• Sonuç bulunamadı

1. BÖLÜM

3.5. Yapılarına Göre Cümleler

3.5.3. Bağlı cümle

Anlamı bütün boyutlarıyla yansıtmada tek bir cümlenin yeterli olmadığı durumlarda cümlelerden meydana gelen dil birliklerine başvurulur. Bu birlikler çok boyutlu bir anlatım için yan yana gelen cümlelerin bağlanma edatıyla, ortak cümle ögeleriyle, ortak kip/şahıs ekleriyle ya da çeşitli anlam ilişkileriyle birbirlerine bağlanmalarından oluşur.”13

Metinde cümleler genellikle cümle başı bağlaçlarıyla bağlanmaktadır. Özellikle cümleler úaçan kim, kim, u/ü, ve gibi bağlaçlarla birbirine bağlanmaktadır.

3.5.3.1. “kim” bağlama edatıyla bağlanan cümleler

Farsçadan dilimize girmiş olan kim bağlacı bazen tek başına, bazen de úaçan soru kelimesiyle birlikte cümleleri birbirine bağlamakta kullanılmıştır.

 Sür anı kim bulasın bir fetó-i bāb (3a/8).

 İy selÀùinler, görüñ kim cihān seyrānına kimler gelmişler ve nice rÿzgārlar èömr sürmişler (3b/2-3).

 Gördiler kim ol kişinüñ iki gözi yoú, iki eli yoú, iki ayaàı yoú (3b/15).

 Şāh-ı cihān dıraòtistānı göricek ser-leşkerlere buyurdı kim çeriyi becid sürdiler (4b/7-8).

 Bu ùarafdan daòı serverler ol ḳaraltu yaḳın gelicek gördiler kim bir èacāyib canavar ādem hey’āt (5a/5).

 İy serverler bu canavaruñ büyükligine baḳmañ ve heybetinden ḳorḳmañ kim degme kez büyük gevdelü cigersüz olur (5a/11-12-13).

 Ol canavar serverleri gördi kim kendüye hücÿm ḳıldılar, gelürler (5b/9-10).  Rāvì eydür: Úaçan kim İskender şāh Türkistān çerisini kim sıdı (42b/7).

 Taòt üzre bir muraããa put laèl ve cevāhir birle bezenmiş durur. Úaçan kim Mihrāc put ḳarşusına gelicek secde ḳıldı (46a/14-15).

3.5.3.2. “ki” bağlama edatıyla bağlanan cümleler

 İlāhi sen meded eyle ilāhi ilāhi

Ki sensin ḳamunuñ püşt ü penāhı (6b/6).  Bu demde sen èināyet eyle bize

Ki furãat bulavuz düşmānumuza (6b/10).

 Yā óakìm nice perìşān olmayalum ki ceng ü cidāl yoğiken bunca sipāhi hìç yere helāk oldı, sudan yemişden didi. (8b/10-11).

 Ùaúatumuz yoú ki úarşu duravuz Bunlara himmet kılıcın uravuz (11a/8).

 Gördi ki ol direge birḳaç saùır yazu yazmışlar (14b/4-5).

 Yoḳ mı dirler ben òod şehri cebren ve úahren aluram anlara biz iş ḳıluram ki cihānda söylerler didi. (137a/11-12).

3.5.3.3. “ve” bağlama edatıyla bağlanan cümleler

Birden fazla cümleyi sıralama ilgisiyle birbirine bağlayan “ve” bağlacına metinde sıkça rastlanır.

 Şāh-ı Rum bu óāleti göricek şöyle melÿl oldı kim yüzünüñ üzerine düşdi ve yatdı tā ãabaóa dek (20a/3-4).

 Ol vilāyetleri daòı teferrüc idevüz ve hem görelüm Türkistānda daòı nice serverler vardur didi (21b/3-4).

 Niceler ḳoròusından ḳadìd oldı ve ḳaldı (24a/16-17).

 Velì başında ayaàında muókem ùaşlar dökmişler ve başı ùaşına birḳaç yazu yazmışlar (24b/15-16).

İsim cümlelerini de birbirine bağladığı görülür.  Úanı Daóóāk ve Ferìdun Cem ḳanı

Úanı Sām u Sencer u Rüstem ḳanı (57b/17).

 Andan yā İskender-i cihān ol aġac dibinde durduġuñ şoldur kim dünya mülki āli óaøretiñe musaòòardur ve ol aġacda gördügüñ iki şāhin yavruları pādişah-zādelere nisbetdür. (52a/1-2-3).

3.5.3.4. “u/ü” bağlama edatıyla bağlanan cümleler

 Óaḳdan artuḳ kimse yoḳ muùlaḳ óakìm Hem cemāl u hem celāl u hem èalìm (76a/4).  èUryān u püryān (3b/14).

3.5.3.5. “vü” bağlama edatıyla bağlanan cümleler

 Yedi vü içdi, yatdı (9a/9).  Türk Türkistān ilini iy ulu

Ipıssuz ãandı vü geldi ol delü (47b/3).  İşbu deñlü k’irdi furãat eline

3.5.3.6. “daòı” edatıyla bağlanan cümleler

Cümle başı edatları, başında bulunduğu cümleyi bazen bir önceki cümleye bazen de bir sonraki cümleye bağlar. Bunlardan birisi de kedisinden önceki cümleyi sonraki cümleye bağlayan Türkçe daòı edatıdır.

 Óaḳ Teèālā devlet ve nuãreti kime virür didi. Daòı Türkistān elçisin yidürdi, içürdi, gönderdi. (38b/7-8).

 Velì yā Õu’l-ḳarneyn leşkeri ḳatındaàı eri òoş yaraḳlu çeri cümlesi kìşli ve ḳurbanlu cebelü cevşenlü ala ḳalḳanlu şöyle kim hiçbir vilāyetde buncılayın çeri görmedük didi. Daòı Müşteri òāmÿş oldı (38b/13-14-15).

 Bir altun tepsi içine dürlü dürlü şekker, bādemler, kuş etleri birle aldı. Daòı ol şaòã ḳatına vardı (4a/9-10).

 Òışmla gelürken durdı. Bir zamān serverlere baḳtı baḳtı. Daòı yaḳın geldi ùurdı (5a/4).

 Andan şiftesini başı üzre çevürdi. Daòı ol èadu ve canavarlara ḳarşu atını sürdi (6b/13-14).

 Úaraltuya irelim. Daòı ḳonalum ola kim bir òoş yer bulavuz, at dinlendürevüz diyüp becìd sürdiler (16b/1-2).

3.5.3.7. “ve daòı” edatıyla bağlanan cümleler

 Biñ altı yüz óācib yedi biñ altun çomāúlu çavuş hay u huyla şöyle durmış ve daòı şāh ḳafāsında on iki biñ altun ḳuşaḳlu úullar ãaf baàlayup ùurmış ve daòı on beş kez yüz biñ er dìvān ḳurmış (37b/13-14-15).

 Başında ayaàında mermer hece ùaşın dikdiler ve daòı başı ùaşına èAşrān kimdigin, bunda kimüñle geldügin, ne sebeble öldügin tāriò birle yazdılar (23b/13-14-15).

 Başına úızıl altundan bir ışıḳ urundı ve daóı bir çìnì āyìneleyin pulād ḳalḳan óamāyil ḳıldı (53b/3-4).

3.5.3.8. “úaçan” edatıyla bağlanan cümleler

 O yazuda kim iy bunda gelen èömrüne devletine gırre olan úaçan bu èakreb ùılısmın bozan bu úapuyı açup bu demirden ādemi kim göresin sen hiç úorúma, üşenme (187a/6-7-8).

 RÀvì eydür úaçan Eflāùÿn- Óakìm ol levóden bu beyānı úılıcaú şāhile selāùìnler bildiler kim ol māl u genc Cemşìd şahdan úalmış (190a/13-14).

3.5.3.9. “úaçan kim” edatıyla bağlanan cümleler

 Rāvì eydür: Úaçan kim Eflāùun-ı Óakìm ol levhden bu beyānı kim itdi (3a/11).  Ol mìşe içinde leşkeri tolayı ùutdılar. Úaçan kim ãubó enfās esmege başlayıcaú

serverler öñince èIrāḳì giderken ḳarşusında mìşe içinden bir ḳaraltu gelür (4b-5a/17-1-2).

 Rāvì eydür: Úaçan kim èIrāḳì serverlere bu taóúìú òaberi kim söyledi (5b/6).  Andan Türküñ elçisin getürdiler. Úaçan kim Türkistān elçisi İskender dìvānına

kim girdi (37b/5-7).

3.5.3.10. “çün” edatıyla bağlanan cümleler

 Bu görüşdür şāh-ı cümle görüşüñ

Çün bu görüşde göresin gör işüñ (97b/8).  Böyle yazmışlar ol óaùùı anda kim

Ki cihān mülkini geşt iden óakìm Çün gelesin işbu milke sen yaúın Bu ùılısmātı göresin iy emìn (185a/8-9).  İşbu mülke seyrile çün gelesin

Bu sınur ḳalèasını kim alasın (135b/3).  Saña èaúreb pes buàur şöyle ki var

Çün bu işi köpri üzre idesin

Boàaz andan úapuya dek gidesin (185a/14-15).

3.5.3.11. “çünki” edatıyla bağlanan cümleler

 Yā señündür ãabr idelüm n’idelüm Çünki geldüñ işbu yola gidelüm (9a/7).  Saña ãıàınduú bize sen ḳıl meded

Çünki sensin ḳādir ü küfüven aóad (11a/9).

 Bu sefere niyyet ḳılup bel bağlamamaḳ gerekdüm. Çünki baàladum varmayınca görmeyince dönmezem didi (13a/5-6).

 Úaçdı Mihrāc çünki düşdi devleti

Gitd’elinden èizz ü feth ü nuãreti (42a/12).  Hiç ḳayırma çünki ben geldüm i şāh

Düşmenüñi ḳılayın dersü tebāh (64b/1).

 Öz èilmi ardınca beyān eyledi. Çünki benden suÀl ḳıldıḳ (146b/6).

3.5.3.12. “çünkim” edatıyla bağlanan cümleler

 Seyreyle çünkim bu yire iresin Bu ḳapu ùaşında òaùùı göresin (17a/8).

 äabaha dek yöridiler. Çünkim ãabaó oldı göz gördi, şāh ile selÀùin serverler çeri öñünce giderken karşularuñdan bir ùaà görindi. (18a/14-15).

 Eyit kim vilāyetüme gelememek gerekdiñ. Çünkim geldüñ (37a-37b/17-1).  İy serverler Mihrāc Òanı görüñ kim cehline maàrur olup ne sözler söylemiş, ne

laflar urmış. Çünkim sözümüze uymadı. (38b/2-3-4).

3.5.3.13. “veyÀóut” edatıyla bağlanan cümleler

 Ola yaraḳla şöyle geçmeli mi veyÀóut şöyle ãalt çeriyle mi varalum didi (34a/12-13).

 Gider mi veyāòut üzerlerine mi varur (48b/7).

 Gelür mi yoòsa gider mi veyāòut bir yerde oturur mı didi (48b-49a/17-1).

3.5.3.14. “ya ….. ya” edatıyla bağlanan cümleler

 Ya oldur kim naãióat duta. Devletin becerüp bize muùiè ola, fermāna gele. Ya oldur kim ḳoròu òaberin işidicek önümüzden ırıla (35a/8-9-10).

 Ya bir iş iderdi ya alup şehre giderdi (174a/12).

 Ya oldur oġlanlarımızı ḳurtaravüz ya oldur kim İskender çerisinden biz daòı kimse alavüz. Oàlanlarımızla istibdÀl ḳılavüz. (169b/16-17).

 Ya oldur kim aña bir fırãat bulam. Ya oldur kim nām ve nāmusiçün ġayret üzre olam didi (77b/13).

3.5.3.15. “ne ….. ne” bağlacıyla bağlanan cümleler

 Kim bilür kim nice döndi dönedür

Ne kerān vardur bu deryāya ne àuvr (3a/3).  Bu ne ḳudretdür ne óikmetdür i şāh

Kim burada èaḳl u küll olur tebāh (4a/4).

 Amma ne ucı var, ne kıyı var, ne ãanı, ne ãaàışı var (10a/5).  Ne cengden uãanur, ne yorulur? (11a/1).

 Gördi kim ol sunuñ ne köprüsi var, ne de geçüdi var (11b/12-13).  Ne köprüsi var, ne geçüdi var (12a/1).

 Ne yüksek yapuyıla göge irer, ne yir ucuna varmaàıyla güneş maùlaèına muùùaliè olur (18a/10-11).

3.5.3.16. “gah …. gah” bağlacıyla bağlanan cümleler

 Gah durdı gah oturdı òışmla

Gah yörüdigünde ya úayòım ḳala (31a/3).

3. 5. 3. 17. ”hem …. hem” bağlacıyla bağlanan cümleler

 İçi ùaşı òışm odına yandı hem

Baàrı àayret òÿnına boyandı hem (31a/6).

 Nāme içinde aña hem naãìóat verevüz, hem ḳoròudavuz. (35a/8).

 Pes buġur Sālār-ı Rum Òaḳan birle Şehnāna naôar ḳıldı. Gördi kim ãÿreùa laùìfler, sìrete ôarìfler ve hem ḳadd ü ḳālibde òoş merdāne şekiller şāh-ı Rum ol şehzādeleri bu vechiyle göricek ġāyet begendi ve hem duruşlarından cünbüşlerinden anları bildi kim aãilzādelerdür (70a/9-10-11-12).

 Óaḳdan artuḳ kimse yoḳ muùlaḳ óakìm Hem cemāl u hem celāl u hem èalìm (76a/4).

3. 5. 3. 18. “ammÀ” bağlacıyla bağlanan cümleler

 Şöyle siyāh kim zifte beñzer. AmmÀ her aèøāsı bir canavara beñzer (5a/6).  Kim kimse görmiş degül. AmmÀ leşkerden çok kişi helāk oldı (8a/11-12).  Şöyle kim suyı úardan aú, buzdan sovuḳ ammÀ her kim ki ol bıñarlar suyından

ki içdi (8b/1-2).

 Gördiler kim toz úoparup gelen cümlesi gergedÀnlar. AmmÀ ne ucı var, ne kıyı var, ne ãanı, ne ãaàışı var (10a/4-5).

 Velì ol canavaruñ üzerine heybetinden at varmadı. AmmÀ Süheyl-i Suròi ol canavarı yedi eriş peykānı bir ḳarış beş yeleklü oḳla atdı (22b/2-3).

 İy òan-ı Türkistān sen bu sözi òoş dirsin ammÀ bu gelen çoḳlıḳ çeridür (34a/1-2).

3.5.3.19. “velî” bağlacıyla bağlanan cümleler

 Yā Mihrāc ne ḳadar kim ben senüñ maèbuduñam kim sen hìç kimseden ḳorḳma, üşenme kim benüm èināyetüm senüñle biledür. Velì yā server evile barḳla, èavrat oàlan birle varmaḳ düşmene ḳarşu devlete, saèadete yardımdur (34b/1-2-3-4).

 Yā Õü’l-ḳarneyn, Mihrāc Òan òoş gürbüz pehlivān velì cehline, devletine leşkerinüñ çoḳluġına şöyle maàrÿrdur kim felek nekbetinden, rÿzgār şiddetinde bì-òaber (38b/11-12-13).

 Henÿz èömrlerine ùoymayup óasretile gitmişler ve ecel çenginden ḳurtılmaàa çāre bulamamışlar. Velì bizlere ve bizden ãoñra gelenlere bu ögidin idüp gitdügi naãìóatdur didi ve şāh-ı Rum riḳḳat ḳılup aàladı (3b-3-4-5).

 Şöyle yatur. Velì ol yerde yapılmış yapu ùaşına beñzemez (16b/3-4).

 Var bir gün öñdin düşmanuñ işin bitür. Velì saña bir vaãiyyetüm oldur kim İskender-i Rÿmì elüne giricek mecāl virme, öldür didi (34b/5-6).

3.5.3.20. “lìkin” edatıyla bağlanan cümleler

Metinde çok az kullanılan bir edattır.

 Òüsrev gerçi kim Mihrāc òaùırıçün bu ġayret sözin söyledi. Lìkin İskenderden göñli ġāyet ḳorḳuluydı (77b-78a/17-1).

3.5.3.21. “anca kim” edatıyla bağlanan cümleler

 Ol gelen toza ḳarşu ãaf alay baàlayup durdılar. Anca kim ol ùarafdan daòı toz yaḳın irdi (10b/10-11).

 Serverler daòı kìş u ḳurbān açup tìr u kemān ele alup ol gelen siyāh müràı tuş tuşa gözleşüp durdılar. Anca kim ol ḳara ḳuş daòı leşker üzerine irdügü dem bir kez şöyle çaàırdı (19a/13-14-15).

 İskender Şāh vardı. Anca kim ceng idecek yire irdiler (40b/4).

 İskender-i Rÿm ol òaberi işidicek göñlinden perişānlıġı biraz gitdi. Anca kim Şābÿr Şah daòı geldi, yetdi (44a/5-6).

 Gelen çeyş-i girāna naôar urdı. Anca kim şāh-ı Õü’l-ḳarneyn çerisi daòı gelüp ol altı kez yüz biñ ahen-pÿş güzìde çeriyi ḳat ḳat ardından ḳoşuyup ùurdı (54a-b/17-1-2).

3.5.3.22. “eger” edatıyla bağlanan cümleler

 Şoloḳ dem öldi. Eger at, eger adam leşkerden çoú kişi daòı bunda ḳırıldı (8b/2).  Yā óakìm bu ne óikmetdür kim bunca gergedan boynuzı bu yere ne èaceb

dökülmiş. Eger boynuzuñ gergedÀnları daòı ḳırılmış olsa ḳalan kemikleri daòı bunda olaydı didi (9b/3-4-5).

 Yoà eger didüklerim itmeziseñ

Yañılup yāòut dönüp gitmeziseñ (38a/10).

 Eger ġayretleri varise yoà eger erenleriñüz bì-èār ise başlu başını ḳurtarduḳlarına şükr iderler didi (48a/14-15).

3.5.3.23. “ger” edatıyla bağlanan cümleler

 èÁãiligi terk idüp şöyle ki var

Ger gelesin baña sen iy şehriyār (36b/9).  Türk ilinde şāh ideyin ben seni

Sen daòı ger şāh idünürseñ beni (38a/5).  Dön yine yüz suyile ilüñe git

Varise devlet başuñda şöyle it Ger döneriseñ girü şöyle ki var

Arduñı sürdürmeyem iy şehriyār (38a/7-8).  Kibr eliyle ãundı burdı bıyıḳların

äanki Rüstemdür sıàadı tıġların Ger göreydi ol dem içre iy civān

Şāh-ı Behrām yüzeyüz Nerìmān (80a/ 15-16).

3.5.3.24. “gerçi” edatıyla bağlanan cümleler

 Meémenlik saña olmışdur óicāb Sür anı kim bulasın bir fetó-i bāb

Gerçi temyìzüñ maḳāmı oldı ãaóv

Senden ol yeg ki ola ol evãāfı maóv (3a/8-9).  Rencile cemè eyledüm gerçi i cān

Raóatını süremedüm ben èayān (28b/4).  Óaḳdan irişmek gerekimiş meded Tā ki tenden defè ola zaòmet ebed Gerçi dermān dertlere óaḳdan olur

Lìkì aña bir nesneyi sebeb ḳılurn (119a/9-10).

3.5.3.25. “gerçi kim” edatıyla bağlanan cümleler

 Dilşāduñ ãanèat birle ḳaḳıdı. Oḳ gerçi kim ḳalḳana doḳundı. (56a/11-12).  Rāy u tedbìr ḳarşu durmaz taḳdìre

Gerçi kim gelecek ola taḳdìre (105b/6).

3.5.3.26. “anuñçün” edatıyla bağlanan cümleler

 Öz bilüne ki işledüñ iş bu işi

Anuñçün urduñ elüñe dişi (20a/11).

 Yā èIrāḳì sulùān oldum. Anuñçün taòta geçdüm tā kim óükm idem. (27a/6-7).  Üç gün üç gice ḳonamadılar, yörüdiler. Niçün? Anıñiçün ḳonmaàa yer

bulamadılar (7a/7).

 Saña yardım ḳılmadı. Anıñçün düşmen seni ãıdı (46a/5).  Nesne ãanur yiñice devletin ol

Añınçün ùalbınur ãaà ve ãol (47b/5).

 Beñzer kim küsüp dururlar. Anuñçün düşmenimüz bize ġālip olur (75a/16).

3.5.3.27. “zìrÀ” edatıyla bağlanan cümleler

 Tiz ḳocaldan adamı bu acıdur Zìrā içi ùaşını böyle acıdur (69a/1).

 İskender-i Rÿmì eline girdiyse oġlanlarıñı öldürmez ne ḳadar bize düşmenise. Zìrā biz İskenderüñ mürüvvetin, varlıgın gördük (69a/8-9).

 Bāḳisin Tengri bilür iy şehriyār

Zìrā oldur her işe óākim ki var (72b/3).

3.5.3.28. “zirÀ kim” edatıyla bağlanan cümleler

 Ben ölmeden ḳorḳmazın. Zìrā kim ecel gelmeyince, peymāne ùolmayınca kimesne ölmez (13a/7-8).

 Ol sizi şimdi gelür bulur. Zìrā kim erkegin öldürdiñüz didi (23b/4).  Biniñi bir baltacı doġrar yaḳın

Zìrā kim ḳamusı cansızdur yaḳın (75b/16).

3.5.3.29. “nete” edatıyla bağlanan cümleler

 Vezìrler eyittiler. Nete şāh eyitdi. (12b/12).  Şāh eydür: Nete vezìr eydür (12b/16).

 Daòı Úayùās serverlerle sergirān mübārizlerle yörüyüp ol èadu canavarlarla cenge durdılar. Nete ol canavarlar ùaşile şāh leşkeri tig ve gürz süñüyile urışdılar dögüşdiler. (24a/13-14-15).

 Ol ùaà itegin laùìf cāygāh girdiler. Nete şöyle kim ol ùaàdan bir zülāle beñzer ırmaḳ aḳmış inmiş ve daòı ol ırmaḳ kenārı iki ùarafa dürlü dürlü yemişler. (26a/1-2-3).

 İskenderi gördi nete şöyle kim bir muraããaè taòt üzere bir ãāhib-saèādet server oturmış (37b/10-11).

 Rāvì ḳavlince teferrüc iderken İskender Şāhuñ bārgāhın gördiler. Nete gördiler kim bir ḳalèa gibi bir ḳızıl aùlas bārgāh dutulmış (39b/2-3).

3.5.3.30. “nite” edatıyla bağlanan cümleler

 Öñlerinde bir èacāyib derbend gördiler. Nite iki ùaà ortası bir èacāyib dere (7a/4-5).

 Amma leşkerden çok kişi helāk oldı. Nite kimin atla su aldı, gitdi (8a/11-12).  Bir èacāyib cenge başladılar. Nite gergedÀnlar boynuzıyla serverleri şöyle

ãancardı kim cebe ve cevşenden geçerdi (10a/8-9).

 Pes buàur Mihrāc Òan’uñ daòı yazıcıları İskender şāha nāme yazdılar. Nite aòbār içinde şöyledür kim ol zaman Türkistānlar ḳalemle kaàıd üzere yazu yazmaàı bilmezlerdi (37a/10-11-12).

3.5.3.3.1. “nitekim” edatıyla bağlanan cümleler

 Ve bir daòı ḳatı ḳaḳıàan canavar sehel nesneyle zebÿn ḳılur didi. Nitekim ãāhib-i kemāl dimişdür (5a/13).

 Gidecek olursañ sen saña ziyan idesin. Nitekim şāh-ı Õü’lḳ-arḳarneyn söz işitmedi (21a/5-6).

 Murādın maḳãudın vir. Nitekim benüm murādum maḳãÿdum virdüñ didi (46b/1).  Saña yardım ḳıla. Nitekim senden öñdin gelen pādişāhlaruñ altundan gümüşden

putları vardı (62b/14-15).

Cümleleri bağlama fonksiyonu dışında da kullanılır.  Şāh-ı cehān nitekim hükm itdi (43a/9).

3.5.3.3.2. “şöyle” kelimesi ile bağlanan cümleler

 Gördiler kim hiç deprenmezler. Şöyle ölüleyin yaturlar (21b/16-17).  äındı nāmusum şişesi şehriyār

Yile virdi yüz ãuyı şöyle ki var (64a/7).

 Durdılar yedi putunı daòı ḳatına getürdiler. Şöyle ḳarşusına yedisin daòı ḳodılar (69b/2-3).

3.5.3.3.3. “şöyle kim” ile bağlanan cümleler

 Rāvì ḳavlince ol canavar yüzi üzere düşdi. Şöyle kim hiç daòı deprenmedi (6a/7).  Nice yoḳuş şöyle kim bir kişi bir günde çıúa ya çıúmaya (8a/16).

 Ol yoúuşda òÿb hoş bıñar gördiler. Şöyle kim suyı úardan aú, buzdan sovuḳ amma her kim ki ol bıñarlar suyından ki içdi (8a-8b/17-1-2).

 İki gün, iki gice becìd sürdiler. Şöyle kim ol iki günde yedi günlük yol yörüdiler (14a/6-7).

 Rāvì eydür varduàınca ḳuş çoàaldı. Şöyle kim bir insan başına biñ ḳuş oldı (19b/11-12).

 Şāhile serverler leşker öñünde olan àavàayı işidüp ne àavàadur diyince àavàa ziyāde oldı, artdı. Şöyle kim àulüvle cihān doldı. (23b-24a/ 17-1-2).

 Ol ùaà itegin laùìf cāygāh girdiler. Nete şöyle kim ol ùaàdan bir zülāle beñzer ırmaḳ aḳmış inmiş ve daòı ol ırmaḳ kenārı iki ùarafa dürlü dürlü yemişler (26a/1-2-3).

 Laùìf çayır ve çimenler yir yirin döşenmiş. Şöyle kim bì-ḳıyas, bì-óisāb (26a/3-4).  èAḳl göziyle baḳdı gördi kim Òıøır ãÿretinde racìm söyledigi söz hiç èaḳla yaḳın

söz degül. Nete şöyle kim Óaḳḳı ḳoyup bir cansuz müsevvā nesneye ùapmaḳ söz degül (63a/4-5-6).

3.5.3.3.4. “belki” bağlacıyla bağlanan cümleler

 Nitdügüñ neyledügüñ görü ùurur

Belki cümle işüñe ol bünyād urur (23a/13).  Rÿó-ı óayvānì bedende ḳan olur

Úan gidicek belki ten bì-cān olur (96a/10).

3.5.3.3.5. “İllâ” bağlacıyla bağlanan cümleler

 Zaómeti çekerem illā yimedüm

 Sen seni bilmezsin illā bildürem

Dü cihān ḳavmini saña güldürem (36b/16).  Adı aslan durur illā anı Óaḳ

Bir ḳarıncaya zebÿn eyledi baḳ (5b/4).

3.5.3.3.6. “meger” bağlacıyla bağlanan cümleler

 Şöyle bil kim señün daòı oġlanlarıña İskender degme kez ḳıymaz. Meger Óasuduñ sözüne uya didi (69a/11-12).

3.5.3.3.7. “pes” edatıyla bağlanan cümleler

 Bì-òaberliḳ ḳurtarur senden seni Pes ḳamu ùāèatdan efêal bil anı (3a/7).

 Keyd Şāh böyle diyicek İskender Keydüñ sözüni begendi, ḳabul ḳıldı. Pes yene ser-leşkerlere buyurdı. (7b-8a/17-1).

 Geldük imdi bu ùaraftan daòı şāh-ı cihān selÀùinler ile bu óāli göricek şād u òürrem ol Óaḳ TeèālÀya çoḳ şükr ḳıldı. Pes şāh-ı Rum girü dönüp yene ol muèteber sunuñ üzerine ḳondı (11b/7-8-9).

 Tā kim anlardan Mihrāc òaberin alavuz didi. Pes èIrāḳì daòı ol on iki serverle biñ eri aldı (30a/10-11).

 Yā İskender cihān bu sÿret bu ejdehayı ayaġı altına aldıàınuñ remzi bu ola yaèni kim yılān adama düşmendür. Pes gerek kim kişi cehd ide (120a/15-16-17).

3.5.3.3.8. “pes buàur” edatıyla bağlanan cümleler

 Şöyle kim oturduàı yerde yıldırım gibi şaḳıdı. Pes buàur ḳaḳımaḳ birle Türkistān serverlerine eydür (37a/6-7).

 Bir sözine biñ dürlü söz vireler. Pes buàur Mihrāc Òan’uñ daòı yazıcıları İskender şāha nāme yazdılar (37a/10-11).

 At ayaàında ḳalan ḳavminüñ günāhı boynına didi. Pes buàur Sālār-ı Rum döndi (38b/4-5).

 Mìşe içinden çıḳamadılar. Pes buàur böyle olıcaḳ at yoşıdı, er yoruldı (4b/9-10).  Daòı sarāy içinden çıúup yine ol ḳalèanuñ muèallaú ḳapusına geldiler ve birbirine kemendle aşaàa indiler. Pes buàur èIrāúì daòı kemendini düşürdi (3b/8-9).

 Şāh-ı Rum böyle diyicek pes buàur èIrāúì daóı rikāb-ı ḳatırından şāhuñ òaã nièmetlerinden çıḳardı (4a/8-9).

 Yā óakìm nice perìşān olmayalum ki ceng ü cidāl yoğiken bunca sipāhi hìç yere helāk oldı, sudan yemişden didi. Pes buàur EflÀùun-ı Hakìm eydür: (8b/10-11-12).

3.5.3.3.9. “yene” edatıyla bağlanan cümleler

 Pes buàur èIrāḳì óaberi ol kişiden iletdügi nièmeti aldı. Yene İskender şāh ḳatına vardı (4a-4b/ 17-1).

 Şāh-ı cihān böyle diyicek döndi. Yene Resteùālis Vezìr eydür: (7b/8-9).

 Geldük imdi ol gice şāh-ı Õü’l-ḳarneyn ol su kenārında yatdı. Yene èale’s-ãabāó yetdi (10b/1-2).

 èAvrat oldum. Yene ãoñra er oldum (14a/13).

 Úaynaàına, minḳārına getürdi. Yene ḳanat úakup kaãd ḳıldı kim uça (19a-19b/17-1).

 Yegregi budur kim şāha òaber ḳılam didi. Yene girü döndi (30a/2-3).

3.5.4. Sıralı cümleler

Her biri ayrı hüküm bildiren cümlelerin anlam ilgileri sebebiyle birbiri ardınca sıralanmalarıyla oluşan cümle türüdür.

3.5.4.1. Bağımlı sıralı cümle

Anlam ilgisi dışında ortak ögeye de sahip olan cümlelerdir.

 Yüz ùoksan yıldur kimse emegin, kimse úazancın yimedüm. (4a/13-14).

Benzer Belgeler