Bakanlar Kurulunun Kuruluşu

Genel yönetimin merkezi örgütünü oluşturan ve Cumhurbaşkanlığına bağlı üst düzey bir icra organı olan Azerbaycan Bakanlar Kurulu “Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulunun kurulması ve Azerbaycan Anayasasının 122. maddesinin değiştirilmesi hakkında” 7 Şubat 1991 tarihli Azerbaycan Cumhuriyeti Kanunu ile kurulmuştur. Bu Kanuna uygun olarak Bakanlar Kurulu Devlet Başkanı yanında yürütme yetkisinin kullanımı amacıyla, yürütme organı gibi belirlenmiştir.273

Bakanlar Kurulu tüm ülke çapında kendisine tevdi edilmiş idari, iktisadi, hukukun korunması, askeri savunma, ilmi teknik, sosyal kültürel vs. alanlarda idareciliği hayata geçirmektedir. Bakanlar Kurulunun oluşum ve çalışma prensipleri ve yapısı Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası 114 ile 123. maddeleri arasında ve ilgili kanunlarda düzenlenmiştir.274 114. madde Bakanlar Kurulunun statüsünü düzenlemektedir. Maddede şöyle denmektedir:

“ I.Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Başkanı, yürütme yetkisinin kullanımı amacıyla Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulunu oluşturur.

II. Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu, Devlet Başkanının en yüksek yürütme organıdır.

III. Bakanlar Kurulu, Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Başkanına tabidir ve ona karşı sorumludur.

IV. Bakanlar Kurulunun çalışma yöntemini Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Başkanı belirler.” 272 _{Demirkol, s. 40.} 273 Caferov, Şerh, s. 411. 274 Atakişiyev, s. 57.

Maddenin birinci fıkrasından da anlaşıldığı gibi Bakanlar Kurulunu oluşturmak Devlet Başkanının önemli yetkilerinden biridir. Merkezi yürütme organlarının idarecileri Devlet Başkanının fermanı ile göreve atanır ve bunun için Milli Meclisin onayı aranmaz. Yalnız Başbakan atanırken bu hususta Milli Meclisin onayı gerekiyor (md. 109/4). Başbakanın Bakanlar Kurulunu oluşturma gibi bir yetkisi yoktur. Başbakan da Bakanlar Kurulunu oluşturan üç birimden biridir. Bakanlar Kurulunun oluşumu tamamen Devlet Başkanına aittir. Meclisin Bakanlar Kurulu için devreye sokulma durumu yoktur.275

Üçüncü fıkraya göre ise, Bakanlar Kurulu yaptığı çalışmalardan dolayı Milli Meclise değil, doğrudan doğruya Devlet Başkanına karşı sorumludur. Maddenin dördüncü fıkrasına uygun olarak, Bakanlar Kurulunun çalışmalarını da Devlet Başkanı belirler ve Bakanlar Kurulunun çalışma yöntemi kanun hükmünde kararname ile düzenlenir. Bağımsız Devletler Topluluğunun pek çoğunun (Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Tacikistan, Moldova, Beyaz Rusya) Anayasalarında da hükümetin çalışma yöntemlerinin kanunla düzenlenmesi kabul edilmiştir.276

Başkanlık sisteminin olduğu ABD’ye baktığımız zaman Azerbaycan’daki durumla benzerlikler görüyoruz. Orada Başkan Anayasanın 2. maddesine göre, Devlet Başkanı olarak senatonun onayı ile bakanların, Yüksek Mahkeme üyelerinin ve diğer üst düzey görevli şahısların atamasını yapıyor. Alt düzey görevli şahıslar ise, Başkan tarafından senatonun onayı alınmadan atanıyor. Hükümetin başkanı olarak o, yürütme organına aracı olmadan başkanlık eder, ayrıca her yürütme biriminin idarecisinden, her hangi bir mesele ile ilgili yazılı görüşlerini talep edebilir. Kabine kongreye karşı sorumlu değildir. Yasama organı kabineye karşı güvensizlik gösteremez.

Fransa’da ise hükümet adeta iki kat sorumludur. Onu Devlet Başkanı kurar ve çalışmalarına da kendisi başkanlık eder. Fakat kabine parlamento karşısında da sorumludur. Hükümette kritik rol Başbakana aittir. O bakanların işlerini yönlendirir, onlara başkanlık eder ve en önemli düzenlemelerin uygulanması hakkında (bütçe,

275

Demirkol, s. 32. 276

ekonomik planlar vs.) onlara gösterişler verir. Başbakanın yürütme alanındaki çalışmaları büyük öneme sahiptir. O kanunların uygulanmasını temin eder.277

Azerbaycan Anayasası, 95. maddenin 14. fıkrasında Azerbaycan Milli Meclisinin çözümleyeceği meselelerden biri olarak Bakanlar Kuruluna güvenoyu verme işini saymıştır. Fakat bu güvenoyu ile ilgili ayrıntı Anayasada yoktur. Bu güvenoyunun sonuçları var mıdır? Güvensizlik oyundan sonra tekrar Bakanlar Kurulunun kurulmasına ihtiyaç var mıdır? Güvensiz Bakanlar Kurulu görevine devam edebilir mi? Bu ve bunun gibi konulara Azerbaycan Anayasası cevap vermemektedir. Öncelikle Bakanlar Kurulu Devlet Başkanı tarafından kurulduktan sonra hangi süre içinde meclisin güvenine başvurulmalıdır. Bu konuda belirli bir süre öngörülmemiştir.

Ayrıca bu süreden önce kim güven için Meclise başvuracaktır? Başkan mı, Başbakan mı, Bakanlar Kurulu mu ya da Meclis resen mi güven isteyecektir? Bu belli değildir. Diyelim ki, Başkan güvenoyu için Meclise başvurdu ya da Meclis kendiliğinden Bakanlar Kuruluna güvenoyu verdi. Meclisin Bakanlar Kuruluna güvenoyu vermesinde bir sorun yoktur. Ancak güvensizlik verdiğinde ne gibi bir durum ortaya çıkacaktır? Bu safhadan sonra ne olacağı Anayasada belirtilmemiştir. Meclisin Başbakanı onaylamadığında ise ne olacağı açıkça düzenlenmiştir(md. 118/3). Bakanlar Kurulu istifa etmek zorunda mıdır? Diyelim ki, güvensizlik oyu üzerine istifa etti, Başkan istifayı kabul etmedi, Bakanlar Kurulu görevine devam edebilir mi? İşte bu ve bunun gibi sorulara Anayasada cevap bulmak mümkün değildir.278

Eğer Meclisin Bakanlar Kuruluna güvensizliğinden sonra Bakanlar Kurulu görevine devam edecekse, buradaki güvenoyu bilinen anlamda güvenoyu değil, Meclise, Bakanlar Kurulu şunlardan oluşuyor diye bilgi verme şeklindedir. Eğer bilinen şekilde güvenoyu anlaşılacaksa Meclisin güvensizlik oyu vermesinden sonra Bakanlar Kurulu Başkana istifasını verir. Başkan da yeniden Bakanlar Kurulunu oluşturur ve tekrar Meclisin güvenoyuna sunar. Meclis tekrar güvensizlik verirse ve bu durum böyle devam ederse sonuç nereye kadar gidecek belli değildir.

O yüzden bakanları tek tek görevlendiren ve görevden alan Devlet Başkanı Bakanlar Kuruluna güvensizlik üzerine, kendisine ait yürütme yetkilerini hayata

277 _{Asgerov, s. 374.} 278

geçirmek için aynı Bakanlar Kurulunun göreve devamını isteyebilir. Buna engel bir durum yoktur. Öyleyse, Anayasanın öngördüğü şey şu olabilir; Meclis güven verip vermeme yetkisini istediği zaman kullanabilir veya hiç kullanmaz. Kullandığında da Başkan buna göre tavır alıp almamaya karar verir. Bu güvensizlik sadece Devlet Başkanının dikkatini çekmek anlamı taşıyabilir.279