Banka kredileri

Denizcilik sektöründe yeni inşa veya 2. el bir gemi alımı için veya sektörde liman, marina, tersane inşası gibi yatırımlar için en önemli finansman kaynağı banka kredileridir.

Denizcilik sektörünin finansman ihtiyaçları genellikle yüksek meblağlarda olduğundan ihtiyaç duyulan finansmanın geri ödemelerinin uzun vadeli olması gerekmektedir. Bu sebeple kullanılan banka kredileri de genellikle uzun vadeli kredilerdir.

Bankalar tarafından genellikle 1 yıla kadar olan süreler için kısa vadeli krediler, 2 ve 5 yıl arası süreler için orta vadeli kredlier ve 5 yıldan uzun süreler için ise uzun vadeli krediler sağlanmaktadır (Aras, 1996)

Türkiye’de bankaların denizcilik finansmanı/kredileri konusunda uzmanlaşmış özel departmanları bulunmadığından, denizcilik kredileri genellkle proje finansmanı, kurumsal/ticari krediler veya ihtiyaç kredileri altında verilebilmektedir. Bir bankanın proje finansmanı departmanı bir gemiyi finanse ederken, aynı bankanın başka bir ticari krediler departmanı da başka bir gemiyi başka inceleme ve kontrol prosedürlerine tabi tutarak finanse edebilmektedir. Bankalar genellikle müşterilerden %10-%30 arasında özsermaye ile katılım talep etmektedirler.

Bir geminin finansmanı için tersanede inşa süreci için pre-finansman tanımı altında gemi inşa kredileri sunulmakta olup, inşası biten yeni bir geminin işletilmesi veya ikinci el bir geminin satın alınması konularında post-finansman tanımı altında krediler temin edilebilmektedir.

Gemi inşa kredileri (pre-finansman) genellikle 12 ay ile 24 ay arası vadeler ile sunulmaktadır. Bu finansman yönteminde ödemeler belirli aralıklarla yapılmakta olup genellikle inşa başlangıcında, gemi kızağa konduğunda, ama makine montajında, gemi denize indirilirken ve son olarak da geminin tesliminde yapılır. Post finansman ise bir geminin satın alınması için kullanılacak kredilerin altında bulunduğu tanımdır. Yani bir armatör, yeni inşa edilmiş veya ikinci el bir gemi almak isterse post finansman olarak kredi temin eder. Post finansman kredileri 5 -20 yıl arası vadelerle temin edilebilmektedir.

Yeni inşa edilen gemiler için genellikle bankalardan, geminin inşa başlangıcından itibaren ve inşa bittikten sonra da belirli bir süre kullanımı da kapsayacak şekilde uzun vadeli krediler kullanılabilmektedir. Bu yöntem pre finansman ve post finansmanın beraber kullanılması olarak tanımlanmaktadır. Banka gemiyi inşa edilirke finanse eder, armatör ise inşadan sonra örneğin 10 yıla kadar geminin işletilmesinden kazandıkları ile kredilerini öder.

Türkiye’de denizcilik finansmanında banka kredileri yüksek bedelli yatırımlar için yeterli olmamaktadır. Küçük tonajlı gemiler için bankalar kredi sunabilirken, örneğin 200,000 DWT bir geminin finansmanı Türk bankalarından temin edilemeyebilmektedir. Banka kredilerinin yetersiz olmasının sebepleri genel olarak aşağıdakilerdir (Öztürk, 2006);

 Enflasyonun yüksek olması,

 Yanlış kur politikaları,

 Dünyadaki navlun krizinin bankalara etkisi

BDDK’nın Eylül 2015 tarihli Türk Bankacılık Sistemi temel göstergeler raporunda belirtildiği üzere Eylül 2015 itibariyle faaliyette olan 34 mevduat bankası, 13 adet Kalkınma Yatırım bankası ve 5 adet de Katılım Bankası bulunmaktadır. Bu bankaların kamu, yerli ve yabancı menşeili olarak dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmektedir;

Mevduat bankaları, kendi adına mevduat kabul eden ve kredi kullandırabilen kuruluşlar ile yurt dışında kurulu benzer kuruluşların Türkiye'deki şubeleridir. Yatırım bankaları, şirketlerin ve kamu kuruluşlarının yeni menkul değer ihracını desteklemek ve bunlara uzun süreli finansman sağlamak amacıyla oluşturulan finansal kuruluşlardır. Kalkınma bankaları ise gelişmekte olan ülkelerde sermaye yetersizliği içinde bulunan firmalara veya yapılacak yeni büyük yatırımlara kaynak ve teknik yardım sağlayarak endüstriyel gelişmeyi hızlandırmak amacında olan finansal kuruluşlardır

Yatırım ve kalkınma bankaları doğrudan kredi sağlayan kuruluşlar olmayıp, gerekli kredinin temini konusunda firmaya bir nevi aracılık ederek destek olurlar.

Katılım bankaları ise İslam hukukuna bağlı olarak faizsizlik prensiplerine göre her türlü bankacılık faaliyetlerini gerçekleştiren, kar ve zarara katılma esasına göre fon toplayıp, ticaret, ortaklık ve finansal kiralama yöntemleriyle fon kullandıran bankalardır. Türkiye’de katılım bankalarının destekleriyle de denizcilik sektörü için finansman sağlanabilmektedir.

Türkiye’de gemi ve teknelerin yapımı ve tamiri ile diğer ulaşım araçları sanayii için bankalar bazında bildirimi yapılan toplam nakdi krediler, TCMB 2013 istatistikleri baz alınarak aşağıdaki tabloda yıllara göre belirtilmektedir;

Yukarıdaki tabloda firma bazı krediler; kredi limit veya riskleri toplamı 20 bin TL'nin (dahil), bireysel kredilerde ise, 8 bin TL'nin üzerinde olan gerçek ve tüzel kişilere, bankalarca verile kredi ve fon toplamından (firmaların bankalar aracılığıyla yurtdışından sağladıkları krediler dahil) oluşmaktadır.

Bankalar, TL veya döviz cinsinden kredi sağlayabilmektedirler. Türkiye’den yeterli finansman desteğini bankalardan bulamayan firmalar, yurtdışı bankalardan kredi temin edebilmekte olup, büyük meblağlı projeler için ise yerli ve yabancı birden çok banka ve finansal kuruluşun katılımı ile sendikasyon kredisi şeklinde finansman sağlanabilmektedir.

Türkiye’deki bankalar, kredi verecekleri denizcilik şirketler ile ilgili genel olarak aşağıdaki konuları incelemek isterler;

 Firmanın sahiplerinin ve yöneticilerinin kişisel ve ticari geçmişi,

 Firmanın sermaye yapısı, mali durumu, borcunu ödeyebilmek kapasitesi,

 Firmanın genel olarak gelir, kar ve ticari genel performansı,

 Denizcilik sektöründeki tecrübeler, yapılan operasyonlar,

 Ticareti yapılan yükler ve ticaret yapılan bölgeler, uzun vadeli kontrat bazında çalışılan müşteriler işler var ise bilgiler, gelir beklentisi planı, borcu geri ödeme planı,

 Şirketin büyüklüğü, öz kaynakları, likiditesi,

 Firma içi yönetim, planlama ve organizasyon detayları,

 Finansman talebinde bulunulan gemi ile ilgili teknik detaylar (gemi türü, bayrağı, klası, bedeli, teknik özellikleri, hasar geçmişleri, ekspertiz raporları, sigorta bilgileri ve sigortaların yerinde olup olmadığı, ipotekler ve temlikler vs.) veya proje ile ilgili teknik detaylar,

 Fizibilite, değerleme çalışmaları vs.

Türkiye’deki ticari bankalar genellikle aşağıdaki şekillerde finansman sağlamaktadırlar;

 Geminin ipoteğine dayalı olarak verilen ticari krediler,

 Müşterinin başka varlıklarının (ev, arsa, işyeri gibi gayrimenkuller vs.) teminat olarak alınması üzerine verilen ticari krediler veya ihtiyaç kredileri,

 Kurumsal şirketlerin bilançolarının teminat olarak alınması üzerine verilen kurumsal krediler,

 Proje finansmanı çerçevesinde sunulan krediler,

 Başka bankalar, finansal kuruluşlar veya yatırımcılar ile girilen sendikasyon kredileri

Banka kredisi yolu ile alınan kredilerde geminin gerçek maliki olan firma ‘İpotek Borçlusu’, kredi veren banka ise ‘İpotek Alacaklısı’ olarak tanımlanmaktadır. Bu kredilerde teminat olarak, firmanın satın aldığı gemiler veya firmanın başka varlıkları ipotek altına alınabilmektedir.

Türkiye’deki armatörler yurtdışından finansman sağlamak amacıyla genellikle Alman ve Norveç bankalarını tercih etmektedirler. Bunun sebebi, bu ülke menşeili bankaların özel ihstisaslaşmış denizcilik finansmanı departmanları bulunması ve bu bankaların Türkiye denizcilik piyasasına da hakim olmalarıdır. Yurtdışı bankalardan finansman sağlayan bir armatör, gemi üzerinde hakkı olan tarafları genellikle aşağıdaki şekilde not eder;

 Genellikle kredi alınan ülkede veya bir başka ülkede bir şirket açılarak geminin malikliği bu şirket üzerinde kayıtlı donatan (registered owner) olarak alınır. Kredi alınan ülkede bir işletme firması veya kayıtlı donatan şirketi kurulmasının sebebi, kredi alınan ülkedeki teşvikler ve vergi indirimi gibi avantajlardır. Örneğin Alman KG sistemini kullanarak finansman sağlayabilmek adına Almanya’da mükim bir şirket kurulmaktadır.

 Türkiye’deki asıl firma, gemiyi çıplak olarak kiraya alan firma (bareboat charterer) olarak not edilebilir,

 Finansmanı sağlayan banka, ipotek alacaklısı olarak (mortgagee) veya dain-i mürtehin (loss payee) olarak not edilir,

 Geminin işletme firması da (ship manager company) yine Türkiye’de veya yurtdışında kayıtlı, asıl firmaya ait başka bir şirket olabilir.

Aşağıdaki tabloda dünyadaki ilk 10 finansör banka ile Türkiye’deki toplam denizcilik kredileri karşılaştırılmaktadır (TCMB İstatistikleri ve ABN AMRO Ship Finance Update, June 2015 istatistikleri karşılaştırılmıştır).

Şekil 3.11 : Dünya’daki ilk 10 banka ve Türkiye toplam gemi finansmanı kredileri.