Başarısız Devlet

Başarısız devlet kavramını ilk kez Gerald B. Helman ve Steven R. Ratner tarafından 1993 yılında yazılan bir makalede kullanılmıştır. Makalede yazarlar başarısız devletin tanımını yapmaktan ziyade bu devletlerin sayılarının arttığına, komşularına ve küresel sisteme mülteci akınlarıyla, siyasi istikrarsızlıkla ve rastgele savaşla zarar verdiklerine dikkat çekmiştir (Helman ve Ratner, 1993: 3).Başarısız devletler ile ilgili tanımlar çeşitlidir. Ancak genel eğilim, başarılı bir devletin norm olarak kabul edilip başarısız bir devletin tanımlanması şeklindedir ( Gökçe ve Gökçe, 2012: 189). Brooks'a göre, başarısız devlet, modern devletin tam tersidir. Bu doğrultuda başarısız devlet, şiddet araçları üzerindeki kontrolünü kaybeden; halkı için bir barış ortamı yaratamayan; sınırlarını kontrol edemeyen; ekonomik büyümeyi

sağlayamadığı gibi kamu hizmetlerinin de makul seviyede dağıtımını

gerçekleştiremeyen; kitlesel ekonomik yetersizliklerin görüldüğü ve kaynakları elde etmek için şiddetli bir rekabetin olduğu devlettir. Brooks'a göre günümüz başarısız devletlerine hepimiz aşinayız. Somali'de devlet kurumlarının tamamen çökmesi, eski Yugoslavya'nın dağılması, Rwanda, Haiti, Liberya, Kongo, Sierra Leone ve Afganistan'daki çeşitli krizler başarısız devlet örnekleridir (Brooks, 2005: 1160- 1161).

Thürer, başarısız devlet kavramının tam olarak tanımlanan ve sınıflandırılabilir bir durumu göstermekten ziyade çeşitli açılardan ele alınabilecek bir fenomen için geniş kapsamlı bir etiket olarak hizmet ettiğini belirtiyor. Ona göre, siyasal ve hukuki bağlamda ele alındığında başarısız devlet kavramı üç unsurla karakterize edilebilir. İlk olarak, coğrafi ve teritoryal açıdan ele alındığında, tesadüfen sınır aşan etkileri

22 olmasına rağmen, başarısız devlet aslında iç problemlerin bir sonucudur. Güç ve otorite yapıları dışarıdan değil,ülke içerisinden kaynaklanan patlamayla (implosion)bütünlüğünü kaybeder ve devleti yok eder. Yani devlet parçalara ayrılmaz (dismemberment), söz konusu devletin içinden yeni devletler ortaya çıkmaz. İkinci olarak, başarısız devlette siyasi açıdan ülke içi kanun ve nizam çökmüştür. Bu durumun iç savaşlarda görüldüğü gibi devlet otoritesinin bölünmesinden farklıdır. İç savaşlarda militer veya paramiliter gruplar ya devlet içindeki konumunu kuvvetlendirmek ya da devletten ayrılmak için savaşırlar.Son olarak, fonksiyonel açıdan başarısız devletlerde, devleti uluslararası arenada temsil edecek, müzakere edecek ve yapılan antlaşmaları uygulayacak bir organ yoktur. Varsa bile güven verici bir mahiyet arzetmemektedir. Gündüz bir devlet adamı gece bir haydut, devleti temsil edebilir (Thürer, 1999).

Başarısız devlet, ABD dış politika sözlüğüne Soğuk Savaş'ın bitmesi ile girmiştir. Bu dönemde devlet başarısızlığı meselesi uluslararası toplumun bir sorumluluğu olarak görülüyordu. Yapılan dış müdahalelerdevletlerin kurumlarını oluşturma hedefinin sadece imkandâhilinde olduğu için değil, aynı zamanda ahlaki bir sorumluluk olarak görüldüğü için de yapılıyordu. Ancak, Somali'deki ABD müdahalesinin başarısız olması bu konuda görüş birliğini dağıttı. Bu durum 11 Eylül saldırıları ve ABD'nin Irak ve Afgnistan işgaliyle değişti ve başarısız devlet söylemi bir kez daha Amerikan dış politika yapıcılarının gündemine girdi (Bilgin ve Morton 2004: 169). Bu bakış açısındaki değişiklik, 2002 yılında yayınlanan ABD Ulusal Güvenlik Stratejisi'nde "Amerika şu anda fetih yanlısı olanlardan çok iflas etmiş devletlerin tehdidi altındadır." şeklinde açıkça belirtilmiştir (Edig, 2007: 173).

Başarısız devlet söyleminin 1990'larda gündeme gelmesinin sebebi, çeşitli nedenlerle iç savaşlar ve karışıklıklarla boğuşan devlet sayısındaki artış olmuştur. 1990'lardan itibaren iç savaşla harap olmuş Somali; 1990'lar boyunca küçük çaplı çatışmalarla kıvranan Sierra Leon ve Liberia; bağımsızlığının ilk yıllarında Bosna Hersek; soykırım ve katliamların yapıldığı dönemde Rwanda ve bölünmeden önce birçok savaşla felakete uğramış Sudan, başarısız devlet örnekleri olarak sıklıkla atıfta bulunulan ülkelerdir. Başarısız devlet olgusu,Soğuk Savaş'ın sona ermesi ile popüler olmasına rağmen,Thürer'e göre, 1990 öncesi de başarısız devlet örnekleri vardır:

23 Kamboçya'da taraflar arasında 20 yıl süren çatışma 1991 Paris Antlaşması ile sona ermiştir; 1980'ler boyunca iç savaş yaşayan Lübnan; bağımsızlığını elde ettiği 1960 yılından beri yönetilmesi zor bir ülke olan Kongo…Thürer, hatta Avrupa'da 17. yüzyılda yaşanan 30 Yıl Savaşlarına kadar bu örneklerin verileceğini iddia etmektedir (Thürer, 2008: 1). Ancak post-kolonyal devlet başarısızlıkların tarihteki devlet başarısızlıklarından önemli bir farkı bulunmaktadır. Afrika'da ve dünyanın diğer bölgelerinde yaşanan devlet başarısızlığının sebebi, komşu ülkelerin veya büyük güçlerin bu devletlerin topraklarını ilhak etmesi değil, söz konusu ülkelerin kendi içlerinden kaynaklanan sorunlardır. 1990'da Kuveyt'in Irak tarafından işgalinin şaşkınlıkla karşılanmasının nedeni, kendini koruyamayacak bir devletin görece güçlü bir devlet tarafından işgali değil, bu şekilde toprak ilhaklarının artık son derece nadir olarak gerçekleşmesiydi (Herbst, 2004: 304).

Başarısız devlet söylemi, ekonomik ve siyasi krizlerle boğuşan ülkeleri nitelemek için kullanıldığı gibi, 1990'larda devlet aygıtıının tamamen çöktüğü Somali ve Afganistan gibi ülkeleri nitelemek için de kullanılmıştır. Thürer'in de belirttiği gibi, başarısız devlet kavramın farklı boyutlarda sorunları olan devletler için şemsiye bir kavram olarak kullanılmaktadır. Bu durum, analitik açıdan kullanışlı değildir. Otoriter bir yönetimin olduğu ve muhalefetin susturulduğu bir devleti başarısız olarak nitelemekle, devlet kurumlarının tamamen çöktüğü bir devleti de başarısız olarak nitelemek aynı kefede elma ve armudu tartmakla benzer bir durumdur.