rafından ve Eskişehir İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (Eskisehir Provincial Directorate of Disaster and Emer- gency), Handy Club Ostrava, Ostrava Technical University, AIJU Technological Institute ve PREVIFORMLda kuruluşlarının katkılarıyla hazırlanmıştır. Bu çalışmada yer alan bölümler projenin tam ismi ve numarası veril- meden çoğaltılamaz.
“Erasmus+ Programı kapsamında Avrupa Komisyonu tarafından desteklenmektedir. Ancak burada yer alan görüşlerden Avrupa Komisyonu ve Türkiye Ulusal Ajansı sorumlu tutulamaz.”
“Funded by the Erasmus+ Program of the European Union. However, European Commission and Turkish National Agency cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein”
PROJE KOORDİNATÖRÜ
Recep Bayar, Eskişehir AFAD İl Müdürü EDİTÖR
Prof.Dr.Osman TUTAL, Araştırmacı, Eskişehir Teknik Üniversitesi KATKI VEREN
Başak Bircan TAŞDEMİR, Mimar, Eskişehir AFAD
Ekim 2019
İÇİNDEKİLER
Şekiller ...i
Resimler...ii
Tablolar...ii
Önsöz...iii
BÖLÜM 1...2
Giriş...2
Kapsam ...2
Atıf Yapılan Standard ve Dokümanlar...2
Kavramlar ve Tanımlar...2
BÖLÜM 2...4
Geçici Barınma Yapılarında Temel Erişilebilirlik Konuları ...4
Geçici Barınma Merkezleri ve Konteyner Yer Seçimi ...4
Konteyner Standartları ...5
BÖLÜM 3...6
Konteynere Erişim-Dış Mekan Erişilebilirliği...6
Kaldırımlar...6
Park Yerleri ...8
Konteynerde Sahanlık, Rampa ve Merdiven ...9
Sahanlık...10
Rampa...10
Konteyner giriş rampası...10
Rampa korkuluğu ve koruma bordürü...13
Merdiven...14
Asansör/Lift...16
Giriş/Kapılar...17
Pencereler...18
Zemin, Duvar ve Tavan Kaplaması...20
Banyo ve Tuvalet...21
Mutfak/Mutfak Nişi...25
Yemek Yeme...29
Odalar...30
Konfor...32
Güvenlik...32
Yangın Güvenliği, Emniyet ve Tahliye...33
Kaynakça...36
ŞEKİLLER Şekil 1: Bina yakın çevresi ve bina içinde geçiş genişlikleri...6
Şekil 2: Tekerlekli sandalye için geçiş genişliği...6
Şekil 3: Kaldırım/yaya yolu üzerinde yer alan Izgara yönü ve aralıkları.…...7
Şekil 4: 13mm.’ye kadar olan seviye farkları için düzenleme.………...7
Şekil 5: Bordür rampaları.……… ...8
Şekil 6: Kaldırıma paralel park yeri ve konteynere erişilebilirlik.……..…... ...8
Şekil 7 - 8: Konteynerin zeminle ilişkisi………...……… ...9
Şekil 9: Minimum rampa genişliği ve sahanlıkta (rampa başlangıç-bitiş noktalarında) hareket alanı. ... ...10
Şekil 10: Rampalarda ideal eğim.……... ...11
Şekil 11: Yapı girişi erişilebilirliği.………...………12
Şekil 12: Küpeşte ölçüleri. ………..…...13
Şekil 13: Erişilebilir rampa..……… ...14
Şekil 14: Merdivenlerde hissedilebilir yüzey.………... ...14
Şekil 15: Merdiven ve basamaklar..………...……… ...15
Şekil 16 Küpeşte………...………... ...15
Şekil 17: Merdiven asansörü…... ...16
Şekil 18 - 19 : Kapılarda koruyucu plaka uygulaması...17
Şekil 20: Kapı türü ve geçiş genişliği.………...………..…19
Şekil 21: Konteyner penceresi.……… ...20
Şekil 22: Konteyner zemin kaplaması.…...………... ...20
Şekil 23a: Olası transfer pozisyonları..………. ...21
Şekil 23b: Lavabonun klozet yanında olduğu banyo örneği...21
Şekil 24: Banyo mekanında tuvalet bölümü...22
Şekil 25: Klozete çapraz (1,2,3,4) ve yan yaklaşım (1,2,3)...23
Şekil 26: Lavabo ölçüleri.……….………...………..…....23
Şekil 27: Lavabo önü ölçüleri. ……… ...24
Şekil 28: Banyo örneği. ...25
Şekil 29: Duş teknesi/alanı ölçüleri.…...25
Şekil 30: Önden yaklaşım.…….……… ...27
Şekil 31: Mutfak tezgahına önden yaklaşım.………...…..…..…28
Şekil 32: Yandan yaklaşım (net döşeme alanı ve alt-üst yaklaşım mesafeleri)...28
Şekil 33: Yandan yaklaşım mesafeleri………... ...29
Şekil 34: Masa etrafında farklı oturma düzenleri.……… ...30
Şekil 35 - 36: Erişilebilir oturma odası ve yatak odası örnekleri.…...…..…30
Şekil 37: Dolap ve raf kullanım yükseklikleri. ……… ...31
RESİMLER Resim 1: Erişilebilir rampa……….………...…….14
Resim 2: Sahanlıkta hissedilebilir uyarıcı yüzey uygulaması. ……...….14
Resim 3: Bir konteyner merdiveninde basamak, korkuluk ve küpeşte...….15
Resim 4: Merdiven asansörü………...………... ...16
Resim 5 - 6: Platform asansörü. ……… ...16
Resim 7 - 8: Çok işlevli modüler mutfak örnekleri.………...………... ...26
Resim 9 - 10: Mutfak tezgahının dolaba dönüştüğü örnek.……… ...26
Resim 11 - 12: Tezgah donanımları ve tezgah erişilebilirliği. ……….. ...27
Resim 13 - 14: Yatak odalarında gardolap asansörü ve önden yaklaşım...31
Resim 15: Acil durum alarm sistemleri.………...……..…...34
TABLOLAR Tablo 1: Bina giriş rampalarının eğimi.………...………...12
ÖNSÖZ
Afet ve acil durumlar insanların evsiz kalmalarına, yaşadıkları yeri terk etmelerine, yeterli ve sağlıklı ba- rınma imkânlarının yok olmasına neden olabilmektedir. Afet sonrası barınma gereksinimin karşılanması travma yaşayan afetzedeler için hayati öneme sahiptir. Zira beslenme ve güvenlik ihtiyacı ile birlikte en zaruri insani gereksinimlerden biri olan barınma, afet ve acil durumlar sonrası afetzedelerin bireysel ve aile güvenliğinin korunmasını sağladığı gibi iklim ve hava koşullarının neden olduğu olumsuzluklar ile sağlığı tehdit edebilecek sorunlardan korunmanın en temel unsurudur.
Afet ve acil durum sonrası geçici barınma imkânlarının tesis edilmesi kadar engelliler için erişilebilirli- ğinin sağlanması ve daha yaşanılabilir çözümlerin geliştirilmesi de büyük önem taşımaktadır. Afet ve krizler sonrası gerçekleştirilen insani yardımlarda engelli bireyler çoğu zaman göz ardı edilme riskiyle karşı karşıya kalmaktadır. Gerek zaruri gerekse barınma ihtiyaçlarının karşılanmasında engelli bireylere fırsat eşitliğinin sağlanması gerekmektedir. Geçici barınma alanlarının, kent mobilyalarının ve kontey- ner barınakların engellilerin rahat kullanımına, erişimine ve güvenliğine uygun şekilde dizayn edilmesi gerekmektedir.
Afet ve acil durumlarda barınma konusunda özel gereksinimli bireylerin karşılaşabileceği engelleri tes- pit etmek ve azaltmak amacıyla pratik tedbirler almak önem arz etmektedir. Afet ve acil durumlarla ilgili kamusal hizmetlerin sunumunda engelli bireylere fırsat eşitliğinin sağlanmasını amaçlayan “Erişe- biliyorsam güvendeyim” projesi kapsamında geliştirilen bu çalışma ile engelli bireylerin geçici barınma konusunda karşılaşabilecekleri sorunlar tespit edilerek bu sorunların minimize edilmesi amacıyla pratik çözüm önerileri ortaya konmuştur.
GİRİŞ
Avrupa Birliği Erasmus+ Programı tarafından fonlanan 2018-1-TR01-KA202-058236 Erişebiliyorsam Gü- vendeyim projesi kapsamında hazırlanan bu rehber, afet ve acil durum sonrası kurulan geçici barınma mekânlarında engelliler (ortopedik, yürüme, görme, işitme ve konuşma, zihinsel) ve hareket kısıtlılığı bulunan kişiler (çocuklar, yaşlılar, hamile bayanlar, bebekli / bebek arabalılar) için erişilebilirlikle ilgili konteyner ve yakın çevresinin düzenlenmesi kurallarına dairdir.
Kapsam
Bu rehber, afet ve acil durum sonrası kurulan geçici barınma mekânlarında yer alan konteyner ve yakın çevresinde engelliler ve hareket kısıtlılığı bulunan kişiler için erişilebilirliği sağlayacak düzenlemelere ait kural ve esasları kapsamaktadır.
Atıf Yapılan Standard ve Dokümanlar
Bu rehberde standartlar ve dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar rehber içinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda listesi verilmiştir.
BÖLÜM 1
Standard Doküman Adı
TS 9111 Engelliler ve Hareket Kısıtlılığı Bulunan Kişiler için Binalarda Erişilebilirlik Gerekleri
TS 12576 Şehir İçi Yollar - Özürlü ve Yaşlılar İçin Sokak, Cadde, Meydan Ve Yollarda Yapısal Önlemler Ve İşa- retlemelerin Tasarım Kuralları
TS ISO 23599 Görme Özürlü veya Az Görenler İçin Yardımcı Mamuller - Hissedilebilir Yürüme Yüzeyi İşaretleri TS-ISO 13536 TS ISO 23599’u Tamamlayıcı Standard
TS ISO 9386-1 Hareket Engelliler İçin Güç Tahrikli Kaldırma Platformları - Emniyet, Boyutlar ve İşlevsel Çalışma İle İlgili Kurallar - Bölüm 1: Düşey Kaldırma Platformları
TS ISO 9386-2 Hareket Engelliler İçin Güç Tahrikli Kaldırma Platformları - Emniyet, Boyutlar ve İşlevsel Çalışma İle İlgili Kurallar - Bölüm 2: Oturan Kullanıcılar, Ayakta Duran Kullanıcılar ve Tekerlekli Sandalye Kulla- nıcıları İçin Eğik Bir Düzlemde Hareket Eden Güç Tahrikli Merdiven Tipi Asansör
TS EN 81-70 Asansörler - Yapım ve montaj için güvenlik kuralları - Yolcu ve yük asansörleri için özel uygulamalar -Bölüm 70: Özürlüler dâhil yolcu asansörleri için ulaşılabilirlik
Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Formları
UNHCR, The UN Refugee Agency, Handbook for Emergencies
ISO 21542 International Standard, Building construction-Accessibility and Usabilitiy of the Built Environment
Kavramlar ve Tanımlar
Engelli : Doğuştan veya sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle normal yaşamın gereklerine uyamama durumunda olup; bağımsız hareket edebilmesi için yapılarda ve açık alanlarda özel fiziksel ve teknik düzenlemelere gereksinim duyan kişidir.
Görme Engelli : Tam veya kısmi görme kaybı veya bozukluğu olan, çeşitli nedenlerle görme kabiliyeti çok zayıf veya görüş alanları sınırlı olup yalnızca belirgin zıtlıkları veya nesnelerin dış hatlarını algılayabi- len az gören kişi ya da işitme ve dokunma yoluyla elde ettikleri bilgilerle mekanı algılayabilen kör olan kişidir.
İşitme ve Konuşma Engelli : Tek veya iki kulağında tam veya kısmi işitme kaybından dolayı işitme cihaz- ları, görsel bilgiler veren cihazlar, ortak dinlenme donanımları gibi yardımcı araçlarla bilgi edinen kişi ya da yalnızca görsel bilgiler veren donanımlarla bilgi edinen kişidir. Herhangi bir nedenle konuşamayan ya da konuşmasının hızında, akıcılığında, ifadesinde bozukluk olan ve ses bozukluğu olan dil ve konuşma engellidir. İşitmesine karşın konuşamayan, konuşmak için alet kullanan, kekeme, afazi, dil-dudak-da- mak-çene yapısında bozukluk olan kişi de bu grupta yer alır.
Hareket Kısıtlılığı : Geçici engelli olanlar, çocuklar, yaşlılar, hamileler, bebekli / bebek arabalılar, eşya ve yük taşıyanlar, aşırı kilolu, çok uzun veya kısa boylu kişilerin yapılı çevrede rahat, kolay ve güvenli bir şekilde hareket edememe durumu.
Erişilebilirlik : Yapılı çevrede herkesin istediği her yere, hizmete ve bilgiye ulaşabilmesi ve kullanabil- mesidir.
Hissedilebilir Yüzey : Görme engelli kişinin dokunma duyusuna hitap ederek; yönlendirilmesini ve amaçlarına ilişkin yön değiştirmesini sağlamak, engeller konusunda uyarmak için zeminde tasarlanmış kabartma dokulu yüzeylerdir.
Uyarıcı Yüzey : Yüzeyindeki kabartma dokusu, görme engelliyi belirli bir tehlike ve bir karar noktasına (seviye/kot farkları, yaya geçitleri, hemzemin kaldırım kenarları, merdivenler, rampalar, asansörler gibi) dikkat çekmeyi amaçlayan hissedilebilir yüzeylerdir.
Geçici Barınma : Bir afet ya da acil durum sonrası bu durumdan etkilenen kişilerin hayatlarını devam ettirebilmesi için temel barınma gereksinimlerinin karşılanması.
Konteyner : Bir acil durum ya da afetten etkilenen kişilerin temel barınma gereksinimlerini güvenli bir şekilde geçici olarak karşılayabilen taşınabilir yapısal elemanlar.
Geçici Barınma Merkezi : Çeşitli nedenlerle ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ülkesine geri dönemeyen, kitlesel olarak sınırlarımıza gelen ve sınırlarımızı geçen yabancıların toplu olarak barınma ve iaşelerinin sağlanması amacıyla kurulan merkez.
Geçici Barınma Yapılarında Temel Erişilebilirlik Konuları
Barınma mekanı olarak geçici barınma merkezlerindeki konteynerlerin erişilebilirliği;
• Dış mekan erişilebilirliği
• İç mekan erişilebilirliği
olarak iki başlık altında ele alınmalıdır.
Dış mekan erişilebilirliği; geçici barınma merkezleri ve konteyner yer seçimi, konteyner standartları, barınma mekanına/konteynere yaklaşım/dış mekan erişilebilirliği (kaldırım/yaya yolu, kaldırım bordür rampası, acil durumlar için konteyner girişine yakın park yeri, barınma mekanı/konteyner girişi için sa- hanlık, rampa, merdiven ve asansör/lift vb.
İç mekan erişilebilirliği; kapılar (dış ve iç kapılar), pencereler, odalar, zemin, duvarlar ve tavan, banyo ve tuvalet, mutfak/mutfak nişi (tezgah, yıkama, hazırlama, pişirme olanakları vb.)
gibi dış ve iç mekan donanımlarından oluşmaktadır. Özellikle iç mekanda banyo ve tuvalette kullanılabi- lirliği kolaylaştıracak tutamaklar, armatürler, hareket alanları ile mutfak/mutfak nişi kullanımı açısından gerekli boyutlar, tezgah, dolap, armatürler ile yaşama ve yatma mekanlarında yer alan ısınma, havalan- dırma, oturma/dinlenme, yeme/içme, uyuma vb. gündelik yaşam faaliyetlerinin bir tekerlekli sandal- yelinin de dahil olduğu engelliler ve hareket kısıtlılığı bulunanların yaşamını kolaylaştıracak özellikleri taşıması zorunludur.
Bununla birlikte hem dış hem de iç mekanda güvenli bir yaşam ve acil durumlar için güvenlik önlemleri yer almalıdır.
Geçici Barınma Merkezleri ve Konteynerler Yer Seçimi
Geçici barınma merkezlerinin kurulacağı alanların; elektrik, su ve kanalizasyonun şehir şebekesine bağ- lanmasına elverişli bölgelerde olması ve barınma mekanı olarak konteynerlerin yerleşme sistemi içinde planlanan teknik altyapı sistemleriyle desteklenmesi esastır. Barınma merkezlerinin kurulacağı alan se- çilirken tarıma elverişli olmayan alanların seçilmesi ve yağmur mevsiminde birikmesi beklenen yağmur su havzasından en az 3 metre yüksek, %2-6 oranında meyilli arazi olması tercih edilmelidir. Barınma mekanlarının (konteyner) kurulacağı alanlarda ivedi bir şekilde zemin etüdü yapılmalı, zeminin durumu ve alandaki konteyner kapasitesine bağlı olarak gerekli düzenlemeler (iyileştirme, düzeltme, sağlamlaş- tırma vb.) yapılmalıdır. Planlama, gerektiğinde alanın büyüyebilmesi ya da küçülebilmesi durumunda bu değişimden etkilenmeyecek şekilde yapılmalıdır.
Planlamada konteynerlerin yer aldığı barınma merkezlerinde bulunan ana yolların genişliği en az 15m.
ve ara yolların genişliği ise en az 10m. olarak uygulanmalıdır. Yol kaplaması, zeminin uygunluğuna bağlı olarak (asfalt veya parke taşı gibi malzeme) seçilmelidir. Uygun sayıda konteynerlerden oluşacak ma- hallelerde engelli ve hareket kısıtlılığı bulunanların yaşayacağı konteynerler yerleşim içinde kolay erişi- lebilir olmalı, yol ya da dış mekanla erişilebilirliği standartlara göre sağlanmalı ve kullanıcılar (engelliler, hareket kısıtlılığı yaşayanlar ve refakatçıları vb.) açısından gündelik yaşama katılımı kolaylaştırmalıdır.
BÖLÜM 2
Konteyner Standartları
• Geçici barınma merkezlerinde kullanılacak konteynerlerin hangi bölgede kurulacağına bağlı olarak o bölgenin iklimsel özellikleri de dikkate alınarak;
• Üretim ebatları,
• Ağırlığı,
• Nakliye şekli,
• Kurulum/yerleştirme şekli,
• Kar yükü, yağmur etkisi, rüzgâr hızı,
• Yangına dayanımı,
• Doğal zeminle ilişki ve konteynerlerin zeminden yüksekliği,
• Kendi donanımları içerisinde bulunması halinde banyo, tuvalet, mutfak gibi alt yapı bağlantıları,
• Elektrik bağlantısı ve saatlik kurulu güç büyüklüğü,
• Kullanılan her türlü teknik altyapının (yalıtım, elektrik ve su tesisatı vb.) TSE normlarına uygunluğu, gibi genel özelliklerle birlikte konteyner için;
• Kişi başına düşen ortalama kapalı alan büyüklüğü (3,5-4,5m2)
• Yer alan mekân türü ve özellikleri (barındırdığı işlevler),
• Erişilebilirliği,
• Mekansal büyüklükleri (kullanım alanları, erişilebilir teknik ölçüler vb.)
• Farklı iklimler açısından zemin, duvar, çatı oluşumları, malzemelerinin türü ve özellikleri (hijyenik, su geçirmez, kaymaz vb.)
• Yönlenme ve buna göre kapı ve pencere açıklıklarının yönü ve ebatları,
• Sıcak ve nemli iklimlerde gün ışığıyla etkileşim, konteyner içi hava sirkülasyonu,
• Güvenlik ve acil durum önlemleri
• gibi özelliklerin belirlenmesi gerekir.
Konteynere Erişim-Dış Mekan Erişilebilirliği
Konteynerlerin yer aldığı geçici barınma merkezlerinde özellikle engelliler ve hareket kısıtlılığı bulunan- lar için konteynere kadar olan erişilebilirlik yani dış mekan erişilebilirliği konteyner erişilebilirliği kadar önemlidir. Bu yüzden, erişilebilirliğin dış ve iç mekanda kesintiye uğramaması için sürekliliğinin sağlan- ması zorunludur.
Kaldırımlar
Kaldırımlar ya da yayaların dış mekanda kullandığı yaya yolları farklı işlevleri, yapıları, aktiviteleri ve açık alanları birbirine bağlar. Bu nedenle geçici barınma merkezlerinde yaşayan/kullanan engelliler ve hare- ket kısıtlılığı bulunan kişiler ile tüm kullanıcılar için erişilebilirliği güvenli bir şekilde standartlara uygun olarak sağlamak zorundadır. Erişilebilir güzergahlar olarak genişliği, yüzey dokusu, kot farklılıklarındaki eğimi ve düzey değişiklikleri ile bütün kullanıcılar için kolaylıkla kullanım olanağı sunmalıdır.
Yaya kaldırımlarının genişliği yolun kullanım yoğunluğu ve yol türüne göre boyutlandırılmakla birlikte engelsiz bir yolun genişliğin en az 150 cm. olmalı, tercihen 2,0m. genişlikte planlanmalıdır. Planlamada tekerlekli sandalyeli, çocuk arabası, yürüteç veya koltuk değneği gibi yardımcı araç kullanan farklı hare- ket kabiliyetine sahip kişilerin geçiş için gerek duyduğu ölçüler dikkate alınmalıdır.
BÖLÜM 3
Şekil 1: Bina yakın çevresi ve bina içinde geçiş genişlikleri.
Şekil 2: Tekerlekli sandalye için geçiş genişliği.
Hareket etmede ya da yürümede zorluk çeken engelliler ve hareket kısıtlılığı bulunanlar için en az 85cm.
genişliğinde bir geçiş alanı yeterliyse de rahat bir yürüyüş için bu genişlik en az 90cm. olmalıdır (Şekil 1). Bu genişlik, tekerlekli sandalye kullananlar ya da yürütme cihazı bulunanlar için kısa mesafeler için de geçerlidir. İki yönlü geçişler ya da bir refakatçı ile yan yana yürümek için kaldırımlarda genişlik en az 150cm.olarak planlanmalıdır (Şekil 2). 150cm.’den daha dar olan yaya yollarında iki tekerlekli sandalyeli yan yana geçemeyebilir.
1- En az 150 cm.
Şekil 2: Tekerlekli sandalye için geçiş genişliği.
Yürüyebilen bir kişinin veya kısmen yürüyebilen bir kişi ile bir tekerlekli sandalyelinin yan yana geçe- bilmesi için gerekli en az genişlik 120cm. genişliğinde olmalıdır. Kaldırımların yürüme yüzeyi düz, sert, sabit ve kaymayı önleyici, dolaşmayı kolaylaştırıcı malzemelerle kaplanmış olmalı, yol üzerinde drenaj ızgarasının bulunmamasına dikkat edilmelidir. Kaldırım ya da yaya yolu üzerinde herhangi bir yüzey üze- rine monte edilmiş, babalar, sütunlar veya ayaklı tabelalardan kaçınılmalıdır. Bu tür engeller kaçınılmaz olarak kullanılacaksa, görsel uyarıcılarla belirgin şekilde işaretlenmelidir. Yürüme yüzeylerinde gerekli görülen noktalarda ek aydınlatma veya zıt parlaklık ve hissedilebilir yüzey ile bilgilendirme, örneğin malzeme değişikliği veya hissedilebilir yüzey donatıları gibi yollarla sağlanmalıdır.
Kaldırımlarda yağış sonrası ortaya çıkan sular nedeniyle yaşanan sorunların önlenmesi amacıyla sular tahliye edilebilmelidir. Drenaj sisteminin kaldırım ya da yaya yolu üzerinde olması tercih edilmez ancak bu durum zorunlu ise ızgara yönü yürüme güzergahına dik ve ızgara aralıkları en çok 13mm. olmalıdır (Şekil 3).
1. 1-6mm 2. 6-13mm
Şekil 3: Kaldırım/yaya yolu üzerinde yer alan Izgara yönü ve aralıkları.
Şekil açıklaması: 1- En çok 13mm, 2-Geçiş yönü.
Şekil 4: 13mm.’ye kadar olan seviye farkları için düzenleme.
Bununla birlikte yaya kaldırımında boyuna ve enine yönde gerekli eğimler verilerek yağmur suyunun tahliye edilmesi sağlanmalı, bordür taşı ile taşıt yolunun birleştiği yerde yapılacak su oluğu ve rögar- larla yeterli drenaj sağlanarak yüzey suyu uzaklaştırılmalıdır. Kavşak gibi kritik noktalarda oluklar yaya, engelli ve hareket kısıtlılığı bulunanlar için bir engel oluşturmayacak ve yüzey suları oluk içinde birikim yapmayacak şekilde tasarlanmalıdır.
Yürüme yüzeyi üzerinde ani seviye değişiklikleri olmamalı, sürekli veya aynı seviyede yürüme zemini oluşturulmalıdır. Yürüme yüzeylerinde topoğrafya vb. nedenlerle ortaya çıkabilecek seviye farkları için rampa düzenlenmesi zorunludur. Seviye farkının 6mm.-13mm. arasındaki seviye farklılıkları için yüzey pahlanmalı ve ½’den daha fazla olmayan bir eğim uygulanmalıdır. 13mm.’den daha fazla olan seviye farklılıkları için rampa yapılması gereklidir (Şekil 4).
Rampa yüzey uzunluğu 900cm.den fazla olmamalıdır. Boyu 900cm.yi geçen rampalarda güvenli bir kul- lanım için her 900cm.de bir en az 150cm. sahanlık yapılmalıdır. Yaya yolu güzergahında yer alan ram- paların eğimi en fazla %5 olmalıdır. Rampa yatay uzunluğu 200cm.den fazla ise veya rampa yüksekliği 15cm.den fazla ise rampanın her iki tarafında korkuluk bulunmalıdır.
Açıklama:
1- En çok 13mm, 2-Geçiş yönü.
Yaya yolları üzerinde ağaç, süs bitkileri, çiçeklik, korkuluk vb. temiz yürüme yüzeyi genişliği dışında bıra- kılmalı, yürüme yüzeyleri dolaşımı engelleyici unsurlardan temizlenmelidir. Yürüme yüzeyleri boyunca TS ISO 23599 ve TS ISO 13536 standartlarına uygun olarak hissedilebilir yürüme yüzeyleri (kılavuz yol ve uyarıcı yüzey) uygulanmalıdır. Yaya yolları üzerinde yönlendirme levhası, aydınlatma elemanı gibi donanımların zorunlu olarak bulunması gerekiyorsa görme engelli kişiler tarafından fark edilebilmeleri için bu engeller çevresinde hissedilebilir uyarıcı yüzeyler bulunmalıdır.
Kaldırımlar ya da yaya yollarında bordür rampası, TS12576’ya uygun kaldırımlara iniş ve çıkışlarda se- viye farklarının giderilmesi için yapılan rampadır. Bu rampa, kaldırım sınırları içerisinde, taşıt yoluna taşmayacak şekilde tasarlanmalıdır. En az 90cm. genişliğinde, eğimi en fazla %8 olmalıdır. Bu rampalar Şekil 5.’e uygun olarak düzenlenmeli, TS 12576’ya uygun olmalıdır.
Şekil 5: Bordür rampaları.
Şekil 6: Kaldırıma paralel park yeri ve konteynere erişilebilirlik.
Şekil Açıklaması: 1. Min. yüksek- lik 260 cm, 2. Park yeri işareti, 3. Kaldırım rampası, 4. Park yeri işareti (zemin), 5. 900 cm, 6. 120 cm, 7. 250 cm
Park Yerleri
Planlama açısından geçici barınma merkezlerinde otopark bulunmamasına karşın engellilerin, hareket kısıtlılığı bulunanların ya da sağlık sorunları nedeniyle hareket edemeyenlerin ulaşımının sağlanması amacıyla potansiyel kullanımlara yönelik park yerleri öngörülmelidir. Park yerleri, geçici park amacıyla kullanılacağı için yol üzerine açılan bütün konteyner kapılarıyla ilişkilenmelidir. Kullanım yoğunluğu açı- sından özellikle engelli ve hareket kısıtlılığı bulunanların yaşadığı konteynerlerde rampa ile ilişkilenecek şekilde düşünülmelidir. Gerektiğinde bir ambulans ya da hasta taşıma araçlarının kolaylıkla rampa baş- langıcına erişimi sağlanmalıdır. Yerleşim düzeni ya da topografyanın uygun olmaması gibi durumlarda konteyner girişine 30m.den uzak olmamalı, binaya erişimde güvenli bir yolla bütünleşik biçimde düzen- lenmelidir.
Konteynerlere bir kaldırım veya yaya yolu üzerinden erişilmesi söz konusu olduğu durumlarda park yeri, taşıt yolunun genişliği ve manevra olanağı da dikkate alınarak kaldırım veya yaya yoluna dik ya da pa- ralel olarak düzenlenebilir. Her iki durumda da kaldırım erişilebilirliği güvenli bir şekilde sağlanmalıdır.
Kaldırım üzerinden de standartlara uygun bir rampa ile konteyner giriş sahanlığına ve konteynere erişim düzenlenmelidir (Şekil 6).
Şekil 7 - 8 : Konteynerin zeminle ilişkisi
Konteyner rampa başlangıcına doğrudan taşıt yolu kotundan erişilecekse araçla rampa arasındaki me- safe güvenli bir yolla bütünleşik bir şekilde düzenlenmelidir. Araçla rampa başlangıcı mümkünse hem- zemin, değilse standartlara uygun eğimde ve gerekli standartları sağlayacak şekilde gerektiğinde bir tekerlekli sandalye ya da sedye kullanımını kolaylaştıracak şekilde planlanmalıdır.
Konteynerde Sahanlık, Rampa ve Merdiven
Geçici barınma mekanları olarak konteynerlerin zeminle ve suyla doğrudan temasının önlenmesi, neme karşı korozyon dayanıklılığının sağlanabilmesi için oturduğu zeminde yapılacak düzenlemeler büyük önem taşır. Konteynerler düzeltilmiş ve sağlamlaştırılmış doğal zemin üzerinde oluşturulan platformla- ra yerleştirilebileceği gibi yapısal elemanlar (betonarme ya da çelik ayak vb.) üzerine de yerleştirilebilir (Şekil 7-8). Engelliler ve hareket kısıtlılığı bulunanların barınacağı konteyner, doğal zemine yerleştirildiği her haliyle dış mekandan iç mekana erişilebilirliği güvenli bir şekilde sağlanmak zorunludur.
Doğal zemin
Platform zemini
Doğal zemin
Doğal zemin İç mekan
İç mekan zemini
Sahanlık
Sahanlık zemini Rampa
Sahanlık
Konteyner giriş kapısına bir rampa ile ulaşılıyorsa rampa başında ve sonunda bir sahanlık bulunmalıdır.
Sahanlık boyutları bir tekerlekli sandalyelinin bile kolaylıkla manevra yapabileceği 150x150cm.’den az olamaz. Rampa boyunun 900cm.yi geçmesi durumunda ya da yön değiştiren rampalarda her 900cm.
de bir 150x150cm. ebatlarında ara sahanlık oluşturulmalıdır. Sahanlık, özellikle az gören ya da görme yetersizliği bulunanlar için yaya yolundan ve rampadan farklı renkte (mümkün olduğunca kontrast) ol- malıdır.
Rampa
Rampa, bağımsız olarak ya da basamaklar/merdivenlerle birlikte tasarlanmalıdır. Tasarımda engelliler ve hareket kısıtlılığı bulunan kişilerin güvenli ve rahat bir şekilde erişilebilirliğinin sağlanması esastır.
Bunun gerçekleşebilmesi için rampa boyutlarının, rampa eğiminin ve rampa yapımında kullanılan mal- zemelerin engellilerin ve hareket kısıtlığı bulunanların kullanımına uygun olması ve bir tekerlekli san- dalyelinin bile bağımsız hareket etmesini sağlayacak tasarım özelliklerini taşıması gerekmektedir.
Konteyner Giriş Rampası
Konteyner iç mekanı ile doğal zemin arasında oluşacak muhtemel kot farkları erişilebilirlik standartları- na uygun olarak sabit ya da portatif rampa ve/veya merdiven ile gereksinim duyulursa sahanlık yüksek- liğine bağlı olarak platform asansörü/lift vb. ile erişilebilir hale getirilmelidir. Rampa, standartlara uygun eğimiyle erişilebilirliği herkes için uygun hale getirirken bir merdivenle birlikte tasarlanması tercih edilir.
Konteyner için uzun kenara paralel, tek yönlü ve giriş sahanlığına erişim sağlayan bir rampa konteyner dış mekanının ekonomik kullanımı açısından tercih edilmelidir.
Şekil 9 : Minimum rampa genişliği ve sahanlıkta (rampa başlangıç-bitiş noktalarında) hareket alanı.
Giriş
Min. 90cm
150cm
150cm
Şekil 10 : Rampalarda ideal eğim.
Her durumda doğal zemin kotu ile konteyner giriş sahanlığı arasında erişilebilirliğin sağlanmasında ram- pa başlangıcı ile giriş sahanlığında bir tekerlekli sandalyelinin manevra yapmasına olanak tanıyacak en az 150cmx150cm. ölçülerinde bir alana gereksinim vardır (Şekil 9). Rampa türünün sabit ya da porta- tif, betonarme ya da metal vb. olmasına göre rampanın konteyner ile ilişkisi farklılık göstereceğinden birleşim detayının özellikle kullanılan malzemeler arası ilişki ve uyumu sağlayacak şekilde hazırlanması gerekir.
Giriş rampası, net genişliği en az 90cm. tercihen 100cm. olarak tasarlanmalıdır. Rampa yatay uzunlu- ğunun 200cm. ve fazla olması ya da rampa yüksekliğinin 15cm.den fazla olması durumunda rampanın rampa güvenliğini sağlamak için her iki tarafında da korkuluk ve koruma bordürü yer almalıdır. Kon- teyner girişinde Şekil 9’da yer alan ölçüleri sağlayacak şekilde bir giriş sahanlığı düzenlenerek rampa ya da merdiven ile birlikte kurgulanmalıdır. Hem sahanlık hem de rampa için tercih edilen malzeme, renk ve aydınlatma rampa kullanımını herkes için güvenli kılar. Girişin atmosferik etkilerden korunuyor olması, sahanlık ve rampada kullanılan malzemenin dayanıklı ve kaymayı önleyici olması konforlu bir kullanım için tercih edilirken konteynerin geceleri de erişilebilirliğini sağlamak için aydınlatılması da gereklidir.
Rampa eğimleri kullanıcıların güvenliği açısından çok önemlidir. Baston, koltuk değneği, yürüteç vb.
kullananlar ya da bir tekerlekli sandalyelinin rahat ve güvenli bir şekilde erişimini sağlamalıdır. Engelli- lerin erişilebilirliğiyle ilgili BM standartlarına göre rampalarda güvenli eğim aralıkları aşağıda Şekil X de gösterilmiştir.
İdeal Seviye < 1:20 Erişilebilir düzey
Maksimum 1:10 Yardım gereksinimi
> 1:10 Tehlikeli
Şekil 11 : Yapı girişi erişilebilirliği.
Şekil Açıklaması: 1. Rampa yüzeyi, uzunluk ve eğim için bakınız Tablo X, 2. Sahanlık, 3. Kapı önünde sahanlık en az 150cm.X150cm., 4. Merdiven başında ve sonunda hissedilebilir uyarıcı yüzey (60cm), 5.
Merdiven, 6. Rampa ve merdivenin iki tarafında korkuluk, 7. Koruma bordürü
Tablo 1: Bina giriş rampalarının eğimi.
Rampa eğimiyle ilgili standartlarda farklılıklar görülmektedir. Tercih edilen rampa eğimi şüphesiz ideal seviye (hemzemin) ya da ona en yakın eğim oranıdır. Buna karşın seviye/kot farkları merdivenle birlikte farklı rampa çözümlerini, rampa çözümünün mümkün olmadığı durumlarda platform asansörü/lift ile çözümleri zorunlu kılabilir.
Rampa yüksekliği Rampa eğimi (TS9111)
15cm. ve daha az 1:12 (%8)
16cm.-50cm. arası 1:14 (%7)
51cm.-100cm. arası 1:16 (%6)
100cm. ve üzeri 1:20 (%5)
Konteynerlerin kendi standartları bulunmakla birlikte ülkemizde konteynerlerin erişilebilirliğiyle ilgili bir standart bulunmamaktadır. Bu rehberde yararlanılan Engelliler ve Hareket Kısıtlılığı Bulunan Kişiler için Binalarda Erişilebilirlik Gerekleri isimli TS9111, engelliler ve hareket kısıtlılığı bulunan kişiler için erişilebilirlikle ilgili binaların ve yakın çevresinin düzenlenmesi kurallarına dairdir. Standart, tüm bina- lar ve yakın çevresinde engelliler ve hareket kısıtlılığı bulunan kişiler için erişilebilirliği sağlayacak fiziki düzenlemelere ait kural ve esasları kapsar. Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Formları (2017) erişilebi- lirlik standartları esas alınarak hazırlanmıştır. Erişilebilirlikle ilgili öncelikle ilgili standartlarda yer alan ölçü ve ölçütlerin sağlanması gereklidir. Bu ölçütlerin teknik açıdan sağlanmasının mümkün olmadığı durumlarda Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Formlarında yer alan ölçütler kullanılabilir. Dolayısıyla konteyner gibi erişilebilirlikle ilgili standardı bulunmayan bir yapıda genel erişilebilirlik standartlarının uygulanmasında esneklik sağlanması ve rampa eğiminin Binalar için Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Formunda yer alan eğim oranlarını geçmemesi sağlanmalıdır (Tablo 1).
Şekil 12 : Küpeşte ölçüleri.
Şekil Açıklaması: 1- En az 4 cm, 2- 32-40 cm, 3- 7,5-8 cm, 4- En az 45 cm
Rampa Korkuluğu ve Koruma Bordürü
Rampa güvenliği açısından rampa için seçilen malzeme, rampa korkulukları ve koruma bordürü ram- panın en önemli bileşenleridir. Rampa yüzeylerinde düz, sert, sabit ve kaymayı önleyici malzeme kul- lanılmalıdır. Başlangıç ve bitiş noktalarında su birikmesini önleyecek şekilde düzenlemeler yapılmalı.
Rampa korkulukları sağ ve sol el kullanımına olanak tanımak amacıyla rampanın her iki tarafından da bulunmalıdır. Her iki tarafı boşluk olan rampalarda korkuluk her iki tarafta da yer almalı, boşluğun tek tarafta olduğu rampalarda ise boşluk olan tarafa korkuluk, duvar yüzeyine ise küpeşte yapılmalıdır.
Küpeşteler kolayla kavranabilecek boyutlarda ve emniyetle yük taşıyabilecek ya da iletebilecek şekil- de detaylandırılmalıdır. Korkuluk üzerinde yer alan küpeşte yüksekliği 70cm. ve 90cm. olmak üzere iki düzeyli yapılmalıdır. Rampa eğimi başlamadan en az 30cm. önce başlamalı ve eğimin bittiği noktadan 30cm. daha devam edecek şekilde uygulanmalıdır. Kolayca kavranabilmesi için dairesel kesitli küpeşte- ler tercih edilmelidir. Küpeşte çapı ya da genişliği 32-40mm. olmalı, kesintiye uğramadan sürekli olma- lı, duvar yüzeyinde olan küpeşteler için duvarla arasında olan mesafe 4cm.den az olmamalıdır. Duvar yüzeyindeki her türlü çıkıntı, dönüş vb. durumlarda bu mesafe 5cm. ve üzerinde bırakılmalıdır (Şekil 12). Özellikle tekerlekli sandalye kullanan kişiler için rampanın güvenli bir şekilde kullanımını sağlamak üzere rampaların korumasız taraflarına en az 5cm. yüksekliğinde koruma bordürü yapılmalıdır. Koruma bordürünün rampa malzemesinden yapılması tercih edilmeli, farklı malzemeler kullanılacaksa erişimi ve güvenli kullanımı sağlayacak şekilde detay hazırlanmalıdır (Şekil 13, Resim 1).
Şekil 13 : Erişilebilir rampa.
Şekil 14 : Merdivenlerde hissedilebilir yüzey.
Şekil Açıklaması: 1. Merdiven başlangıcı görsel uyarı çiz- gisi, 2. Hissedilebilir yüzey malzemesi, 3. 60cm., 4. 30cm.
5. Merdiven genişliği
Resim 1 : Erişilebilir rampa.
Resim 2 : Sahanlıkta hissedilebilir uyarıcı yüzey uygulaması.
Merdiven
Merdiven, özellikle engelliler ve hareket kısıtlılığı bulunanlar için bir engel olmasına karşın genel kul- lanım için asansör veya rampa ile birlikte yapılmalıdır. Merdiven tasarımında basamaklar derinlik ve yükseklik olarak birbiriyle orantılı olmalıdır. Maksimum rıht yüksekliği 15cm. olmadır. Basamak genişliği 2xrıht yüksekliği+1=60-64cm. formülünden elde edilmelidir. Basamak derinliği en az 28cm. olmalı, en- gellilere yönelik herhangi bir düzenleme (rampa, lift vb.) bulunmadığı durumlarda basamak yüksekliği en fazla 16cm., diğer durumlarda ise en fazla 18cm. olmalıdır.
Görme yetersizliği bulunanlar için ilk ve son basamak ile sahanlıkta görsel zıtlık sağlanmalıdır. Merdiven genişliği boyunca her basamağın ucuna tercihen 2.5-5cm. eninde görsel uyarı bandı yerleştirilmelidir.
Mümkünse basamak ve rıhtlar yatay ve dikey yüzeylerin kolaylıkla algılanabilmesi için kontrast renkler- deki malzemelerden yapılmalıdır. Yürüme yüzeylerinde kaymayı önleyici, pürüzlü ya da mat kaplama malzemeleri tercih edilmelidir. Merdiven, gün ışığında ya da yapay olarak aydınlatıldığında malzeme kaynaklı yansıma veya parlama yapmamalı ve göz almamalıdır. Mümkünse atmosferik etkilerden ko- runmalıdır. Basamaklar enince tercihen 4-5cm.lik kaymaz şeritler yerleştirilmelidir. Merdiven başlangıç noktasından 30cm.önce ve bitiş noktasından 30cm. sonra merdiven genişliğince 60cm. derinliğinde hissedilebilir uyarıcı yüzey uygulaması yapılmalıdır (Şekil 14, Resim 2).
Şekil 15 : Merdiven ve basamaklar.
Şekil 16 : Küpeşte
Şekil Açıklaması: 1.Küpeşte yerden yüksekliği 80cm, 2. Küpeşte yerden yüksekliği 70cm, 3.En az 30cm.
Resim 3 : Bir konteyner merdiveninde basamak, korkuluk ve küpeşte
Açık rıhtlı ve döner basamaklı merdivenlerden kaçınılmalıdır. Basamak uçlarında takılmaya neden olan çıkıntı yapılmamalı, gerektiğinde her bir basamak ucunda kaymayı önleyici detay veya şeritler uygulan- malıdır. Bu şeritler merdiven zemin rengiyle kontrastlık oluşturacak şekilde tercihen sarı renkli olmalı- dır. Her iki tarafında da boşluk bulunan merdivenlerde güvenli bir kullanım için her iki yönde korkuluk bulunması zorunludur. Boşluğun tek tarafta olduğu merdivenlerde boşluk olan tarafta korkuluk ve du- var yüzeyine ise küpeşte yapılmalıdır. Küpeşte, rampada olduğu gibi, kolay kavranabilecek boyutlarda ve emniyetle yük taşıyabilecek ya da iletebilecek şekilde düzenlenmelidir. Küpeşte, 70cm. ve 90cm.
yüksekliğinde iki düzeyli, merdiven başlangıcı en az 30cm. önce ve merdiven sonundan en az 30cm.
daha devam edecek şekilde uygulanmalıdır (Şekil 15, Resim 3).
Kullanılmalı Kaçınılmalı
Yapılabilir İdeal çözüm
Asansör / Lift
Konteyner erişilebilirliği rampa ve merdiven dışında asansör/lift gibi düşey erişim sağlayan araçlarla da sağlanabilir. Asansör, lift ya da benzeri sistemler kot farkı yüksekliğine bağlı olarak eğimli ya da dikey olarak yapılabilir. Bir engelli tarafından bile kullanılabilmesi için elektrikli olmalıdır. Kullanımda dikkat edilecek konu, yer seçimi, başlangıç ve bitiş noktalarının belirlenmesi olmalıdır. Merdiven asansörleri, platform asansörleri ya da benzeri çözümlerin uygulanması rampa yapılmasının mümkün olmadığı du- rumlarda ve doğal zemin ile sahanlık arasındaki kot farkının erişilebilirlik açısından rampa dışında bir çözümü zorunlu kıldığı durumlarda tercih edilmelidir (Resim 4, Şekil 17). Merdiven asansörleri kişinin hareket kabiliyetine bağlı olarak tekerlekli sandalyeli ya da oturarak kullanım şekline göre Şekil 16 ya da Şekil 17’de yer alan seçenekler üzerinden tercih edilmelidir.
Resim 4 : Merdiven asansörü
Resim 5 - 6 : Platform asansörü.
Şekil 17 : Merdiven asansörü
Konteyner açısından genel kullanımı doğal zemin ile sahanlık arasında olacak sistem yükseklik ve hare- ket alanının uygun olması durumunda platform asansörleriyle de sağlanabilir. Uygulamada kullanımın ileriye doğru olması, biniş yönü ile iniş yönünün hareket yönüyle aynı olmasını gerektirecektir (Resim 5-6). Merdiven ve platform asansörleri TS ISO 9386-1 VE TS ISO 9386-2’ye uygun olmalıdır.
Şekil 18 - 19 : Kapılarda koruyucu plaka uygulaması.
Şekil Açıklaması: 1.En az 20-40cm, 2. 90-110cm, 3.Kapı genişliği, 4. Koruyucu plaka (kapı genişliğinde)
Giriş ve Kapılar
Konteynerlerde kapılar dış kapı ve iç kapı(lar) olarak ele alınmalıdır. Dış kapı, konteyner iç mekanının darlığı nedeniyle dışa açılmalıdır. Dış kapı en az 100cm. olmalı ve mümkünse sabit ya da portatif bir yapı elemanı ile atmosferik etkilerden korunmalıdır. Kapı yüksekliği 200-220cm. arasında olmalıdır. En az 900, kapı önü sahanlığı kullanımını kolaylaştırmak amacıyla tercihen 1800 açılabilmelidir. Duvar yüzeyi- nin kurgusu, duvar kalınlığı ve konteyner konstrüksiyonuyla ilişkisi dikkate alınarak duvar içine gömülü ya da duvar yüzeyinde sürme kapı uygulaması da hem sahanlık hem de giriş holünün kullanımını rahat- latabilir. Eşik yapılmamalı, kapı kasası yüksekliği nedeniyle iç-dış mekan arasında seviye farkı oluşuyorsa gerektiğinde bir tekerlekli sandalyelinin bağımsız olarak geçebileceği pahlanmış seviye farkı ve yer kap- lamasının eğiminin ayarlanması tercih edilmelidir. Eşik yapılmasının zorunlu olduğu durumlarda eşiğin yüksekliğine bağlı olarak kasa zeminden en fazla 1.3cm.den yüksek olmalıdır.
Dış kapılar gibi iç kapılar da konteyner iç mekan erişilebilirliği açısından eşiksiz yapılmalıdır. İç kapı ge- nişliği gerektiğinde bir tekerlekli sandalyenin de geçebilmesi için en az 90cm. olmalıdır. Kapı yüksekliği konteyner strüktürü ve iç mekan yüksekliğine bağlı olarak en az 200cm. yapılmalıdır. En az 900, terci- hen 1800 açılabilmeli ya da açık sürgü ve gizli sürgü seçenekleriyle konteyner gibi dar alanlarda ferah kullanım kolaylığı sağlayan sürme kapı ile katlanabilir kapılar (özellikle banyo ve tuvalet mekanlarında) olarak düzenlenmelidir. Kapılarda 20-40 cm. yüksekliğinde tekerlekli sandalye temas noktalarını karşı- layacak şekilde koruyucu plaka/tekmelik uygulaması yapılması kapının hasar görmesini önleyecektir (Şekil 18-19).
Özellikle sürgü ve katlanabilir olanlar, kapıların özellikle yer kaybı gibi mekânsal dezavantajlarını ve ev eşyalarının, dolapların ve banyo ekipmanlarının tefrişindeki kısıtlayıcı durumu ortadan kaldırmakta, kullanılmadığı zaman duvar içinde ya da yüzeyinde kalmakta, kapı yüzünden kaybedilen alanlar bu kapı türleri ile geri kazanılmaktadır. Dış kapılardaki eşik ve seviye farkıyla ilgili düzenlemeler iç mekan kapı- ları için de geçerlidir (Şekil 20).
Dış ya da iç kapılarda kapı kolu, kilitler, anahtar ve diğer kapı aksamları tek elle kullanılabilecek ve el- lerini kullanamayanlar için kavrama gerektirmeden çalışabilecek şekilde olmalıdır. Rahat ve kolay bir kullanım için U formlu kapı kulpları ile itmeli kollu aksamlar tercih edilmelidir. Kapı kollarının yerden yüksekliği 90-110cm. olmalı, kapı aksamı fark edilebilir olmalı ve her iki taraftan da kullanılabilmelidir.
Bir tekerlekli sandalyelinin mekandan çıktıktan ya da girdikten sonra kapıyı kapatabilmesi için her iki yönde ve mümkün olduğunca kapı genişliği boyunca yerden 80-110cm. yükseklikte yatay çekme kolu bulunmalıdır. Otomatik kapılar dışındaki kapılarda, kapının kendi kendine kapanma mekanizması kulla- nılması durumunda, bu mekanizmanın kapanmayı geciktiren tipte olması tavsiye edilir. Bu husus, kapı- dan girerken manevra süresini uzatmak amacıyla özellikle sık kullanılan kapılar için faydalıdır. Kapıların açılıp kapanması 22,2 N’dan fazla kuvvet gerektirmemelidir.
Kapı geçiş genişliğinin kapı türüne bağlı olmaksızın temiz 90 cm. olması esastır. Menteşeli kapılar ara- sında 900 açılan kapılar 1800 açılanlara göre özellikle tekerlekli sandalyeliler açısından daha sınırlan- dırıcı olmaktadır. Sürme kapılar katlanabilir kapılarla birlikte mekânda yer kazanımı açısından avantaj sağlayabilir. Buna karşın, özellikle sürme kapılar duvar içinde yer almadıkça sürüldüğü duvar yüzeyinin kullanımını kapı genişliğince engelleyebilir (Şekil 21).
Pencereler
Konteynerde pencere yönü, pencere türü, kasa kanat ve taşıyıcı sistem ilişkisi, kanat sayısı, ebat gibi ter- cihler konteyner iç mekan organizasyonuna göre belirlenmelidir. Pencereler tüm kullanıcılar için güvenli ve kolay kullanım özelliğine sahip olmalıdır. Konteynerde yaşayan engellinin kullanılabilirliği dikkate alınarak yapılacak özel düzenlemeler ayrı tutulursa parapet yüksekliği 80cm. ve açma/kapama kolu da zemin seviyesinden 90-110cm. yükseklikte düzenlenmelidir (Şekil 21). Isıcamlı ve pervazlı olması tercih edilmelidir. Mekanda oturan ya da tekerlekli sandalyede oturan kişilerin göz seviyesine gelecek pence- re kayıtlarından kaçınılmalıdır. Bununla birlikte göz kamaştırıcı ışığa maruz kalmayacak şekilde tasar- lanmalıdır. Görme yetisini sınırlı kullananların pencereye (cama) çarpma ihtimalini azaltmak amacıyla yüksekliği en az 15 olan parapet yapılması tercih edilmelidir. Kapılarda olduğu gibi pencerelerin açılıp kapanması için 22.2 N.’dan fazla kuvvet gerektirmemelidir.
Şekil 20 : Kapı türü ve geçiş genişliği.
Şekil 21 : Konteyner penceresi.
Şekil 22: Konteyner zemin kaplaması.
Zemin, Duvar ve Tavan Kaplaması
Konteyner zemin, duvar ve tavan kaplaması alt baza, tavan ve duvar taşıyıcı sistemi ve kaplama mal- zemesi üzerine uygulanabilir olmalıdır. Bununla birlikte ekonomik, esnek ve uygulaması kolay, temizlik ve bakımı kolay, tercih edildiğinde akustik ve ses yalıtım özelliği olan, antibakteriyel ve hijyen, basınca karşı dayanıklı, su geçirmez, leke tutmaz, yangına karşı dayanıklı, farklı kalınlıklara ve ebatlara sahip özelliği bulunmalıdır. Zemin yüzeyi, bir tekerlekli sandalyelinin hareketini kolaylaştırması kadar özellikle koltuk değneği, yürüteç ve baston vb. kullananların kaymasını da önlemelidir. Kullanılıyorsa rulo ya da karo halı (maksimum 1.3cm. yüksekliğinde) güvenli bir kullanım için zemine sabitlenmelidir. Tekerlekli sandalyelinin ve görme engellilerin hareketine engel olmayacak şekilde uygulanmalıdır. Bazı malzeme- lerin özellikleri hava koşulları (yağmur, kar vb.), ısı, nem, kullanım yoğunluğu gibi dış etkenlerden dolayı değişiklik gösterebilir. Malzeme seçimi yapılırken bu etkenler de göz önüne alınarak mekanın kullanım amacına, bulunduğu yere ve eğime uygun malzemeler seçilmelidir. Bağımsız banyo+tuvalet ya da mut- fak mekanı için sert, sabit, dayanıklı ve kaymayan özelliklere sahip malzemeler (seramik vb.) tercih edilebilir. Konteynerin taşınması sırasında bu tür esnek olmayan malzemelerin korunmasına yönelik tedbirler alınmalı ya da bu malzemeler için yerinde uygulama yapılmalıdır. Konteyner zemininde yer alan yansıtıcı yüzeyler, görme engellilerin yön bulmalarına yardımcı olmaktadır. Gerektiğinde, gürültü ve titreşim yalıtımına uygun yer kaplaması kullanılmalıdır (Şekil 22).
Mak.80cm
Pencereden bakış açısı
110 - 130cm 160 - 170cm
Banyo ve Tuvalet
Geçici barınma merkezlerinin barınma mekanı olan konteynerler için konteyner içi özel ve konteyner dışında ortak kullanımı olan umumi banyo ve tuvalet düzenlenebilir. Engelli ve hareket kısıtlılığı olan kişilere yönelik tasarlanacak konteynerler için tuvalet mekanı banyo içinde düşünülmelidir. Erişilebilir bir banyo mekanında hemzemin bir duş mekanı (perdeli, tekerlekli sandalye ile ya da oturma aparatı ile duş alma olanağı sunan), klozet, lavabo, ayna ve diğer banyo malzemeleri (tuvalet kağıdı, sabunluk, havluluk, çöp kutusu vb.), yardım butonu/ipi, banyo duvarları boyunca sabit ve/veya hareketli yatay ve düşey tutamak gibi donanımlar yer almalıdır.
Şekil 23a : Olası transfer pozisyonları Şekil 23b : Lavabonun klozet yanında olduğu banyo örneği.
Şekil Açıklaması : 1.En az 90cm, 2.En az 150cm, 3.En az 10cm-en fazla 25cm, 4.Katlanabilir tutunma çubuğu, 5.Duvara sabitlenmiş tutunma çubuğu, 6. 70cm, 7. 46cm, 8.En az 30cm-en fazla 35cm, 9.En az 190cm, 10.Lavabo, 11.En az 55cm, 12En az 35cm-en fazla 45cm
Yerden kazanmak adına kapı dışarıya açılmalı, sürme kapı ya da katlanabilir kapı uygulanmalıdır. Mekan içinde tekerlekli sandalyeli birinin kolay hareket edebilmesi için 150 cm. çapında temiz manevra alanı- nın sağlanması gereklidir (Şekil 23).
Erişilebilir bir banyo mekanında döşeme, tekerlekli sandalyenin hareketine engel olmayacak biçimde, seviye farksız, yani düz olarak düzenlenmelidir. Girişte seviye farkı varsa 6 mm’den fazla olmamalıdır.
6 mm. ile 13 mm. arasındaki seviye farklılıkları 1/2’den fazla olmayan bir eğimle süreklilik sağlanma- lıdır. Banyo ve tuvalet giderleri kapı önünde su birikmesini önleyecek biçimde tasarlanmalıdır. Kapı, menteşeli ise en az 900 açılabilmelidir. Kapıda net açıklık en az 90 cm. olmalıdır. Gereksinim duyulursa engelliler için acil durum çağrı aparatı, klozetten ve yere düşüldüğünde yetişebilecek şekilde, iple çeki- lerek çalıştırılabilir özellikte olmalıdır. Banyolarda yer alacak tuvalet bölümünde klozet yerleştirilirken orta aksın yan duvardan uzaklığı en az 46 cm. olmalıdır. Klozetin yerden yüksekliği 43-48 cm. arasında olmalıdır (Şekil 24).
Şekil 24: Banyo mekanında tuvalet bölümü.
Şekil Açıklaması : 1-Katlanabilir tutunma çubuğu, 2-Tutunma çubukları klozet yüksekliğinden 25-35cm daha yu- karıda olmalıdır, 3. Düşey tutunma çubuğu,4-Aynanın yerden yüksekliği en fazla 110cm-aynanın en üst noktası en fazla 190cm’de olmalıdır, 5-Sıvı sabunluk 80-110cm. 6-Kağıt havluluk ya da el kurutma makinesi 80-110cm.
7-Çöp kutusu 8- Tuvalet kağıdı 60-70cm., 9- Bağımsız taharet musluğu 10-Lavabo
Klozet, banyo içinde tekerlekli sandalyeden klozete transfere olanak verecek biçimde konumlandırıl- malıdır. Banyo mekanının tasarımında standartlara uygunlukla birlikte mümkün olduğunca engelli ya da hareket kısıtlılığı olanların kullanabilirliği dikkate alınmalı, onların kullanımını kolaylaştıracak düzen- lemeler yapılmalıdır. Banyo mekanı içinde yer alan klozetin kullanımında da standart ölçülere dikkat edilmeli, zemin engellerden arındırılmalı, seviye farklılıkları ortadan kaldırılmalı, tutamaklarla destek sağlanmalı ve banyo tefriş elemanlarının hepsinin erişilebilirliği ve kullanılabilirliği sağlanmaya çalışıl- malıdır. Yaygın olarak klozete önden çapraz ve yan yaklaşım örnekleri ve ölçüleri Şekil 25’te verilmiştir.
Standartların sağlandığı bu çözümler yapılabileceği gibi banyo mekanında olabildiğince bireysel kulla- nımı mümkün kılabilen düzenlemeler tercih edilmelidir.
Sifon kollarının fotoselli olması tavsiye edilmekle birlikte, el ile kumandalı veya otomatik de olabilir. Bu kollar, tek elle kolayca idare edilebilmeli, kullanmak için ek bir kuvvet gerektirmeden kullanılabilmelidir.
Sifon kolu yerden en fazla 112 cm. yüksekte olmalıdır. Tuvalet kağıtlığı ve çöp kutusu erişilebilir mesa- fede olmalıdır. Sabit ya da hareketli tutunma çubuklarının çapı 32-38mm. arasında olmalı ve kolayca kavranabilmelidir. Duvara monte edilmişse duvarla tutunma çubuğu arasında 4 cm. mesafe bulunma- lıdır. Tutunma çubuklarının sağ ve sol el kullanımını mümkün kılabilmesi için klozetin her iki tarafında da bulunmalıdır. Tutunma çubuklarının güvenli bir şekilde kullanılabilmesi için zemin ve duvar yüzeyine sağlam bir şekilde monte edilmesi gereklidir. Tutunma çubukları yalnızca klozet kullananlar için değil gereksinime bağlı olarak banyo duvar yüzeyinde lavabo ve duş kullanımına da destek olabilir. Kullanım yerine bağlı olarak 80-95 cm. yükseklikte bulunmalıdır.
Lavabolar banyo mekanının önemli tefriş elemanlarından biridir. Bir tekerlekli sandalyelinin kullanabil- mesi de dikkate alınarak ayaklı lavabolar kullanılmamalı, lavabo altına dolap yerleştirilmemelidir. Lava- bo ölçüleri Şekil 26’ya uygun olmalıdır. Lavaboların yuvarlak kenarlı olması farklı yönlerden yaklaşıma esneklik sağlayacaktır.
Şekil 25: Klozete çapraz (1,2,3,4) ve yan yaklaşım (1,2,3).
Şekil Açıklaması : Klozete çapraz (1,2,3,4);1-Geçiş biçimi alma,ayaklığı çıkarma ve oturuşu sabitleme, 2-Kolluğu çıkarma ve klozete geçişe başlama, 3-Geçiş, 4-Klozete oturma biçimi, 5-En az 76cm, 6-En az 46cm,
Klozete yan yaklaşım (1,2,3); 1-Geçiş biçimi alma,ayaklığı çıkarma ve oturuşu sabitleme, 2-Geçiş, 3-Klozete oturma pozisyonu, 4-En az 107cm, 5-En az 46cm
Şekil 26: Lavabo ölçüleri.
Şekil Açıklaması : 1-Kağıt havluluk veya el kurutma makinası 80-110cm, 2-Sıvı sabunluk 80-110cm.
Lavabo kullanımı için lavabo önünde boş bir zemin yüzeyi ve lavabo altında diz boşluğu sağlanmalıdır.
Lavabo derinliğinin en az 43-49 cm. olmalıdır. Önden yaklaşımda lavabo önünde 76x122 cm.’lik net dö- şeme boşluğu bulunmalıdır. Bu net döşeme yüzeyinin 49 cm.si lavabo altına doğru uzatılabilir. Lavabo yüksekliği lavabonun alt yüzüne kadar, net en az 75 cm., lavabonun ön üst yüzüne kadar en fazla 86 cm.
olmalıdır. Diz boşluğu için döşeme üzerinden lavabonun altındaki boru kısmına kadar olan yükseklik en az 68.5m. olmalıdır. Bu minimum yüksekliğin lavabonun ön yüzünden içeri doğru en az 20.5 cm.’lik bir derinlikte de sağlanmış olması gereklidir (Şekil 27). Lavabo armatürleri kollu, itmeli tipte, fotoselli veya elektronik kontrol mekanizmalı olmalıdır. Musluklar ve diğer kontrol araçları tek elle ve kolayca kullanılabilmelidir. Fotoselli tipte musluklar tercih ediliyorsa en azından 10 saniye açık kalabilmelidir.
Armatürler seçilirken, el yıkama sırasında el ile lavabo arasındaki mesafenin rahat kullanılabilir şekilde olmasına dikkat edilmelidir. Lavabo altındaki sıcak su ve drenaj boruları yalıtılmalı veya dokunmaya kar- şı korunmalıdır. Lavabo altında keskin ve rahatsız edici yüzeyler bulunmamalıdır.
Banyo mekanında yer alan aynaların alt kenarı döşeme üzerinden en fazla 90 cm., üst kenarı en az 190 cm. yükseklikte olmalıdır. Aynanın döşeme üzerinden 90 cm.’den yukarıda bulunması zorunlu du- rumlarda tekerlekli sandalye kullananlar ile kısa boylular açısından aynanın öne doğru 10 0 - 15 0 eğim verilmiş aynalar tercih edilmelidir. Tekerlekli sandalye kullanan kişinin göz hizası yerden 110-130 cm.
yüksekliktedir.
Şekil 27: Lavabo önü ölçüleri.
Şekil Açıklaması: Sol taraf; 1-Net döşeme alanı, 2-En az 43cm-en fazla 49cm, 3-En az 122cm, 4-En fazla 49cm, 5- En az 76cm, 6- Lavabo altı tesisat
Klozet ve lavabo kullanımı gibi yıkanma biriminin de erişilebilir olması, tekerlekli sandalye ile girilebile- cek ve hareket edilebilecek biçimde tasarlanması gereklidir (Şekil 28). Yıkanma birimi küvet ya da duş teknesi olabilir, ancak küvet yerine duş teknesi veya teknesiz bir zemin de tercih edilebilir. Teknesiz bir zeminde duş bölümü banyo dolaşım alanından kesintisiz bir yüzeyle ayrılmalı ve kaymaz bir zemin kaplamasına sahip olmalıdır. Net döşeme alanı, banyo girişi ve tekerlekli sandalye ile yıkanma birimine yaklaşım biçimine göre düzenlenmelidir.
Duş teknesi/kabini/zemini üzerinde alana girmeyi engelleyecek eşik vb. herhangi bir kot farkı bulun- mamalıdır. Banyo mekanında duş alanı ebatları 95x95 cm. veya 76x150 cm. boyutlarında olmalıdır. Duş alanını koruma bordürü yer alıyorsa, bordür en fazla 1.3 cm. yükseklikte olmalıdır. 76x150 cm. ebatla-
Şekil 28: Banyo örneği.
Şekil Açıklaması: 1-Tekerlekli sandalye dönüş alanı, 2-En az 235cm, 3-En az 90cm, 4-En az 225cm, 5-Duş teknesi
Şekil 29: Duş teknesi/alanı ölçüleri.
Şekil Açıklaması: 1-Hareketli duş başlığı, 2-Yatay tutun- ma çubuğu, 3-Düşen tutunma çubuğu 4-En az 45cm x 45cm ebatlarında katlanabilir duş oturağı, 5-Havlu as- kıları, 6- Transfer alanı, 7-Islak alan (su gideri yönünde 1:50 - 1:60 eğimli), 8-Duş kontrol
rındaki duş alanlarında koruma bordürüne gereksinim yoktur. Gerektiğinde bir tekerlekli sandalyelinin bile bağımsız olarak banyo yapabileceği yeterli büyüklük sağlanmalıdır. Duş alanına tekerlekli sandalye ile erişim sağlandıktan sonra tekerlekli sandalye ile duş alınabileceği gibi en az 45x45 cm. ebatlarında katlanabilir duş oturağına geçiş sağlanarak da duş alınabilir. Her iki durumda da duvar yüzeylerinde sabit ya da hareketli tutunma çubukları/barları bulunmalıdır.
Duş alanında bir oturma yeri bulunuyorsa bu oturak banyo zemininden 43-48.5 cm. yükseklikte sağlam bir şekilde monte edilmelidir. Oturak, yan ve arka duvardan en fazla 3.8 cm. uzaklıkta, oturak eni arka duvardan itibaren 40 cm. derinliğinde olmalı ve 60 cm.’yi aşmamalıdır. Duş perdesi kullanılıyorsa, te- kerlekli sandalyeden duş oturağına geçmeye veya su kontrol araçlarını kullanmaya engel olmamalıdır (Şekil 29).
Mutfak / Mutfak Nişi
Engelli ya da hareket kısıtlılığı bulunan birinin yaşadığı konteyner için mutfak bir bağımsız mekan ya da mekan içinde bir niş şeklinde olsun erişilebilir bir güzergah üzerinde olmalıdır. Geçici barınma merkezle- rinde yer alan konteynerlerde bağımsız bir mutfak mekanı ya da bir mekan içinde mutfak nişi bulunması kullanım sınırlarını değiştireceği için tasarım ebatları da farklılaşacaktır. Bununla birlikte, geçici barınma merkezi tarafından sağlanan donanımların ve sunulan hizmetlerin kapasitesine göre de mutfak ya da niş mekanının tasarımı farklılaşabilmektedir. Konteyner mutfağında hangi araç gerecin kullanılacağı, hangi elektrikli araçların kullanımına izin verileceği belirlendikten sonra mutfak tefrişi yapılmalıdır.
Tekerlekli sandalyeli bir aile ferdinin kullanma zorunluluğu bulunmadığı durumlarda konteynerde ge- nişliğin sınırlı olduğu çok işlevli modüler mutfak tasarımları tercih edilmelidir (Bakınız Resim 7-8). Böy- lece yıkama, pişirme, ısıtma, soğutma/koruma ve depolama gibi işlevler konteynerlerin yaşama, uyuma ve banyo gibi işlevleri yanında zaten sınırlı alan sunan bölümlerinde Şekil 30’daki örneklerde olduğu gibi minimum alanda çözümlenebilir. Alan büyüdükçe işlevsel çeşitlilik ve kullanım alanı da genişleyebilir.
Dolayısıyla bu çözümlerin konteyner tasarımında mutfak nişi için ayrılan alana göre tasarlanması esastır.
Resim 7 - 8: Çok işlevli modüler mutfak örnekleri.
Resim 9 - 10: Mutfak tezgahının dolaba dönüştüğü örnek.
Özellikle sınırlı tezgah büyüklüklerinde mutfak ya da mutfak nişinde hangi işlevlerin yer alacağı ve tez- gahın hangi işlevlerle birlikte tasarlanacağı konteynerler için geçici barınma merkezlerince sağlanacak donanımlara bağlıdır. Bir eviye ve ocak işlevi yanında havalandırma için bir davlumbaz, bir mini buz- dolabı, mikrodalga fırın, bulaşık makinesi ve depolama alanı (dolap ve çekmeceler) tezgah tasarımının belirleyicisi olacaktır. Konteyner gibi bir yapıda sınırlı bir alanda hizmet verecek olan tezgahların açıkta görülmesi ya da kapatılarak bir mobilyaya dönüşmesi yine kullanılabilirlik seçenekleri arasında yer al- malıdır (Resim 8, 9 ve 10).
Mutfak tezgahında yer alacak donanımların büyüklükleri farklılaşabilir. Standart bir eviye yerine tezgah yüzeyinde daha geniş bir kullanım için daha dar eviye tasarımları yer alabilir (Resim 11). Her tür eviye uygulamasında armatürün duvar yerine tezgah yüzeyine montajı konteyner duvarına müdahaleyi sınır- landıracaktır.
Resim 11 - 12: Tezgah donanımları ve tezgah erişilebilirliği.
Şekil 30: Önden yaklaşım.
Şekil Açıklaması (a): X=51cm - 63cm olduğunda; Y=122cm, X=0-63cm olduğunda;Y=122cm Şekil Açıklaması (b): 1- 122cm, 2- 76cm, Not:Kesik çizgiler yaklaşım mesafesinin izdüşümüdür.
Farklı boyutlardaki elektrikli ocaklar, ebatlarına göre pişirme işlevini yerine getirirken kullanılmadığı za- man tezgahın bir parçası olabilirler. Bununla birlikte tezgahı bir tekerlekli sandalyelinin önden yaklaşım- la kullanabilmesi için tezgah altında yeterli boşluk bırakılmalıdır (Resim 12). Mutfak ya da mutfak nişine erişim için geçiş genişliğinin en az 105cm. olması gerekir. Mutfak tezgahının bir tekerlekli sandalyelinin kullanımına yönelik boyutlar önden yaklaşım ve yandan yaklaşım olarak iki farklı açıdan ele alınabilir.
Bir engel (tezgah) üzerinden önden yaklaşım için mümkün olan erişim yüksekliği Şekil 30’da gösterildiği gibidir.
Şekil 31: Mutfak tezgahına önden yaklaşım.
Şekil 32: Yandan yaklaşım (a) net döşeme alanı ve (b) alt-üst yaklaşım mesafeleri.
Şekil Açıklaması (a) ve (b): 1-122cm, 2-76cm, 3-En fazla 25cm, 4-137cm, 5-23cm
Bir engel üzerinden önden yaklaşımda tezgah altının bir tekerlekli sandalyeli tarafından kullanılabilirli- ğinin sağlanması Şekil 31’da gösterilmiştir.
Tezgah ya da raflara yandan yaklaşımda net döşeme mesafesi, tekerlekli sandalye kullanan kişiye pa- ralel yaklaşıma izin verdiğinde, yandan yaklaşım yüksekliği yerden en fazla 137 cm. ve en az 23 cm.
olmalıdır (Şekil 32).
Şekil 33: Yandan yaklaşım mesafeleri
Şekil Açıklaması: 1-117cm, 2-En fazla 86,5cm, 3- 61cm, 4- 76cm, 5-Engel
Genişliği 60 cm. olan tezgaha yandan yaklaşımda tezgah yüksekliğinin en fazla 86.5 cm. olması gerek- lidir. Engel yönündeki elle erişilebilecek en yüksek nokta 117 cm. dir. Engelin bir tezgah değil bir raf (30-40 cm.) olması durumunda yandan yaklaşımın yerden minimum ve maksimum değerleri değişebilir (Şekil 33).
Yemek Yeme
Bir konteynerde yemek yeme eyleminin şekli yaşayanlara göre farklılık gösterebilir. Konteynerin sınırlı büyüklükteki mekanlarında bir masa etrafından gerçekleşebileceği gibi yerde de yenebilir. Eğer yemek yeme eylemi bir masa üzerinde gerçekleşecekse sabit ya da hareketli olarak katlanabilir masa çözüm- lerö tercih edilmelidir. Konteyner duvar yüzeyinde ya da mutfak tezgahıyla ilişkili bir şekilde katlanabilir masa çözümleri önerilebilir. Katlanabilir olma, masanın kullanılmadığı durumlarda konteynerde yaşa- yanlara yer kazandıracaktır. Masa etrafındaki oturma elemanlarının iç içe ya da birbiri üzerine geçerek pasif hale dönüşmesi kullanım esnekliği sağlayarak konteyner gibi dar alanlarda kullanılabilir mekan büyüklüğünü artıracaktır.
Tekerlekli sandalye ile masaya yaklaşımda en az 76 cm. eninde ve 122 cm. uzunluğunda net açık bir alan sağlanmalıdır. Masa altına doğru 49 cm.’lik bir derinlikte engelleyici obje bulunmamalıdır. İdeal bir otur- ma ve masaya yaklaşım için gerekli ölçüler Şekil 34’te örneklenmektedir. Bir konteyner içinde özellikle tekerlekli sandalyeli kişinin hareket alanı da dikkate alınarak masayı kullanabilmesi olanaklı kılacak özel düzenlemeler yapılabilir. Masanın katlanabilir olma özelliği ya da yapılacak tasarımların özelliğine bağlı olarak gerektiğinde tekerlekli sandalyeli bir kişinin de kolaylıkla masaya dahil olması sağlanmalı, masa ve oturma elemanlarının boyutları bu bağlamda düşünülmelidir.
Şekil 34: Masa etrafında farklı oturma düzenleri.
Şekil Açıklaması: 1-80cm, 2- 140cm, 3- 30cm, 4- 180cm, 5- 92cm, 6- 49cm, 7- 175cm, 8- 110cm, 9- 200cm, 10- 170 cm
Şekil 35 - 36: Erişilebilir oturma odası ve yatak odası örnekleri.
Odalar
Odalar, konteynerlerin banyo ve mutfak mekanları gibi erişilebilir güzergahta yer almalıdır. Gerektiğinde tekerlekli sandalye ile giriş-çıkışa olanak sağlanmalı, mobilyalar erişilebilir olmalı ve oda içinde dola- şıma engel olmayacak biçimde konumlandırılmalıdır. Konteyner, özellikle engelli ve hareket kısıtlılığı bulunanlar için mümkünse tefrişli bir şekilde sunulmalıdır. Bunun mümkün olmadığı durumlarda ya da içerisinde yalnızca banyo ve mutfak/mutfak nişinin bulunduğu konteynerler için mekanın erişilebilirlik açısından ideal yerleşim düzeni alternatiflerinin gösterildiği teknik yerleşim plan(lar)ı kullanıcılara su- nulmalıdır.
Gündelik yaşama mekanı ya da oturma odalarının tefrişinde mekan içinde dolaşımı engelleyici tefriş malzemeleri kullanılmamalıdır. Mümkünse oturma odası/yaşama alanı içinde tekerlekli sandalyelinin manevra alanı düşünülmeli ve tekerlekli sandalyelinin mekana katılımında gerekli ölçüler sağlanmalıdır (Şekil 35).
Şekil 37: Dolap ve raf kullanım yükseklikleri.
Şekil Açıklaması: 1- 137cm, 2- 23cm, 3- Ayarlanabilen ara, 4- 53cm
Resim 13 - 14: Yatak odalarında gardolap asansörü ve önden yaklaşım.
Yatak odalarında ise, tekerlekli sandalyeden transfere olanak sağlamak üzere yatak çevresinde müm- künse (yan kenar ve/veya ayakucu) en az 150 cm. çapında alanlar bırakılmalıdır (Şekil 36). Bu alan, dolap ve/veya rafların/çekmecelerin önden ya da yandan kullanımını da mümkün kılacak şekilde kur- gulanmalıdır. Geçiş alanlarının en az 90 cm. genişlikte bırakılması bir tekerlekli sandalyelinin konteyner içi erişilebilirliği ve kullanabilirliğini artıracaktır.
Yatak odalarında dolapların eğer bir tekerlekli sandalyelinin erişebileceği yüksekliğin üzerinde bölüm- leri yer alıyorsa bu dolaplarda 120-130 cm. yüksekliğinde mesafeden erişilebilecek asansör sistemler düşünülmelidir. Böylece bir engelli, tekerlekli sandalye ile erişebileceği dolap kullanım yüksekliklerinin yanı sıra erişemediği yerlere de dolap asansörleri aracılığıyla erişim sağlayabilecektir.
Bununla birlikte, bir tekerlekli sandalyeli 140 cm. yüksekliğinde bir gardolap içinden 120-130 cm. yük- sekliğindeki askı sistemine uzanabilecek ve yandan yaklaşımla kullanım sağlayabilecektir (Şekil 37).
Gardolap ünitelerinin kapaklarının sürme olması özellikle mekanda yer kazanımı açısından ve yandan yaklaşımla dolabın kullanımı açısından büyük avantaj sağlayacaktır. Bu yüzden, mümkün olduğunca açılır kanatlardan kaçınılmalıdır.
