Geçici barınma merkezlerinin barınma mekanı olan konteynerler için konteyner içi özel ve konteyner dışında ortak kullanımı olan umumi banyo ve tuvalet düzenlenebilir. Engelli ve hareket kısıtlılığı olan kişilere yönelik tasarlanacak konteynerler için tuvalet mekanı banyo içinde düşünülmelidir. Erişilebilir bir banyo mekanında hemzemin bir duş mekanı (perdeli, tekerlekli sandalye ile ya da oturma aparatı ile duş alma olanağı sunan), klozet, lavabo, ayna ve diğer banyo malzemeleri (tuvalet kağıdı, sabunluk, havluluk, çöp kutusu vb.), yardım butonu/ipi, banyo duvarları boyunca sabit ve/veya hareketli yatay ve düşey tutamak gibi donanımlar yer almalıdır.
Şekil 23a : Olası transfer pozisyonları Şekil 23b : Lavabonun klozet yanında olduğu banyo örneği.
Şekil Açıklaması : 1.En az 90cm, 2.En az 150cm, 3.En az 10cm-en fazla 25cm, 4.Katlanabilir tutunma çubuğu, 5.Duvara sabitlenmiş tutunma çubuğu, 6. 70cm, 7. 46cm, 8.En az 30cm-en fazla 35cm, 9.En az 190cm, 10.Lavabo, 11.En az 55cm, 12En az 35cm-en fazla 45cm
Yerden kazanmak adına kapı dışarıya açılmalı, sürme kapı ya da katlanabilir kapı uygulanmalıdır. Mekan içinde tekerlekli sandalyeli birinin kolay hareket edebilmesi için 150 cm. çapında temiz manevra alanı-nın sağlanması gereklidir (Şekil 23).
Erişilebilir bir banyo mekanında döşeme, tekerlekli sandalyenin hareketine engel olmayacak biçimde, seviye farksız, yani düz olarak düzenlenmelidir. Girişte seviye farkı varsa 6 mm’den fazla olmamalıdır.
6 mm. ile 13 mm. arasındaki seviye farklılıkları 1/2’den fazla olmayan bir eğimle süreklilik sağlanma-lıdır. Banyo ve tuvalet giderleri kapı önünde su birikmesini önleyecek biçimde tasarlanmasağlanma-lıdır. Kapı, menteşeli ise en az 900 açılabilmelidir. Kapıda net açıklık en az 90 cm. olmalıdır. Gereksinim duyulursa engelliler için acil durum çağrı aparatı, klozetten ve yere düşüldüğünde yetişebilecek şekilde, iple çeki-lerek çalıştırılabilir özellikte olmalıdır. Banyolarda yer alacak tuvalet bölümünde klozet yerleştirilirken orta aksın yan duvardan uzaklığı en az 46 cm. olmalıdır. Klozetin yerden yüksekliği 43-48 cm. arasında olmalıdır (Şekil 24).
Şekil 24: Banyo mekanında tuvalet bölümü.
Şekil Açıklaması : 1-Katlanabilir tutunma çubuğu, 2-Tutunma çubukları klozet yüksekliğinden 25-35cm daha yu-karıda olmalıdır, 3. Düşey tutunma çubuğu,4-Aynanın yerden yüksekliği en fazla 110cm-aynanın en üst noktası en fazla 190cm’de olmalıdır, 5-Sıvı sabunluk 80-110cm. 6-Kağıt havluluk ya da el kurutma makinesi 80-110cm.
7-Çöp kutusu 8- Tuvalet kağıdı 60-70cm., 9- Bağımsız taharet musluğu 10-Lavabo
Klozet, banyo içinde tekerlekli sandalyeden klozete transfere olanak verecek biçimde konumlandırıl-malıdır. Banyo mekanının tasarımında standartlara uygunlukla birlikte mümkün olduğunca engelli ya da hareket kısıtlılığı olanların kullanabilirliği dikkate alınmalı, onların kullanımını kolaylaştıracak düzen-lemeler yapılmalıdır. Banyo mekanı içinde yer alan klozetin kullanımında da standart ölçülere dikkat edilmeli, zemin engellerden arındırılmalı, seviye farklılıkları ortadan kaldırılmalı, tutamaklarla destek sağlanmalı ve banyo tefriş elemanlarının hepsinin erişilebilirliği ve kullanılabilirliği sağlanmaya çalışıl-malıdır. Yaygın olarak klozete önden çapraz ve yan yaklaşım örnekleri ve ölçüleri Şekil 25’te verilmiştir.
Standartların sağlandığı bu çözümler yapılabileceği gibi banyo mekanında olabildiğince bireysel kulla-nımı mümkün kılabilen düzenlemeler tercih edilmelidir.
Sifon kollarının fotoselli olması tavsiye edilmekle birlikte, el ile kumandalı veya otomatik de olabilir. Bu kollar, tek elle kolayca idare edilebilmeli, kullanmak için ek bir kuvvet gerektirmeden kullanılabilmelidir.
Sifon kolu yerden en fazla 112 cm. yüksekte olmalıdır. Tuvalet kağıtlığı ve çöp kutusu erişilebilir mesa-fede olmalıdır. Sabit ya da hareketli tutunma çubuklarının çapı 32-38mm. arasında olmalı ve kolayca kavranabilmelidir. Duvara monte edilmişse duvarla tutunma çubuğu arasında 4 cm. mesafe bulunma-lıdır. Tutunma çubuklarının sağ ve sol el kullanımını mümkün kılabilmesi için klozetin her iki tarafında da bulunmalıdır. Tutunma çubuklarının güvenli bir şekilde kullanılabilmesi için zemin ve duvar yüzeyine sağlam bir şekilde monte edilmesi gereklidir. Tutunma çubukları yalnızca klozet kullananlar için değil gereksinime bağlı olarak banyo duvar yüzeyinde lavabo ve duş kullanımına da destek olabilir. Kullanım yerine bağlı olarak 80-95 cm. yükseklikte bulunmalıdır.
Lavabolar banyo mekanının önemli tefriş elemanlarından biridir. Bir tekerlekli sandalyelinin kullanabil-mesi de dikkate alınarak ayaklı lavabolar kullanılmamalı, lavabo altına dolap yerleştirilmemelidir. Lava-bo ölçüleri Şekil 26’ya uygun olmalıdır. LavaLava-boların yuvarlak kenarlı olması farklı yönlerden yaklaşıma esneklik sağlayacaktır.
Şekil 25: Klozete çapraz (1,2,3,4) ve yan yaklaşım (1,2,3).
Şekil Açıklaması : Klozete çapraz (1,2,3,4);1-Geçiş biçimi alma,ayaklığı çıkarma ve oturuşu sabitleme, 2-Kolluğu çıkarma ve klozete geçişe başlama, 3-Geçiş, 4-Klozete oturma biçimi, 5-En az 76cm, 6-En az 46cm,
Klozete yan yaklaşım (1,2,3); 1-Geçiş biçimi alma,ayaklığı çıkarma ve oturuşu sabitleme, 2-Geçiş, 3-Klozete oturma pozisyonu, 4-En az 107cm, 5-En az 46cm
Şekil 26: Lavabo ölçüleri.
Şekil Açıklaması : 1-Kağıt havluluk veya el kurutma makinası 80-110cm, 2-Sıvı sabunluk 80-110cm.
Lavabo kullanımı için lavabo önünde boş bir zemin yüzeyi ve lavabo altında diz boşluğu sağlanmalıdır.
Lavabo derinliğinin en az 43-49 cm. olmalıdır. Önden yaklaşımda lavabo önünde 76x122 cm.’lik net dö-şeme boşluğu bulunmalıdır. Bu net dödö-şeme yüzeyinin 49 cm.si lavabo altına doğru uzatılabilir. Lavabo yüksekliği lavabonun alt yüzüne kadar, net en az 75 cm., lavabonun ön üst yüzüne kadar en fazla 86 cm.
olmalıdır. Diz boşluğu için döşeme üzerinden lavabonun altındaki boru kısmına kadar olan yükseklik en az 68.5m. olmalıdır. Bu minimum yüksekliğin lavabonun ön yüzünden içeri doğru en az 20.5 cm.’lik bir derinlikte de sağlanmış olması gereklidir (Şekil 27). Lavabo armatürleri kollu, itmeli tipte, fotoselli veya elektronik kontrol mekanizmalı olmalıdır. Musluklar ve diğer kontrol araçları tek elle ve kolayca kullanılabilmelidir. Fotoselli tipte musluklar tercih ediliyorsa en azından 10 saniye açık kalabilmelidir.
Armatürler seçilirken, el yıkama sırasında el ile lavabo arasındaki mesafenin rahat kullanılabilir şekilde olmasına dikkat edilmelidir. Lavabo altındaki sıcak su ve drenaj boruları yalıtılmalı veya dokunmaya kar-şı korunmalıdır. Lavabo altında keskin ve rahatsız edici yüzeyler bulunmamalıdır.
Banyo mekanında yer alan aynaların alt kenarı döşeme üzerinden en fazla 90 cm., üst kenarı en az 190 cm. yükseklikte olmalıdır. Aynanın döşeme üzerinden 90 cm.’den yukarıda bulunması zorunlu du-rumlarda tekerlekli sandalye kullananlar ile kısa boylular açısından aynanın öne doğru 10 0 - 15 0 eğim verilmiş aynalar tercih edilmelidir. Tekerlekli sandalye kullanan kişinin göz hizası yerden 110-130 cm.
yüksekliktedir.
Şekil 27: Lavabo önü ölçüleri.
Şekil Açıklaması: Sol taraf; 1-Net döşeme alanı, 2-En az 43cm-en fazla 49cm, 3-En az 122cm, 4-En fazla 49cm, 5- En az 76cm, 6- Lavabo altı tesisat
Klozet ve lavabo kullanımı gibi yıkanma biriminin de erişilebilir olması, tekerlekli sandalye ile girilebile-cek ve hareket edilebilegirilebile-cek biçimde tasarlanması gereklidir (Şekil 28). Yıkanma birimi küvet ya da duş teknesi olabilir, ancak küvet yerine duş teknesi veya teknesiz bir zemin de tercih edilebilir. Teknesiz bir zeminde duş bölümü banyo dolaşım alanından kesintisiz bir yüzeyle ayrılmalı ve kaymaz bir zemin kaplamasına sahip olmalıdır. Net döşeme alanı, banyo girişi ve tekerlekli sandalye ile yıkanma birimine yaklaşım biçimine göre düzenlenmelidir.
Duş teknesi/kabini/zemini üzerinde alana girmeyi engelleyecek eşik vb. herhangi bir kot farkı bulun-mamalıdır. Banyo mekanında duş alanı ebatları 95x95 cm. veya 76x150 cm. boyutlarında olmalıdır. Duş alanını koruma bordürü yer alıyorsa, bordür en fazla 1.3 cm. yükseklikte olmalıdır. 76x150 cm.
ebatla-Şekil 28: Banyo örneği.
Şekil Açıklaması: 1-Tekerlekli sandalye dönüş alanı, 2-En az 235cm, 3-En az 90cm, 4-En az 225cm, 5-Duş teknesi
Şekil 29: Duş teknesi/alanı ölçüleri.
Şekil Açıklaması: 1-Hareketli duş başlığı, 2-Yatay tutun-ma çubuğu, 3-Düşen tutuntutun-ma çubuğu 4-En az 45cm x 45cm ebatlarında katlanabilir duş oturağı, 5-Havlu as-kıları, 6- Transfer alanı, 7-Islak alan (su gideri yönünde 1:50 - 1:60 eğimli), 8-Duş kontrol
rındaki duş alanlarında koruma bordürüne gereksinim yoktur. Gerektiğinde bir tekerlekli sandalyelinin bile bağımsız olarak banyo yapabileceği yeterli büyüklük sağlanmalıdır. Duş alanına tekerlekli sandalye ile erişim sağlandıktan sonra tekerlekli sandalye ile duş alınabileceği gibi en az 45x45 cm. ebatlarında katlanabilir duş oturağına geçiş sağlanarak da duş alınabilir. Her iki durumda da duvar yüzeylerinde sabit ya da hareketli tutunma çubukları/barları bulunmalıdır.
Duş alanında bir oturma yeri bulunuyorsa bu oturak banyo zemininden 43-48.5 cm. yükseklikte sağlam bir şekilde monte edilmelidir. Oturak, yan ve arka duvardan en fazla 3.8 cm. uzaklıkta, oturak eni arka duvardan itibaren 40 cm. derinliğinde olmalı ve 60 cm.’yi aşmamalıdır. Duş perdesi kullanılıyorsa, te-kerlekli sandalyeden duş oturağına geçmeye veya su kontrol araçlarını kullanmaya engel olmamalıdır (Şekil 29).
Mutfak / Mutfak Nişi
Engelli ya da hareket kısıtlılığı bulunan birinin yaşadığı konteyner için mutfak bir bağımsız mekan ya da mekan içinde bir niş şeklinde olsun erişilebilir bir güzergah üzerinde olmalıdır. Geçici barınma merkezle-rinde yer alan konteynerlerde bağımsız bir mutfak mekanı ya da bir mekan içinde mutfak nişi bulunması kullanım sınırlarını değiştireceği için tasarım ebatları da farklılaşacaktır. Bununla birlikte, geçici barınma merkezi tarafından sağlanan donanımların ve sunulan hizmetlerin kapasitesine göre de mutfak ya da niş mekanının tasarımı farklılaşabilmektedir. Konteyner mutfağında hangi araç gerecin kullanılacağı, hangi elektrikli araçların kullanımına izin verileceği belirlendikten sonra mutfak tefrişi yapılmalıdır.
Tekerlekli sandalyeli bir aile ferdinin kullanma zorunluluğu bulunmadığı durumlarda konteynerde ge-nişliğin sınırlı olduğu çok işlevli modüler mutfak tasarımları tercih edilmelidir (Bakınız Resim 7-8). Böy-lece yıkama, pişirme, ısıtma, soğutma/koruma ve depolama gibi işlevler konteynerlerin yaşama, uyuma ve banyo gibi işlevleri yanında zaten sınırlı alan sunan bölümlerinde Şekil 30’daki örneklerde olduğu gibi minimum alanda çözümlenebilir. Alan büyüdükçe işlevsel çeşitlilik ve kullanım alanı da genişleyebilir.
Dolayısıyla bu çözümlerin konteyner tasarımında mutfak nişi için ayrılan alana göre tasarlanması esastır.
Resim 7 - 8: Çok işlevli modüler mutfak örnekleri.
Resim 9 - 10: Mutfak tezgahının dolaba dönüştüğü örnek.
Özellikle sınırlı tezgah büyüklüklerinde mutfak ya da mutfak nişinde hangi işlevlerin yer alacağı ve tez-gahın hangi işlevlerle birlikte tasarlanacağı konteynerler için geçici barınma merkezlerince sağlanacak donanımlara bağlıdır. Bir eviye ve ocak işlevi yanında havalandırma için bir davlumbaz, bir mini buz-dolabı, mikrodalga fırın, bulaşık makinesi ve depolama alanı (dolap ve çekmeceler) tezgah tasarımının belirleyicisi olacaktır. Konteyner gibi bir yapıda sınırlı bir alanda hizmet verecek olan tezgahların açıkta görülmesi ya da kapatılarak bir mobilyaya dönüşmesi yine kullanılabilirlik seçenekleri arasında yer al-malıdır (Resim 8, 9 ve 10).
Mutfak tezgahında yer alacak donanımların büyüklükleri farklılaşabilir. Standart bir eviye yerine tezgah yüzeyinde daha geniş bir kullanım için daha dar eviye tasarımları yer alabilir (Resim 11). Her tür eviye uygulamasında armatürün duvar yerine tezgah yüzeyine montajı konteyner duvarına müdahaleyi sınır-landıracaktır.
Resim 11 - 12: Tezgah donanımları ve tezgah erişilebilirliği.
Şekil 30: Önden yaklaşım.
Şekil Açıklaması (a): X=51cm - 63cm olduğunda; Y=122cm, X=0-63cm olduğunda;Y=122cm Şekil Açıklaması (b): 1- 122cm, 2- 76cm, Not:Kesik çizgiler yaklaşım mesafesinin izdüşümüdür.
Farklı boyutlardaki elektrikli ocaklar, ebatlarına göre pişirme işlevini yerine getirirken kullanılmadığı za-man tezgahın bir parçası olabilirler. Bununla birlikte tezgahı bir tekerlekli sandalyelinin önden yaklaşım-la kulyaklaşım-lanabilmesi için tezgah altında yeterli boşluk bırakılmalıdır (Resim 12). Mutfak ya da mutfak nişine erişim için geçiş genişliğinin en az 105cm. olması gerekir. Mutfak tezgahının bir tekerlekli sandalyelinin kullanımına yönelik boyutlar önden yaklaşım ve yandan yaklaşım olarak iki farklı açıdan ele alınabilir.
Bir engel (tezgah) üzerinden önden yaklaşım için mümkün olan erişim yüksekliği Şekil 30’da gösterildiği gibidir.
Şekil 31: Mutfak tezgahına önden yaklaşım.
Şekil 32: Yandan yaklaşım (a) net döşeme alanı ve (b) alt-üst yaklaşım mesafeleri.
Şekil Açıklaması (a) ve (b): 1-122cm, 2-76cm, 3-En fazla 25cm, 4-137cm, 5-23cm
Bir engel üzerinden önden yaklaşımda tezgah altının bir tekerlekli sandalyeli tarafından kullanılabilirli-ğinin sağlanması Şekil 31’da gösterilmiştir.
Tezgah ya da raflara yandan yaklaşımda net döşeme mesafesi, tekerlekli sandalye kullanan kişiye pa-ralel yaklaşıma izin verdiğinde, yandan yaklaşım yüksekliği yerden en fazla 137 cm. ve en az 23 cm.
olmalıdır (Şekil 32).
Şekil 33: Yandan yaklaşım mesafeleri
Şekil Açıklaması: 1-117cm, 2-En fazla 86,5cm, 3- 61cm, 4- 76cm, 5-Engel
Genişliği 60 cm. olan tezgaha yandan yaklaşımda tezgah yüksekliğinin en fazla 86.5 cm. olması gerek-lidir. Engel yönündeki elle erişilebilecek en yüksek nokta 117 cm. dir. Engelin bir tezgah değil bir raf (30-40 cm.) olması durumunda yandan yaklaşımın yerden minimum ve maksimum değerleri değişebilir (Şekil 33).