Bağımsız Değişken

Bu araştırmada iki bağımsız değişken bulunmaktadır. Anne katılımcılar için bağımsız değişken koçluk uygulaması, çocuk katılımcılar için ise anneleri tarafından sunulan ipucunun giderek arttırılmasıyla öğretim uygulamasıdır.

3.6.1. Anne Katılımcılar İçin Bağımsız Değişken

Anne katılımcılar için bağımsız değişken annelerin OSB tanısı almış çocuklarına hedeflenen davranışı kazandırmada ipucunun giderek arttırılmasıyla öğretim uygulamasının uygulama basamaklarını edinmeleri için araştırmacı/koç tarafından sunulan yan yana koçluk uygulamasıdır (EK-8). Koçluk uygulaması dahilinde annelere sunulan anne eğitim programı (EK-8), araştırmacı/koç tarafından hazırlanmış olup, annelerin ipucunun giderek arttırılmasıyla öğretim uygulamasını gerçekleştirebilmesi için gerekli tüm temel becerileri annelerin edinmesine fırsat sunan bir programdır. Araştırmacı/koç tarafından annelerden başlama düzeyi verileri toplandıktan ve kararlı veri elde edildikten sonra aile eğitim programı dahilinde anne eğitimine başlanmıştır. Anne eğitimi kuramsal ve yöntemsel bilgilerin ailelere tanıtılması, model olma, rol oynama (canlandırma) ve geri bildirim sunma olarak dört bölümden oluşmuştur. Aşağıda sırasıyla bu bölümler açıklanmıştır.

Tanıtım: Araştırmacı/koç tarafından hazırlanmış olan tanıtım içeriği annelerin evinde, sadece anne ve uygulamacının olduğu bir ortamda dizüstü bir

bilgisayardan Microsoft powerpoint programı kullanılarak slayt şeklinde anneye sunulmuştur. İçerik teknik olmayan bir dil kullanılarak anneler için anlaşılır bir dille yazılmıştır. Bu aşamada annelere öncelikle OSB’nin tanımı, OSB’li çocukların özellikleri, ortak dikkat becerisinin ne olduğu ve neden gerekli olduğu bilgileri sunulmuştur. Bu temel bilgilerden sonra ipucun giderek arttırılmasıyla öğretim uygulamasında yer alan ipucu, pekiştirme, yönerge, yanıt aralığı gibi kavramlar teknik olmayan bir dil kullanılarak tanıtılmıştır. Ardından annelerin çocuklarına öğretecekleri hedef beceri olan ortak dikkate tepki verme davranışının basamaklarının tanımları sunulmuş ve bu kapsamda uygulamayı çocuklarına nasıl sunacakları basamaklarla açıklanmıştır. Son olarak, yoklamalar sırasında kullanılacak olan araç-gereçler tanıtılmış, öğretim uygulamaları sırasında annelerin araç-gereç seçiminde nelere dikkat edileceği açıklanmış ve veri toplama formları tanıtılmıştır. Tanıtım oturumları başlamadan önce annelere sunumların takibini kolayca yapabilmesi için bilgilerin yazılı olduğu eğitim paketi verilmiştir.

Model Olma: Anne katılımcılar, araştırmacı/koç tarafından sunulan bilgileri ve uygulamaların tanıtımını öğrendikten sonra, hedef becerinin beş basamağının öğretilmesi sürecini örneklendiren videolar izlemişlerdir. Videolarda ortak dikkate tepki vermenin her basamağında çocuktan gelebilecek olası doğru ve yanlış tepkilere model olunmuştur. Videolar araştırmacı/koç ve bir yetişkin tarafından ev ortamında, çeşitli oyuncaklar kullanılarak çekilmiştir. Bu videolar annelere dizüstü bilgisayardan izletilmiştir. Videolar izlenirken araştırmacı/koç anneye yoklama ve öğretim sırasında kullanılacak veri toplama formlarını nasıl dolduracağı konusunda da model olmuştur. Örnek videoları izlerken araştırmacı/koç formları kendisi doldurmuş ve anneye formları nasıl doldurduğunu ve nelere dikkat ettiğini açıklayarak model olmuştur.

Rol Oynama: Anneler, hedef becerinin nasıl öğretileceğini örnek videolardan model alarak öğrenmiştir. Rol oynama aşamasında anneler uygulamacı, araştırmacı/koç da çocuk rolüne girmiş ve birlikte öğretim denemeleri gerçekleştirmişlerdir. Bu denemeler video kamera yardımıyla kayıt altına alınmıştır. Anneler araştırmacıya/koça hedef becerinin beş basamağı için öğretim denemeleri ve yoklamalar uygulamış ve bu oturumların verilerini kayıt altına almıştır.

Geri bildirim: Annelerin canlandırma olarak gerçekleştirdiği tüm öğretim ve yoklama oturumlarının videoları koç ile anne tarafından birlikte izlenmiştir ve koç

eş zamanlı olarak geri bildirim sunmuştur. Öncelikle annelerin katılımı ve emeği için teşekkür edilmiştir. Koç, annelerin doğru uyguladığı basamaklar için anneyi tebrik etmiş ve olumlu geri bildirim sunarak anneyi pekiştirmiştir. Koç, anneye geri bildirimlerini şu şekilde sunmuştur: “Sevgili Handan Hanım, ortak dikkatin ilk basamağı için beceri yönergesini ve ikinci düzey ipucunu doğru şekilde sundunuz. Çok iyi gidiyorsunuz.” Videolar birlikte izlenirken annelerin hatalı uygulama yapması halinde video durdurulmuş ve düzeltici geri bildirimler “Handan Hanım, ikinci basamağın bir sonraki öğretim oturumundaki beceri yönergesini verirken oyuncağa vurarak ses çıkartmayı unutmayın!” ya da “dördüncü basamağın ikinci düzey ipucunu sunarken aynı zamanda beceri yönergesini de sunmayı unutmayın!” şeklinde koç tarafından sunulmuştur. Düzeltici geri bildirimler sunulduktan ve motive edici ifadelerden sonra annelerin tüm uygulamaları koç ile birlikte izlenmiştir. Anneler, koçun sözel geri bildirimlerinin yanında, koçun annenin uygulama performansına yönelik doldurduğu veri formlarına bakmış ve kendi performanslarına yönelik bilgi toplamışlardır. Anneler, öğretim ve yoklama oturumlarında %100 doğruluk düzeyinde performans sergilediklerinde geri bildirim oturumu sonlandırılmış ve öğretim uygulamalarına başlanmıştır.

3.6.2. Çocuk Katılımcılar İçin Bağımsız Değişken

Çocuk katılımcılar için bağımsız değişken, çocuklar için hedeflenen ortak dikkat davranışını kazandırmak üzere anneler tarafından sunulan ipucunun giderek arttırılmasıyla öğretim uygulamasıdır.

İpucunun giderek arttırılmasıyla öğretim uygulamasında bireyin doğru tepkide bulunması için en düşük düzeyde ipucu sunularak öğretime başlanır ve gerek görüldüğünde ipucunun türü ve yoğunluğu değiştirilir. Bireyin davranışları üzerinde daha az etkili olan ipucundan (en az kısıtlayıcı ipucu) daha etkili olan ipucuna (en çok kısıtlayıcı ipucu) doğru bir ipucu dizisi kullanılır. Kullanılacak ipucu türleri, yoğunlukları ve sırası öğretimden önce planlanır. Bireyin doğru tepkide bulunması için doğru tepki belirlenir. Birey belirlenen yanıt aralığında tepkide bulunmazsa ipucunun türü ve yoğunluğu bir üst seviyeye çıkartılır (Tekin-İftar ve Kırcaali-İftar, 2012). Koçun anneler ile yürüttüğü anne eğitimi tamamlandıktan ve anneler ipucunun giderek

arttırılmasıyla öğretim uygulamasını öğrendikten sonra çocuklarına ortak dikkate tepki verme becerisini öğrettiği öğretim uygulamalarına ve bu beceriyi ne kadar öğrendiğini ölçtüğü yoklama oturumlarına başlanmıştır. Öğretim oturumları haftada beş gün birer oturum ve her oturumda 10 deneme olacak şekilde planlanmıştır. Yoklama oturumları ise her iki öğretim oturumu sonrasında uygulanmıştır.