Bankacılık mevzuatında çok sayıda kanun bulunmaktadır. Bunların bir kısmı yürürlükten kaldırılmış ve bir kısmı ise güncellemeler yapılarak uygulanmaya devam etmektedir. Bankacılık mevzuatını yürürlükten kaldırılan ve uygulanan kanunlar olmak üzere ikiye ayırabiliriz.
1.18.1 Yürürlükten Kaldırılan Bankalar Kanunları
Yürürlükte olmayan kanunları da kendi arasında ikiye böleriz. Bunlar: Cumhuriyet Dönemi Bankalar Kanunları ve Bankalar Kanunu (Kanun No:4389 İlk Hali)’dir (Türkiye Bankalar Birliği, 2013, Düzenlemeler:
http://www.tbb.org.tr/tr/duzenlemeler/bankacilik-kanunu/74, 08/05/2013).
1.18.1.1 Cumhuriyet Dönemi Bankalar Kanunları
Banka hukukunun temel yasalarından biri kuşkusuz Bankalar
Kanunu’dur. Ülkemizde 1933 yılında kabul edilen ve üç yıl yürürlükte kalan 2243 sayılı Mevduatı Koruma Kanunu ilk Bankalar Kanunu olarak nitelendirilebilir. İkincisi, 1936 yılında kabul edilen ve 22 yıl yürürlükte kalan 2999 sayılı Bankalar Kanunu’dur. Türk bankacılığında yeni bir devir açtığından şüphe edilmeyen 7129 sayılı Bankalar Kanunu’nda 28
Bankalar Kanunu’na bırakmıştır. Bankalar Kanununun yanı sıra Ödünç Para Verme İşleri ile ilgili yasal düzenlemeler de bankaları yakından ilgilendirmektedir (Taşçıoğlu, 1998: 3).
1.18.1.2 4389 Nolu Bankalar Kanunu
Bu Kanunun amacı, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerini korumak, malî piyasalarda güven ve istikrarı ve ekonomik kalkınmanın gereklerini de dikkate alarak kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasını sağlamak üzere bankaların kuruluş, yönetim, çalışma, devir, birleşme, tasfiye ve denetlenmelerine ilişkin esasları düzenlemektir. Türkiye’de kurulmuş ve kurulacak bankalar ile yurtdışında kurulmuş ve kurulacak bankaların Türkiye’deki şubeleri bu Kanun hükümlerine tâbidir. Özel kanunlarla kurulmuş olan bankalar hakkında da kanunlarında yer alan hükümler dışında bu Kanun hükümleri tatbik olunur. Bu Kanunda açıklık olmayan hallerde genel hükümler uygulanır (4389 Nolu Bankacılık Kanunu,
1999).
1.18.2 Mevcut (Yürürlükte Olan) Bankalar Kanunları
Şu an uygulanmakta olan, mevcut birçok bankacılık kanunu vardır. Bunlar: Kanun No:6362, Kanun No:6352, Kanun No:6327, Kanun No:6300, Kanun No:6111, Kanun No:5766, Kanun No:5754, Kanun No:5667, Kanun No:5472, Kanun No:5411 ve Kanun Hükmünde Kararname (KHK) No:662 olmak üzere 11 tanedir. Bu kanunlara ilişkin alt düzenlemeler de mevcuttur. Ancak bu bölümde kanunların genel çerçevesi özetlenecektir (Türkiye Bankalar Birliği, 2013,
Düzenlemeler:http://www.tbb.org.tr/tr/duzenlemeler/bankacilik-kanunu/74,
08/05/2013).
1.18.2.1 5411 Nolu Bankalar Kanunu
Bu Kanunun amacı, finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanmasına, kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasına, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunmasına ilişkin usûl ve esasları düzenlemektir. Türkiye'de kurulu mevduat bankaları, katılım bankaları, kalkınma ve yatırım bankaları, yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye'deki şubeleri, finansal holding şirketleri, Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Katılım Bankaları Birliği, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu ve bunların faaliyetleri bu Kanun hükümlerine tâbidir. Özel kanunlarla kurulmuş olan bankalar hakkında da kanunlarında yer alan hükümler
saklı kalmak kaydıyla bu Kanun hükümleri uygulanır. Bu Kanunda hüküm bulunmayan hallerde genel hükümler tatbik olunur (5411 Nolu
Bankacılık Kanunu, 2005). Diğer kanunlar 5411 Nolu kanunda değişiklik yapan kanunlardır. Bu kanunların listesi Tablo 3’te gösterilmiştir.
Tablo 3: 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu’nda Değişiklik Yapan Kanunlar
Kanun No Resmi Gazete Tarihi Resmi Gazete Sayısı
5472 14.03.2006 26108 5667 30.05.2007 26537 5754 08.05.2008 26870 5766 06.06.2008 26898 6111 25.02.2011 27857 1. Mükerrer 2011/662 KHK 02.11.2011 28103 6300 10.05.2012 28288 6327 29.06.2012 28338 6352 05.07.2012 28344 6362 30.12.2012 28513
Kaynak: 5411 Nolu Bankacılık Kanunu, 2005: 12
Tablo 3’te 5411 Nolu Bankacılık Kanunu’nda değişiklik yapan kanunlar gösterilmiştir. Buna göre 5411 Nolu Kanun 2006-2012 yıllarında 10 kez güncellenmiş ve yapılan değişiklikler sonucunda halen bu kanun kullanılmaya devam etmektedir.
İKİNCİ BÖLÜM KATILIM BANKACILIĞI
2.1 KATILIM BANKACILIĞI KAVRAMI, ÖZELLİKLERİ VE FELSEFESİ
Katılım bankacılığı kavramı insanların inançlarından dolayı ortaya çıkan bir kavramdır ve katılım bankalarına uyguladıkları yöntemde faiz olmadığı için faizsiz bankalar ya da İslami bankalar adı verilmektedir. Katılım bankacılığı, faizsiz bankacılık ve İslami bankacılık üçü de aynı kavramı ifade etmesine rağmen uluslararası literatürde katılım bankacılığı tabiri pek yaygın değildir genellikle İslami bankacılık kavramı kullanılmaktadır. Katılım bankaları; faiz endişesinden dolayı bankalara yatırılmayan atıl fonları ekonomiye kazandırmak amacıyla kurulan ve kâr- zarar ortaklığı esasına göre faaliyetlerini sürdüren bankalardır (Özulucan ve Özdemir, 2010: 6). İslami bankacılık ya da katılım bankacılığı; İslami kurallar ve ilkelerle tutarlı bir şekilde finanse edilen sistemi ifade eder ve faiz yasağı, kâr ve zarardan pay alma olmak üzere iki temel özelliği vardır. Yapısı oldukça yenilikçidir (M.Firoz, 2012: 111).
Katılım Bankaları ilk kez 4389 sayılı Bankalar Kanunu’da: Mevduat
toplama yetkisi bulunmayan ancak, özel cari hesaplar ve kâr/zarara katılma hakkı veren hesaplar yoluyla fon toplayan, ekonomik faaliyetleri ekipman veya emtia temini veya kiralanması veya ortak yatırımlar yoluyla finanse eden kurumlar olarak tanımlanmıştır (Bankalar.org,
19/10/2005, Bankacılık Kanunu, http://www.bankalar.org/bankalar- kanunu/, 15/02/2013).
Katılım bankaları geçmişte Özel Finans Kurumları olarak adlandırılmaktaydı ancak 2005 yılında çıkarılan Bankacılık Kanunu’na göre Özel Finans Kurumları’nın adı Katılım Bankaları olarak değiştirilmiş, Özel Finans Kurumları Birliği de Türkiye Katılım Bankaları Birliği ismiyle güncellenmiştir. Ayrıca Özel Finans Kurumları’nın oluşturduğu Güvence Fonu’nun yerini Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu almıştır. 5411 sayılı 2005 yılında çıkarılan bu kanunda yapılan yeni düzenlemelerle katılım bankaları: ‘özel cari ve katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmak
esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubeleri’ şeklinde ifade edilmektedir. Bu tanımda yer alan
5411 Sayılı Bankacılık Kanunu Paneli,
http://www.tbb.org.tr/Dosyalar/Arastirma_ve_Raporlar/bkpanel.pdf , 15/02/2013):
Özel Cari Hesap: katılım bankalarında açılabilen ve istenildiğinde kısmen veya tamamen her an geri çekilebilme özelliği taşıyan ve karşılığında hesap sahibine herhangi bir getiri ödenmeyen fonların oluşturduğu hesapları,
Katılma Hesabı: katılım bankalarına yatırılan fonların bu kurumlarca kullandırılmasından doğacak kâr veya zarara katılma sonucunu veren, karşılığında hesap sahibine önceden belirlenmiş herhangi bir getiri ödenmeyen ve anaparanın aynen geri ödenmesi garanti edilmeyen fonların oluşturduğu hesapları,
Katılım Fonu: katılım bankaları nezdinde açtırılan gerçek ve tüzel kişilere ait özel cari hesap ve katılma hesaplarında yer alan parayı ifade
eder.
Katılım bankalarının özellikleri şunlardır (Bilir, 2010: 10):
İsminden de anlaşıldığı üzere faizsiz bankalardır, faize yer vermezler. Müşterilerinden ne faiz alırlar ne de müşterilerine faiz verirler.
İslami prensiplere göre çalıştıkları için faiz haramdır ancak ticaret ve kâr ise helaldir. İslami kurallara göre para ticareti yapmak yasaktır bu yüzden mal ticareti yaparlar.
Kâr-zarar ortaklığı ve sermaye iştiraki içerir. Sermaye sahibi karını girişimciyle paylaşabilir.
Yatırımlar ahlaka uygun ve İslam dininin kurallarına göre yapılır. Örneğin; alkol, kumar, silah kaçakçılığı gibi konular İslam dini tarafından yasaklanan, dışlanan yatırım türleridir.
Mutlak risk vardır ve bu riski sermayeyi borç veren kişi ve kurumlar üstlenir. Sermayeyi işletenin herhangi bir riski yoktur.
Faizsiz bankacılıkta esas olan insandır; insanın gereksinimlerini karşılama, insanın mutlu ve huzurlu olması, ona değer verilmesi esastır. Özetle İslami bankacılığın temel felsefesi insana öncelik tanımaktır (Tunç, 2010: 122).