Bankacılık sektöründe 90’lı yıllarda yaşanan dalgalanmalar ve 94 krizi ekonomiye büyük hasar vermiş ve 22 bankaya el konulmuştur. O yıllarda bankacılık sisteminin düzenlenmesi ve denetlenmesinde parçalı yapı mevcut ve bu yapının temel yapıtaşları Hazine Müsteşarlığı, Merkez Bankası ve TMSF’dir. 1999 yılında bu yapıyı ortadan kaldırmak ve tek bir bağımsız denetici kurumun kurulmasına karar verilmiş ve böylece 4389 sayılı Bankacılık Yasası ile Haziran 1999’da kurulan BDDK 31 Ağustos 2000’de aktif olarak faaliyete başlamıştır. Temel amacı; finans piyasalarında şeffaflık oluşturarak güven ve istikrarı sağlamak, mali sektörü geliştirmek ve yatırımcıların haklarını korumaktır. Türkiye’de bir banka kurulması ya da yabancı bir bankanın Türkiye’de şube açması BDDK’nın iznine bağlıdır. BDDK kurallara uygun hareket etmeyen bankalara kısıtlama getirme hakkına sahip olabildiği gibi aynı zamanda mali yapısı çok zayıflayan ve iflasın eşiğine gelen bankaların işlemlerini yapma yetkilerini kaldırarak bu bankaların yönetimini TMSF’ye devretme hakkına da sahiptirler (Öztürk, 2011: 120-121).
1.13 TİCARİ BANKALARDA FON KAYNAKLARI VE FON KULLANIM ALANLARI
Ekonomide fon arz edenler ve fon talep edenler bulunmaktadır. Bankaların topladıkları kaynaklar fon kaynakları ve kullandıkları alanlar ise fon kullanımlarıdır. Ticari bankaların elde ettikleri gelirler fon kaynakları, bu gelirleri kullandıkları alanlar ise fon kullanımlarıdır (Hatipoğlu, 2007).
1.13.1 Ticari Bankaların Fon Kaynakları
Ticari bankalar genel olarak iki kaynaktan fon sağlarlar. Bunlar: özkaynaklar ve yabancı kaynaklardır. Özkaynaklar işletmelerin kendi bünyesinden, yabancı kaynaklar ise dışardan borçlanma yoluyla sağlanan kaynaklardır. Ticari bankalar fon kaynaklarının tamanına yakınını yabancı kaynaklardan sağlarlar (Hatipoğlu, 2007).
1.13.1.1 Özkaynaklar
Bankalarda özkaynak; ana sermaye ve katkı sermaye toplamı ile bu toplamdan sermayeden indirilecek değerlerin düşülmesi sonucu bulunacak tutarı ifade eder (Bankacılık Düzenleme ve Denetleme
Kurulu, 2005, 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu:
http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Mevzuat/Bankacilik_Kanunu/1 5405411_sayili_kanun_6362_sayili_sermaye_piyasasi_kanunu_ile_degis ik_islenmis_hali_9.1.2013.pdf/madde 44, 28/01/2013). Ana sermaye;
ödenmiş sermaye, kanunîyedek akçeler, ihtiyari ve fevkâlade yedek akçeler, vergi karşılığından sonraki dönem kârı ve geçmiş yıllar kârı toplamından, dönem zararı ve geçmiş yıllar zararının düşülmesinden oluşmaktadır. Katkı sermaye ise; genel kredi karşılığı tutan, banka sabit kıymetler yeniden değerleme fonu kıymetleri için hesaplanan yeniden değerleme tutan, iştirakler ve bağlı ortaklıklar ile sermayelerine
muhtemel riskler için ayrılan serbest karşılıklar kalemlerinden
oluşmaktadır (Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, 2006, 4389 Sayılı Bankacılık Kanunu:
www.tbb.org.tr/Dosyalar/..._/Ozkaynak_Yonetmeligi_011106.doc/madde 5,6, 28/01/2013). Tüm bu tanımlardan özetle özkaynaklar üç gruba ayrılır: ödenmiş sermaye, yedek akçeler ve dağıtılmayan kârlardan oluşur (Öçal ve Çolak, 1999: 115).
Ödenmiş sermaye özkaynakların en temel ve en önemli kalemidir. Sermaye; bir firmayı kurmak için ya da daha sonraki sermaye artırımında koyulan paradır. Sermayenin ticari bankalardaki fonksiyonları şunlardır: kuruluşu sağlar, iş hacmini belirler, kâr dağıtımını belirler, zararları kapatır ve güvence sağlar (Parasız, 2005: 203). Yedek akçeler ve dağıtılmayan kârlar kalemleri ise özkaynakların diğer yardımcı kalemleridir.
1.13.1.2 Yabancı Kaynaklar
Ticari bankalar için yabancı kaynaklar oldukça önemlidir çünkü fon kaynaklarının neredeyse tamamı yabancı kaynaklardan sağlanır. Ticari bankaların yabancı kaynak yoluyla diğer bir ifadeyle borçlanarak fon sağlamak için uyguladıkları işlemlere angajman adı verilir ve bu şekilde fon temini dört şekilde olmaktadır (Erdem, 2008: 274):
Mevduat kabulü, Tahvil ihracı,
Merkez Bankası kredileri, Diğer kredilerdir.
Mevduatlar yabancı kaynaklar içerisinde çok önemli bir yere sahiptir. Birçok sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Bunların en önemlileri: mevduat sahibi ve vade yapısı açısından yapılan ayrımdır. Mevduat sahibi açısından beş tür mevduat vardır. Bunlar: tasarruf mevduatı, resmi kuruluşlar mevduatı, ticari kuruluşlar mevduatı, bankalararası mevduat ve diğer kuruluşların mevduatlarıdır. Vade yapısına göre de
mevduatlar: vadeli, vadesiz, ihbarlı ve birikimli mevduat olarak dörde ayrılır (Erdem, 2008: 274).
Ticari bankaların fon kaynakları içerisinde tahvil satışıyla sağlanan fonların miktarı azdır ve bu yolla fon kaynağı elde eden kurumlar yatırım ve kalkınma bankaları, Ziraat Bankası ve İş Bankası’dır. Fon kaynağı kalemlerinden birisi de Merkez Bankasının reeskont ve avans biçiminde vermiş olduğu kısa vadeli kredilerdir. Bankalar ayrıca diğer krediler adı altında yurtiçi ve yurtdışı bankalardan kredi alarak fon kaynağı temin edebilir. Ayrıca Interbank piyasası da fon kaynağı olarak kullanılabilir ancak kısa sürelidir. Interbank piyasasında gecelik ve haftalık faiz oranları belirlenmektedir (Öçal ve Çolak, 1999: 122).
1.13.2 Ticari Bankaların Fon Kullanımları
Fon temin edildikten sonra bu fonların hangi alanlarda kullanılacağı belirlenir. Bankaların belirli bir alanda kullanabileceği fona plasman adı verilir, bankalar atıl birikimleri değerlendirmek için elde ettiği fonları firmalara borç olarak verir ve böylece ekonomiye canlılık kazandırır. Bankalar bu fonları elde ederken belirli bir maliyete katlandıkları için belirli bir gelir karşılığında fonlarını kullandırırlar (Özaydın, 1998). Ticari bankaların fon kullanım alanları: krediler, yatırım fonları, menkul değer plasmanları, iştirakler ve gayrimenkul alımlarıdır (Erdem, 2008: 276).
Bankaların fon kullanma alanlarından en yaygını kredilerdir. Kredinin sözlük anlamı saygınlık, güven, itibar gibi anlamlara gelmektedir. Bankacılık açısından kredinin tanımı ise bankaların yapacakları araştırmalar sonucunda bireylere ya da firmalara kendi kuralları ve mevzuat çerçevesinde sunmuş oldukları nakit para, teminat ya da kefalet vermek gibi haklardır (Parasız, 2005: 219). Kredilerde de mevduatlarda olduğu gibi pek çok ayrım yapılmaktadır. Bunların içerisinde en önemlisi nakit olup olmamalarına göre yapılan sınıflandırmadır ve bu sınıflandırmaya göre krediler: nakdi ve gayri nakdi krediler olarak ikiye ayrılır. Bankaların pek yaygın olarak kullanılmasa da diğer fon kullanım alanları da bulunmaktadır. Gayrimenkul alımı, yatırım fonları, menkul değer plasmanları,
Bankacılık sektöründe fonlar genellikle pahalı kullandırılır. Bunun nedenleri şunlardır (Özaydın, 1998):
Bankaların işletme giderlerinin fazlalığı, Problemli krediler,
Kamu açıklarını finanse etmek, Aşırı vergi kesintileri,
Düşük verimlilik,
Getirisi olmayan aktiflerin fazlalığı,
Mevduatlar üzerinden ayrılan kanunî karşılıklardır.