Özne

Metindeki cümlelerin özneleri genellikle tek kelimeden veya kelime gruplarından oluşmaktadır.

1.2.1. Tek bir kelimenin özne olması

 Serverler atları üzre serāsime oldı (22b/5).  Biz èAşrānı bunda defn ḳılalum (23b/10-11).

 Öyle kim düşmene neylemek nitmek geregini sen bilürsin (35a/3).  Mihrāc daòı ḳaçdı (42b/8).

 Türkler artlarından iren çeriyi gördiler (43b/11).

 Andan Dilşād daòı atasını kendü taòtına geçürdi (45a/11-12).

1.2.2. Kelime gruplarının özne olması

Metnimizde kelime grupları da özne göreviyle kullanılmaktadır. Özellikle isim tamlaması, sıfat tamlaması, isim-fiil grubu, sıfat-fiil grubu, bağlama grubu, unvan grubu, ayrılma grubu ve iyelik tamlaması özne olarak kullanılmaktadır.

1.2.2.1. İsim tamlamasının özne olması

 Türk elçisi bu ùanùanayı göricek durduàı yerde kendüyi yavu ḳıldı (37b/16).  Bunlar bunda bu yaraḳda ol ùarafdan daòı Mihrāc Óanuñ elçisi vardı (39a/1-2).  Velì ol canavaruñ dişisi ḳaçdı (22b/10-11).

 Eydür yörüñ, çeriye bildirüñ kim bu vilāyetin gergedÀnları çoḳlıḳdur (9b/11).  Hiç aña ḳāsıd göndermek vechi yoḳdur (25a/17).

 Geldük imdi şehrden daòı Behrām oġlı gördi kim atası, atasınuñ èemmisi ḳaãd ḳılup şehrüñ ḳapusına yörüdiler revān (167b/12-13).

1.2.2.2. Sıfat tamlamasının özne olması

 äol yanında yene dört ùayısı oturmış (36a/8).

 Şöyle kim her birisi Rüstem-i Dāsitān’dan òaber virür (36a/9-10).

 İskenderi gördi nete şöyle kim bir muraããaè taòt üzere bir ãāhib-saèādet server oturmış (37b/10-11).

 Tā ki geregince ḳara aóşam irişdi (39b/12).

 İki düşmen birbirini yüz be yüz görişdiler (40b/16).  Bir ulu göl olmış (15a/6).

 äon sözüm budur saña pìşbìn (12b/8).  Her vezìr bir dürlü söz söyledi (9a/16-17).

 Gördi kim iki gürbüz pehlivan bir nice serverile piyāde olup kefen boyunlarına alup gelürler (104a/14-15).

 èAdldur kim beglige bünyād olur Her vilāyet èadlile ābād olur (149a/2).

 Laùìf çayır ve çimenler yir yirin döşenmiş (26a/3-4).

1.2.2.3. İsim-fiil grubunun özne olması

 İy serverler ol canavarı siz istemek óācet degül (23b/3-4).

 Velì yā server evile barḳla, èavrat oàlan birle varmaḳ düşmene ḳarşu devlete, saèadete yardımdur (34b/3-4).

 Áãi olmaḳ devlete key şum olur

èAú olan şehlere meşyÿm olur (36b/4).

 İy Ùuròan èavrat oàlan ḳoyup gitmek bilene ḳatı èārdur (47b/15).  Neyleyüp nitmek gerekdür didi. (34a/13).

 Úız kendüsi rıøa virse, birüñüzi dilese, virmek vācib idi. (11b/2-3).

1.2.2.4. Sıfat-fiil grubunun özne olması

 èÁsi olan baña iş başarmadı Devleti daòı ileri varmadı (36b/7).  Böyle duymış yazan ol òaùùı èayān

K’iy cihān mülkin gezüp bunda gelen (14b/8).  Bunlara varan taóammüllü gerek

 Ol zamandan berü ben ḳuluñ daòı hiç ḳuyuya ùaş bıraḳduġum yoúdur didi (14a/13-14).

 Yaèni dimek olur kim bu òattı bu levóe yazan Merriò òamel burcındayken dünyāda pādişāh imiş dedi (28a/8-9).

 Bilesin kim bunı yazduran tamām

Şāh Süleyman idi èaleyhi’s-selām (14b/10).  Oldur aòì işleden cümle işi (9a/6).

1.2.2.5. Bağlama grubunun özne olması

 Server ve selāùinler birbiriyle görişdiler, soruşdılar (21a/17).

 Şāh-ı cihān ḳonup oturduàı göl vaḳt güneş kubbe-i felege aàduàınca şöyle ıssı oldı kim at ve er oturduġı yirde dere àarḳ oldılar (15a/11-12-13).

 Server u selÀùinler daòı şāh ardınca sürdiler (6b/15-16).  Gümredi gökler gibi ùabl u duhÿl

Ol gümüldüden yacandı ins u ġul (40b/10).

 Andan Mihrācla Dilşād ùaà etegine naôar ḳıldılar, ne gördiler (52b/12-13).  Müşteriyle Türk elçisi gitdiler (37b/3).

 Mihrāc Òan birle ḳarındaşı ùayılarıyla ol püştenüñ üzerine çıḳup ùurdılar (39a/11-12).

1.2.2.6. Unvan grubunun özne olması

Farsça kurallarla oluşturulmuş olan unvan grupları da özne olarak kullanılmıştır.

 Andan şāh-ı Õü’l-ḳarneyn eydür (16a/3).

 Yā Õü’l-ḳarneyn Mihrāc Òan Türkdür tÿsendür. (26a/16-17).

 Bu böyle olıcaḳ bize daòı gerek şoldur kim Mihrāc Òan ḳandedür bilevüz. (29b/6-7).

1.2.2.7. Ayrılma grubunun özne olması

 Şāh-ı cehān èayş iderken leşker ḳavminden bir kişi geldi (115b(5).  Başına úızıl altundan bir ışıḳ urundı (53b/3).

1.2.2.8. İyelik tamlamasının özne olması

 Yā vezir-i òāã senüñ sözüñ bana èayn-ı óimāyetdür (7b/1).  Kimesneye añun muótācı yoḳdur

Velikìn bil anuñ muótācı yoḳdur (145b/14).

1.2.2.9. Tekrar grubunun özne olması

 Şöyle mişeistān kim eni uzunı belürmez (4b/5-6).  Gice gündüz birdür ata yörmegi

Hem ḳarañulıḳda gözi görmegi (153a/3).

1.2.3. Özne yüklem uyumu

Metindeki cümlelerde özne ile yüklem arasında teklik çokluk bakımından çoğunlukla uyumun var olduğu görülmüştür.

 Pes buġur Sālār-ı Rum ol dün içinde cümle selāùin serverleri ḳıàırtdı (73a/5-6).  Bunlar bu sözdeyiken ol canavar yine ḳaà ḳaà diyü çaàırdı (16a/1).

 Serverler anı göricek vehm alup yene bir yir durdılar (5b/13-14).  Şāhile selāùìnler buàur göl kenārına geldiler (3b/9).

Ancak az da olsa bu uyuma aykırı örneklere de rastlamak mümkündür. Bu durum, eserin konuşma dilinden yazı diline aktarılmış olma ihtimali dikkate alındığında konuşma dilinin kuralsızlığıyla açıklanabilir.

 Pes buàur yine şāh-ı cihān yola girüp gitdiler. Altı gün yörüdiler. Yedinci gün bir dıraòtistāna irdiler (4b/4-5).

 Andan èIrāúì daòı ol on iki serverle süvār olup gittiler (4b/16-17).  Şāh-ı cihān anı göricek ol kişiye daòı yaḳın vardılar (3b/14).

 Gah yedisi Behrāmı baãdılar. Gah Behrām yedisin getürüp gerü durdı (96a/1).  Otuz üç selāùin, ḳırk dört vezìr, üç yüz on üç server, yedi yüz yetmiş mübāriz

dilāver, ḳırk biñ er şāhile süvār olup sancaḳ alem götürüp yöriyü çadurdan çıḳdılar (10b/8-9-10).

Çokluk eki almış isimlerin özne olduğu cümlelerde yüklem bu günkü Türkiye Türkçesinde olduğu gibi hem teklik hem de çokluk şeklinde kullanılır.

 èIrāḳì düşicek serverler yine Behrām Bercānìnüñ üzerine üşdiler (100a/3-4).  Şāhile cümle selāùinler anı gördi (100b/4).

 Gergedanlar daòı seyli-var geldi, irdi (10a/6-7).

 Úulaúlar ker olup sìnelerde zehreler çāk oldı. èAḳıllar şaşdı (11a/3-4).

Sayı sıfatları ve birden fazla özel isim özne olduğunda yüklem çokluk eki almış çekimli bir fiil olabilmektedir.

 Rāvì ḳavlince Òüsrev, Mihrāc, Ehrām, Behmen tā ãabaóa dek sürdiler