Bağımsız Ġdari Otoriteler

Bağımsız Ġdari Otoriteler, “toplumsal yaĢam için özel bir önem ve duyarlılık taĢıyan, temel hak ve özgürlükler ile ekonomik ve sosyal sektörlerde veya alanlarda düzenleme, denetleme ve yönlendirme faaliyetinde bulunan, kararları üzerinde hiçbir makam ve merciin etkisinin olmadığı, karar organları özel güvencelere sahip, mali özerkliğe haiz, özerk bütçeli kamu tüzel kiĢileridir.”27

Özellikle 1970 ve 1980‟li yıllarda ortaya çıkan ve giderek yaygınlaĢan Bağımsız Ġdari Otoritelere iliĢkin, literatürde üzerine konsensüs sağlanan bir tanım söz konusu değildir. Bunun altında yatan temel neden, bu kurumların gerek teorik gerekse pratik açıdan ülkeden ülkeye farklılaĢan özellikleri nedeniyle literatürde üzerinde konsensüs sağlanan bir tanım söz konusu olmadığından tanım güçlüğü yaĢanmaktadır.28

Bağımsız Ġdari Otoriteler ilk olarak ABD‟de yasamanın yürütmeye olan güvensizliği nedeniyle kurulmuĢ29

ve bu kurumlara “agency”, “agencies” genel kavramı ile ifade edilmekle birlikte, “independent agencies”, “independent regulatory agencies” terminolojisi de kullanılmakta, Ġngiltere‟de “QUANGOS” (Quasi Autonomous Non Governmental Organizations=Yarı özerk hükümet dıĢı örgütler) veya “NDPBs” (Non-Departmental Public Bodies=Hükümet dıĢı kamu örgütleri) olarak adlandırılmakta, Fransa‟da

26

KEPEK, M. (2009), age., s. 32.

27 _{ULUSOY, A. (2003), Bağımsız İdari Otoriteler, Turhan Kitabevi, s. 2, Ankara.}

28 _{SOBACI, M. Z. (2006), “Türk İdari Teşkilatındaki “Adalar”: Bağımsız İdari Otoriteler”,} AÜHFD, C.55, S. 2, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/269/2423.pdf, (12.10.2008), s 159. 29 _{ATAY, E. E. (2000), "Fransız İdare Hukukunda Bağımsız İdari Otoriteler (BİO'ler):}

“administrative; idari” sıfatı kullanılarak “Les Autorites Administrative Independants” tanımlaması kullanılmakta, diğer ülkelerde ise “autorite independante: bağımsız otorite” kavramı genellikle tercih edilmektedir.30

Mevzuatımızda Bağımsız Ġdari Otoriteleri vasıflandırmak amacıyla tek bir kavram kullanılmamaktadır. Bağımsız Ġdari Otoriteleri nitelendirmek amacıyla bunların denetimlerini düzenleyen 4743 sayılı Kanun‟da “özel kanunlarla kurulmuĢ kamu tüzel kiĢiliğini ve idari ve malî özerkliği haiz kurul, üst kurul ve bunlara bağlı kurumlar" (m. 7), 2002 Yılı Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve Düzlenmesine Dair Karar‟da "özel kanunlarla kurulmuĢ kamu tüzel kiĢiliğini, idari ve malî özerkliği haiz düzenleyici ve denetleyici kurumlar" (m.,13 ve 27/k), 2002/46 sayılı BaĢbakanlık Genelgesinde ise "kanunlarla ve kanunların verdiği yetkiye dayanılarak kurulmuĢ bulunan kurum ve kurul baĢkanlıkları" ibareleri kullanılmaktadır.31

Bunun dıĢında çeĢitli yasal düzenlemelerde de, bu nitelikteki kurumların tamamının kapsama dahil edilebilmesi için “özel kanunlarla kamu tüzel kiĢiliğini haiz olarak kurul, üst kurul, kurum, enstitü, teĢebbüs, fon ve sair adlarla kurulmuĢ olan bütün kamu kurum ve kuruluĢları…” Ģeklinde ifadelere yer verilmiĢtir.32

Ayrıca Bağımsız Ġdari Otoritelerin kuruluĢ, görev ve yetkileri yeknesak sağlamak amacıyla, “Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Hakkında Kanun Tasarısı” hazırlanmıĢ, ancak yasalaĢamamıĢtır. Bağımsız Ġdari Otoriteler mezkur Tasarıda; kanunla kurulan, kuruluĢ kanunları ile belirlenen çerçevede ekonomik ve sosyal alanlarda düzenleme, denetleme, arabuluculuk ve yönlendirme faaliyetinde bulunan, idarî ve malî özerkliği haiz, kamu tüzel kiĢiliğine sahip “düzenleyici ve denetleyici kurumlar” (m.3/a) olarak tanımlanmıĢtır. Tasarıda, “BDDK, EPDK, KĠK, RTÜK, SPK, TAPDK, TK, RK” Bağımsız Ġdari Otorite olarak sayılmıĢ,

30

M. Jean-Marie PONTIER, “Étude De Droit Comparé Sur Les Autorités Administratives Indépendantes”, Assemmblé National et Sénat, Offıce Parlementaıre D'évaluatıon De La Législation, Rapport sur Les Autorités Administratives Ġndépendantes, s. 234‟den nakil GÜZEL, O. (2007), “Bağımsız İdari Otoritelerde İdari Usul ve Yargısal

Denetim”, YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, s. 4, Ankara.

31 _{EMEK, U. (2002), Bağımsız Düzenleyici Kurumlar ve Türkiye Uygulaması, s. 150.}

TMSF‟nin ise bu kanuna tabi olduğu belirtilerek düzenleyici ve denetleyici bir kurum olarak vasıflandırılmıĢtır.33

Türk Doktrininde ise söz konusu kurumlar için idari otorite, bağımsız idari kurum, özerk kurumlar, üst kurumlar, düzenleyici kurullar ve bilge kurullar olarak adlandırıldığı görülmektedir.34

Bağımsız Ġdari Otorite niteliğindeki en eski kuruluĢ 21 Aralık 1959 tarihli yasayla kurulmuĢ olan Sigorta Murakabe Kurulu‟dur. 35

Sigorta Murakabe Kurulu özel sigorta Ģirketlerinin iĢlemlerini denetleyen bağımsız bir kuruluĢtur. 36

BĠO‟ların ülkemizdeki diğer örnekleri 1981 tarih ve 2499 sayılı Kanunla kurulan Sermaye Piyasası Kurulu,1994 tarih ve 3984 sayılı Kanunla kurulan Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, 1994 tarih ve 4054 sayılı Kanunla kurulan Rekabet Kurumu, 1999 tarih ve 4389 sayılı Kanunla kurulan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, 2000 tarih ve 2813 sayılı Kanunla kurulan Telekomünikasyon Kurumu, 2001 tarih ve 4628 sayılı Kanunla kurulan Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, 2001 tarih ve 4634 sayılı Kanunla kurulan ġeker Kurumu, 2002 tarih ve 4733 sayılı Kanunla kurulan Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü Ġçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu, 2002 tarih ve 4734 sayılı Kanunla kurulan Kamu Ġhale Kurumu‟dur.37

Bir idari birimin Bağımsız Ġdari Otorite olarak kabul edilebilmesi için kümilatif Ģartları yerine getirmesi gereklidir. Bu Ģartlar; idari yönden “bağımsız”

33 _{ALTUNDĠġ, M. Bağımsız İdari Otoritelerin Türk Hukuku’nda Ortaya Çıkardığı Sorunlar ve}

Türk Hukuku’na Etkileri, http://www.danistay.gov.tr/makale_mehmet_altundis113.htm

(12.10.2008).

34 _{ARDIYOK, ġ. (2002), Doğal Tekeller ve Düzenleyici Kurumlar, Türkiye İçin Düzenleyici}

Kurum Modeli, Rekabet Kurumu Yayınları, s. 82, Ankara.

35

AZRAK, A. Ü. (2001), "Dünyada ve Türkiye'de Bağımsız İdari Otoriteler ve İdarenin

Yeniden Yapılanması Bağlamında Bunlara İlişkin Bazı Sorunlar", Rekabet Kurumu Yayını, s.

22, Ankara. 36

AZRAK, A. Ü. (2001), age., s. 22.

37 _{SayıĢtay (2003), Özerk Kurumlar Hakkında SayıĢtay Raporu‟nda “özerk kurum” olarak ifade} edilmektedir. Bkz. Özerk Kurumlar Hakkında SayıĢtay Raporu, s. 1.

olma ve “regülasyon” iĢlevini yerine getirmedir. 38

Kümilatif Ģartlara haiz olan Kamu Ġhale Kurumu, çalıĢmamızda Bağımsız Ġdari Otorite olarak nitelendirilecektir.