzun bir süreç gerektirecektir. Devlet şehit ailelerinin yerleştirilmesine öncelik vermesine rağmen bu konuda alınması gereken çok mesafe vardır ve çok sayıda aile uygun bir yere yerleşebilmek için sıra beklemektedir. Ayrıca okul, yurt ve çocuk yuvalarında üç- dört aile bir arada kalmaya mecbur olmaktadır (Yeşilot, 2006:87-88).

Göçmenlerin grafik olarak sunulan meskûnlaşma durumları şu şekilde olmuştur: Çadırlarda 15.530 aileden ibaret 73.982 kişi, gecekondularda 19.782 aileden ibaret 98.979 kişi, devlete ait konutlarda, çocuk yuvalarında, okullarda ve yurtlarda 43.905 aileden ibaret 175.255 kişi, tatil köyleri ve sanatoryumlarda 5.236 aileden ibaret kişi 20.240, akraba ve tanıdık evlerde 38.926 aileden ibaret 156.420 kişi, başkalarına ait olduğu halde göçmenler tarafından zapt edilmiş evlerde 8.954 aileden ibaret 35.472 kişi, inşası yarım kalmış binalarda 8.954 aileden ibaret 44.502 kişi, çiftliklerde 7.555 aileden ibaret 32.721 kişi, yük vagonlarında 2.076 aileden ibaret 8.859 kişi, yol kenarlarında ve toprakta kazılmış mağaralarda 3.418 aileden ibaret 14.864 kişi (Hatemov, 2005:142).

Tablo 11. Mülteci (kaçkın) ve mecburi göçmenlerin kategorileri

No Kaçkın ve Mecburi Göçmenlerin Kategorileri Sayı

Toplam Đçindeki %

A Đşgalden kurtanlmış rayonlarda (illerde) 80.044 9,93 önceki yaşadıkları yerlere dönen

göçmenler (Nahçivan, Agdam,

Akstafa, Ağcabedi, Gedebey, Fuzuli)

B Çadırlarda, barakalarda, tren vagonlarında, 118.997 14,77 Toprak mağaralarda, inşaatlarda ve

diğer yerlerde meskunlaşanlar

C Kaçkın ve Mecburi Göçmenlerin sıkça 357.125 44,32 meskunlaştıklan Rayonlarda (illerde) (Abşeron,

Agdam, Agcabedi, Beyiegan, Bilesuvar, Berde, Imişli, Yevlak, Geranboy, Saath, Sabirabad, Terter, Fuzuli, Hanlar, Şemkir)

D Bakü şehrinde yaşayanlar: Bunlardan: 226.388 28,09

Sosyal binalarda 62.545 7,76

Đnşaatlarda 404 0,05

Özel ve devlet evlerinde 163.389 20,28

E Sumgayit ve diğer büyük şehirlerde 128.3.33 15,93 Yaşayanlar; Bunlardan:

Sosyal binalarda 37.602 4,67

Đnşaatlarda 3.780 0,47

Özel ve devlet evlerinde 86.051 10,68

Yol kenarlarında yaşayanlar 900 0,11

P Köy bölgelerinde yaşayanlar; Bunlardan:

Kaynak: (www.turksam.org, 2007).

Azerbaycan halkının geneline göre kaçkınların ve mecburi göçmenlerin çoğalması, ülke arazisinin % 20’sinin işgal altında olması Azerbaycan’da sosyal müteşekkilleşmeyi zorlaştırmaktadır (www.azadqarabag.azerall.info, 2007).

Çünkü; 1 milyona yakın Azeri vatandaşı 15 yıla yakın süredir evsiz, yersiz, yurtsuz ve bir gün tekrar atalarının topraklarına dönme umuduyla yaşamaktadır. Azerbaycan’ın bir çok ilinde Karabağ göçmenler, şehirlerin sağlıklı bir sosyal altyapı yapıya sahip olması engellemekte ve bir çok şehirde “gecekondulaşma” şeklinde toplumsal sorunlar ortaya çıkmaktadır.

Barınma sorunları büyük oranda çözülen Kaçkınlar ve bu sorunları çözülememiş Mecburi Göçmenler aşağıdaki şekilde kategorilere bölünebilirler.

Bunun yanı sıra işgal altında olmamasına rağmen Azerbaycan’ın Ermenistan ile olan sınır bölgeleri sürekli ateş hattında ve aynı zamanda ateş altında olduğu için bu bölgelerdeki insanlar da daha güvenli yerlere gitmek için evlerini terk etmek durumunda kalmış ve göçmen durumuna düşmüşlerdir. Toplam 20.678 aileden ibaret 86.386 kişinin bölgelere göre dağılımı şu şekildedir:

Ağstafa: 328 aileden ibaret 1.152 kişi, Ağcabedi: 681 aileden ibaret 3.358 kişi, Gazah: 1.712 aileden ibaret kişi, Gedebey: 87 aileden ibaret 313 kişi, Terter: 1.186 aileden ibaret 4.973 kişi, Ağdam: 5.369 aileden ibaret 20.443 kişi, Fuzuli: 11.119 aileden ibaret 49.967 kişi, Nahçivan Muhtar Cumhuriyeti’nin Sederek Şeheri’nde 103 aileden ibaret 476 kişi ve

Şerur şehrinde ise 93 aileden ibaret 273 kişidir (www.turksam.org, 2007).