Bağımsız Değişkenler

Bağımsız değişkenlerin belirlenmesi için çalışma konusuna uygun olan literatür incelenerek, bir değişken listesi hazırlanmıştır. Bu listede yer alan değişkenler beş başlık altında gruplandırılmıştır:

1. Sosyo-ekonomik ve çalışma yaşamına ilişkin değişkenler 2. Sağlık durumu ile ilgili değişkenler

3. Sağlık arama davranışına ilişkin değişkenler 4. İnternet kullanımı ile ilgili değişkenler 5. Sağlık okuryazarlığı

33

5.7.2.1. Sosyo-Ekonomik ve Çalışma Yaşamına İlişkin Değişkenler

 Yaş

Katılımcıların doğum tarihi yıl olarak sorulmuş, verilerin toplandığı ve analiz edildiği 2018 yılı baz alınarak hesaplama yapılmıştır. İstatistiksel analizlerde yaş; 40 yaş altı, 40-49 yaş, 50-59 yaş ve 60 yaş ve üzeri olarak gruplandırılmıştır

 Cinsiyet

Kadın ve erkek olarak gruplandırılmıştır.

 Medeni durum

Bekar, evli, boşanmış, ayrı yaşıyor, eşi ölmüş olarak beş kategoride sınıflanmıştır. Analizlere “evli” ve “bekar/boşanmış/ayrı yaşıyor/eşi ölmüş” şeklinde olmak üzere iki kategoriden oluşan bir değişken olarak dahil edilmiştir.

 Eşinin eğitim düzeyi

Okur-yazar değil, okur-yazar, ilkokul mezunu, ortaokul mezunu, lise

mezunu, yüksekokul mezunu ve üzeri olarak altı kategoride sınıflanmıştır. Analizlerde kullanılmak üzere “lise mezunu ve altı” ve “yüksekokul mezunu ve üzeri ” olmak üzere iki kategoride incelenmiştir.

 Eşinin mesleği

Açık uçlu olarak sorulmuş, “sağlık personeli olanlar” ve “sağlık personeli

olmayanlar” olarak iki kategoride incelenmiştir.

 Eşinin/ Kendinin 1. derece akrabalarında sağlık personeli olma durumu

“Eşinizin ve ya sizin 1. derece akrabalarınızda sağlık çalışanı olan var mı?” olarak sorgulanıp “evet”, “hayır” olarak sınıflandırılmıştır.

 Çocuk sayısı

Açık uçlu olarak sorulmuş, analizler için “çocuğu yok”, “bir çocuğu var” “iki çocuğu var” “üç veya daha fazla çocuğu var” olmak üzere dört grup oluşturulmuştur.

 Hanede bulunan kişi sayısı

Hanede bulunan toplam kişi sayısı açık uçlu olarak sorulmuştur. Analizlerde

34

kişiden fazla olarak gruplandırılmıştır.

 Gelir durumu algısı

“Sizce gelir durumunuz nasıl?” sorusu ile sorgulanmış, yanıtlar beş kategoride değerlendirilmiştir (çok iyi, iyi, orta, kötü ve çok kötü). Analizler çok iyi ve iyi grupları ile kötü ve çok kötü grupları birleştirilerek, “iyi”, “orta” ve “kötü” olmak üzere üç grup üzerinden yapılmıştır.

 Kadro durumu

“Sözleşmeli“ ve “kadrolu” olmak üzere iki grupta incelenmiştir.

 Toplam (öğretmen olarak) çalışma süresi

Açık uçlu olarak sorgulanmıştır. “20 yıl ve altı”, “21-29 yıl” ve “30 yıl ve üstü” olarak üç grup oluşturulmuştur.

5.7.2.2. Sağlık Durumu ile İlgili Değişkenler  Psikiyatrik hastalık tanısı

“Doktor tarafından tanı konulmuş psikiyatrik bir hastalığınız var mı? “ sorusu ile değerlendirilmiştir. Açık uçlu olarak sorgulanmıştır. Yanıtlar “var” ve “yok” şeklinde kategorize edilmiştir.

 Psikiyatrik olmayan hastalık tanısı

“Doktor tarafından tanı konulmuş (psikiyatrik olmayan) bir hastalığınız var mı? “ sorusu ile değerlendirilmiştir. Açık uçlu olarak sorgulanmıştır. Yanıtlar “var” ve “yok” şeklinde kategorize edilmiştir.

 Algılanan sağlık durumu

Bireylerin 100 puanlık bir görsel analog skala üzerinde kendi sağlık durumlarına verdikleri puanlar sınıflanarak elde edilmiştir.

 Vücut kitle indeksi (VKİ):

Boy ve kilo değerleri açık uçlu ve öz bildirime dayalı olarak toplanmıştır. Kilo/(boy)2 formülü ile VKİ hesaplanmıştır. Zayıf (<18,5 kg/m2), normal (18,5- <25,0kg/m2), fazla kilolu (25.0-<30.0 kg/m2), obez (≥30,0 kg/m2) olarak sınıflandırılmıştır. İstatistiksel analizlerde “zayıf/normal” ve “fazla kilolu/obez”

35

 Sigara kullanımı

“Son bir gün içinde en az bir adet sigara içtim”, “Son bir gün içinde olmasa da gün aşırı sigara içtim”, “Daha önce içtim, artık hiç içmiyorum” “Yaşamım boyunca hiç sigara içmedim” olarak dört grup altında sınıflandırılmıştır.

 Alkol kullanımı

“Ne kadar sıklıkta en az bir bardak bira / bir kadeh şarap miktarında alkollü içecek kullanmaktasınız?” şeklinde sorgulanmıştır. “Hemen her gün”, “Haftada 1-2 gün”, “Haftada 3-5 gün”, “Ayda birkaç gün”, “Daha az veya hiç” olarak cevaplar toplanmıştır. Hemen her gün cevabı verilmemiştir. Analizlerde “Haftada 1-2 gün”, “Haftada 3-5 gün”, “Ayda birkaç gün”, “Daha az veya hiç” şeklinde dört grup yapılmıştır.

 Kendinde ve Kendinin/Eşinin 1. derece akrabalarında kronik hastalık tanısı

Açık uçlu olarak sorgulanmıştır. Yanıtlar “var” ve “yok” şeklinde kategorize edilmiştir.

5.7.2.3. Sağlık Arama Davranışına İlişkin Değişkenler  Sağlıkla ilgili konularda en sık kullanılan kaynaklar

“Sağlıkla ilgili kullandığınız üç kaynağı kullanma sıklığınıza göre sırayla numara vererek (1., 2., 3. şeklinde) belirtiniz” şeklinde ifade edilerek “Sağlık personeli”, “Radyo/televizyon”, “Yazılı basın (gazete, dergi vb.)”, “İnternet” “Akraba /Arkadaş çevresi”, “Kitap/broşür” ve “Diğer” seçenekleri sunulmuştur.

 Sağlıkla ilgili en sık (1.) kullanılan kaynak

“Sağlık personeli” “İnternet” “Diğer kaynaklar” olmak üzere üç grupta analiz edilmiştir.

 Sağlıkla ilgili 2. kullanılan kaynak

“Sağlık personeli”, “Radyo/televizyon”, “Yazılı basın (gazete, dergi vb.)”, “İnternet” “Akraba /Arkadaş çevresi”, “Kitap/broşür” olarak analiz edilmiştir.

 Sağlıkla ilgili 3. kullanılan kaynak

“Sağlık personeli”, “Radyo/televizyon”, “Yazılı basın (gazete, dergi vb.)”, “İnternet” “Akraba /Arkadaş çevresi”, “Kitap/broşür” olmak üzere altı grupta analiz edilmiştir.

36

 Sağlıkla ilgili konularda en güvenilen kaynaklar

“Sağlıkla ilgili güvendiğiniz üç kaynağı kullanma sıklığınıza göre sırayla numara vererek (1., 2., 3. şeklinde) belirtiniz” şeklinde ifade edilerek “Sağlık personeli”, “Radyo/televizyon”, “Yazılı basın (gazete, dergi vb.)”, “İnternet” “Akraba /Arkadaş çevresi”, “Kitap/broşür” ve “Diğer” seçenekleri sunulmuştur.

5.7.2.4. İnternet Kullanımı ile İlgili Değişkenler  İnternette geçirilen süre (dk/gün)

Açık uçlu olarak sorulmuştur

 İnternete en sık bağlanma aracı

“İnternete bağlanırken kullandığınız üç aracı sıklık sırasına göre sırayla numara vererek (1., 2., 3. şeklinde) belirtiniz ” şeklinde sorularak “Telefon” “Dizüstü bilgisayar”, “Tablet”, “İş bilgisayarı”, “Evdeki masaüstü bilgisayar”, “Ortak alanlardaki bilgisayar”, “ Diğer” seçenekleri sunulmuştur.

 Bilgisayar kullanımı ile ilgili herhangi bir kurs/eğitime katılma durumu

Açık uçlu olarak sorgulanmıştır. Yanıtlar “evet” ve “hayır” şeklinde kategorize edilmiştir.

 İnternet kullanma beceri algısı

“Sizce İnternet kullanma becerileriniz nasıl?” şeklinde sorulmuş, “Mükemmel-iyi” ve “orta-fena değil-kötü” olmak üzere iki grupta analiz edilmiştir.

 İnterneti en sık kullanma amaçları

“İnterneti kullanma amaçlarınızı sıklık sırasına göre sırayla numara vererek

(1., 2., 3. şeklinde) belirtiniz” şeklinde sorulmuştur. “Akademik araştırma yapma” “Sosyal ağlarda (facebook, twitter, blog vb) sağlık dışı paylaşımlarda bulunma ve

okuma” “İş ve mesleki araştırma yapma”, “Sağlık ile ilgili araştırma yapma” “Eğlence amaçlı (müzik)”, “Oyun oynama”, “Diğer” olarak sınıflandırılmıştır.

 İnternette sağlıkla ilgili konuları araştırma ile geçirilen süre (dk/gün)

Açık uçlu olarak sorulmuştur.

 İnterneti sağlıkla ilgili en sık kullanma amaçları

“İnterneti sağlıkla ilgili kullanma sebebiniz veya sebeplerinizi sıklık sırasına göre sırayla numara vererek (1., 2., 3. şeklinde) belirtiniz” sorusu ile

37

değerlendirilmiştir. Birinci ve ikinci olarak verilen cevaplar tek sütunda birleştirilmiş, sağlıkla ilgili en sık kullanılan iki amaç olarak yeni değişken elde edilmiştir. “zorunlu ihtiyaçlar” ve “zorunlu olmayan ihtiyaçlar” olmak üzere iki grupta analiz edilmiştir.

5.7.2.5. Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi

Sağlık okuryazarlığı düzeyi Yetişkin Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği (YSOÖ) ile ölçülmüştür. Ölçeğin, Cronbach’s alpha değeri 0.77, açıklanan varyansı %60-68, korelasyon değeri 0.87’dir. Ölçek maddeleri, erişkin bireylerin sağlık okuryazarlığı konusundaki becerilerini ölçmeye ilişkin, sağlık bilgisi ve ilaç kullanımı ile ilişkili 22 soru, vücuttaki organların yerini bilme ile ilgili 1 adet şekil içermektedir. Ölçekte yer alan soruların 13 tanesi evet/hayır, 4 tanesi çoktan seçmeli, 4 tanesi boşluk doldurma, 2 tanesi eşleştirmelidir. Her soru tipinin puanlaması farklıdır. Evet/hayır yanıt tipindeki sorularda pozitif anlamlı ifadeleri seçenlere 1, negatif ifadeleri seçenlere 0 puan, boşluk doldurma tipindeki sorularda doğru cevaba 1, yanlış cevaba 0 puan verilmiştir. Ölçekten alınabilecek puanlar 0-23 arasında değişmektedir. Ölçekten alınan puan yükseldikçe sağlık okuryazarlık düzeyi artmaktadır (9)