Büyük Millet Meclis

16 Mart 1920’de İstanbul resmen işgal edildi. Mebusan Meclisi 18 Mart 1920 günü son toplant s n yapt ve çal› › › › ›şmalarına ara verme kararı aldı. İstanbul’un işgal edilmesi üzerine Mustafa Kemal, 19 Mart 1920 Heyet-i Temsiliye adına yayınladığı bir tamimle olağanüstü yetkilere sahip bir meclisi Ankara’da toplantıya çağırdı. Buna göre; nüfuslar na bak lmaks z n her li› › › › vadan beş kişi seçilecekti. Bunları ise belediye meclisi üyeleri ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin yerel yönetim kurulu üyeleri seçecekti. Ayr ca Meclis› -i Mebusan’dan gelecek üyeler de seçilmiş üye kabul edileceklerdi. Bu şekilde seçilenler Ankara’da toplanarak 23 Nisan 1920’de ilk Büyük Millet Meclisi toplantısını yaptılar. Bu toplantı, en yaşlı üye olan Sinop milletvekili Şerif Bey’in başkanlığında ve açılış konuşmasıyla başladı.105 Şerif Bey açılış konuşmasında “....İstanbul’un geçici olarak yabancı güçler tarafından işgal olunduğu, bütün temelleriyle halifelik makamının ve hükümet merkezinin tutsak edildiği hepinizce bilinmektedir...Bu yüce Meclisin en yaşlı üyesi olarak ve Allah’ın yardımıyla ulusumuzun tam bağımsızlığı için sorumluluğu doğrudan doğruya yüklenip kendisini yönetmeye başladığını bütün cihana duyurarak Büyük Millet Meclisi’ni açıyorum. Kutsal olarak bağlı olduğumuz bütün Müslümanların Halifesi ve Osmanlıların Padişahı Altıncı Sultan Mehmed Hazretlerinin yabancı boyunduruğundan kurtarılmasında ve saltanatın sürekli merkezi olan İstanbul’umuz ile işgal altında ve türlü kıyım ve işkence içinde maddi ve manevi bakımdan insafsızca yok edilmekte olan, zulüm görmüş bütün illerimizin kurtarılmasında bizi başarılı kılmasını Yüce Allah’tan dilerim....” diyerek vatanı ve Sultan Halifeyi düşman esaretinden kurtarmayı bir anlamda orada bulunanların görevi olduğunu belirtmiştir.106 Ancak Meclis, İstanbul Hükümetinin idaresinden memnun değildir. Siyasi olarak herkesin ortak olarak buluştukları nokta budur. Vatanın kurtarılması ana amaç olup, particilik ve özellikle “İttihatçılık”

105

R dvan AKIN, › TBMM Devleti (1920-1923), İletişim Yayınları, İstanbul, 2001, s. 48. AYDEMİR, Tek Adam C. II. s.249., Aydemir’e göre; 23 Nisan 1920 tarihi Halk Hareketi’nin Halk Devleti’ne

dönüştüğü tarihtir.

106

Demirhan Burak ÇELİK, Ulusal Kurtuluş Savaşı Döneminde Anayasal Gelişmeler ve 1921

Anayasas›, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim

reddedilmiştir. İttihatçılık reddedilmiştir ancak; bu hareketi oluşturanların geneli de İttihatçıdır.107

Mustafa Kemal Paşanın 24 Nisan 1920’de TBMM’deki konuşması; meclisin üstünlüğü, hükümet kurma zorunluluğu ve Meclis Başkanı’nın hem yasamanın hem de hükümetin başkanı olduğu şeklinde özetlenebilirdi.108 Bu bağlamda da Meclisin ilk işi hükümet teşkili olmuştur ve 25 Nisan 1920 Pazar günü toplantısında Mustafa Kemal’i Meclis Başkanı seçmiştir.109 Meclis, 29 Nisan 1920’de “H yanet› -i Vataniye Kanunu”nu kabul ederek meclisin meşruiyetine saldırıyı vatan hainliği sayacağını ve bu fiili işleyenlerin ölümle cezalandırılacağını ilan etmiştir. Yine meclis İstanbul’la haberleşmeyi kesmiş, İstanbul Hükümetinin yaptığı her işlemi yok sayan bir karar almıştır. Mayıs ayında “TBMM Hükümeti” kurulmuştur. Bu hükümetin amacı, Misak- › Milli’yi gerçekleştirmekti.110 TBMM, kuvvetler birliği ilkesini benimseyerek yasama, yürütme ve yarg erkini elinde bulunduruyordu› . Bu sisteme anayasa hukuku literatüründe “Meclis Hükümeti Sistemi” deniliyordu.

1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu kabul edilinceye kadar TBMM, çalışmalarında “Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Suret-i Teşekkülü Hakkında Heyet-i Umumiye Karar ”, Mustafa Kemal› ’in 24 Nisan 1920 tarihli takriri ve “Nisab- Müzakere Kanunu” › gibi111 anayasal hükümler içeren birtakım yasama eylemlerinde bulunmuş ve kararlar almıştır. Büyük Millet Meclisi’nin açılışından kısa bir süre sonra Anadolu’nun bütün devlet gelirlerinin Maliye Bakanlığınca yönetilmesine başlanılmış, ilk yıllık bütçe kanun tasarısı 30 Eylül 1920 günü Büyük Millet Meclisi’ne sunulmuş, Bütçe Kanunu 28 Şubat 1921 günü kabul edilmiştir.112

107

Hasan Atilla GÜNGÖR, Türkiye’nin Modernleşme Sürecinde 1921 Anayasası’nın Yeri, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2001, s.43.

108

Atatürk Araştırma Merkezi, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I-III, Türk Tarih Kurumu Bas mevi, › Ankara, 1997, s. 60-63.

109

Yunus NADİ, Birinci Büyük Millet Meclisi, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, 1998, s.54.

110

BALCIOĞLU, “Ya İstiklal Ya Ölüm”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-1, s.190-193.

111

KİLİ-GÖZÜBÜYÜK, a.g.e., s.97-98.

112

Alptekin MÜDERRİSOĞLU, Kurtuluş Savaşı Mali Kaynakları, C. 2., Kastaş Yayınları, İstanbul, 1988, s. 382-383.

Meclisi ilk ve en çok etkileyen düşünce mecliste de taraftar bulmuş olan Bolşevizmdir. Bunun sebepleri arasında Rusya’da Bolşevik İhtilali’nin yeni gerçekleşmiş olması ve antiemperyalist bir tavırla batıya karşı durması ile yine emperyalizme karşı olan Anadolu Hareketi’nin benzerliği ilk sırada sayılabilir. Bununla birlikte gerek Anadolu hareketi, gerekse Rusya, uluslar aras alanda yaln zd r ve bu › › › yalnızlık yeni Büyük Millet Meclisi Devleti ile Rusya’yı birbirine yaklaştırmıştır.113

Milli mücadeleyi kırmak amacıyla İstanbul Hükümeti’nin Anadolu insanı taraf ndan olumsuz olarak bak lan› › bolşeviklik karalaması ile propagandaya girmesi sonucu karşı hareket olarak Mustafa Kemal’in de bilgisi dahilinde olduğu söylenen İslamcı-Komünist kimlik taşıyan “Yeşil Ordu Cemiyeti” kurulmuş ve Bolşevizm ile İslam’ın çok farklı olmadığı savunulmaya başlanmıştır. Amaç, Bolşeviklikle suçlanan Anadolu Hareketi’nin korunmas d r. Ancak daha sonra Çerkez Ethem’inde bu cemiyete › › katılımı sonucu, örgütün faaliyetlerinin durdurulması ve resmi komünist partisine geçişi sağlanmış, böylece dağınık halde bulunan sol düşünce kontrol altında tutulmuştur.114

İşgalci güçlere karşı ulusal direniş hareketini başarıya ulaştıran Türkiye Büyük Millet Meclisi (1920-1923-Birinci Meclis) içinde, ulusal bağımsızlık konusunda tam bir görüş birliği olmasına rağmen, iç politikada önemli görüş ayrılıkları ortaya çıkmış, başlangıçta bir bütün olarak hareket eden Meclis, zamanla Birinci ve İkinci Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grupları olmak üzere ikiye ayrılmıştır. TBMM (Birinci Meclis); yeni seçilenler (271 kişi) ve Mebusan Meclisi kökenli (80 kişi) milletvekillerinden olmak üzere toplam üç yüz elli bir milletvekilinden oluşmaktaydı. Grup başkanlığına Mustafa Kemal’in seçildiği Birinci Gruba %75,1’i yeni seçilenlerden (196 kişi), %24,9’u da Mebusan Meclisi kökenli (65 kişi) milletvekillerinden oluşmaktaydı. TBMM’de doksan milletvekili gruba dahil edilmemişti.115 Birinci ve İkinci Grupların oluşmasından önce Mecliste gayri resmi bazı küçük gruplar bulunmaktaydı. Bunlar arasında, daha çok devrimci gençlerin oluşturduğu “İstiklal

113

GÜNGÖR, a.g.tez., s.44.

114

Necip HABLEMİTOĞLU, Milli Mücadelede Yeşil Ordu Cemiyeti, Bir Harf Yayınları, İstanbul, 2006, s. 51., GÜNGÖR, a.g.tez., s. 44-45.

115

Ahmet DEMİREL, Birinci Mecliste Muhalefet İkinci Grup, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003, s. 13, 216-224.

Grubu”, sol eğilimli milletvekillerini birleştiği “Halk Zümresi” muhafazakarların oluşturduğu “Tesanüt Grubu” ve Osmanlı reformistleri ile bazı ittihatçıların oluşturduğu “Islahat Grubu” ile “Müdafaa-i Hukuk Zümresi” en önemlileri olarak say labilir.› 116 TBMM Başkanı Mustafa Kemal, öncelikle bu gruplardan İstiklal Grubu ile çalışmayı denemiş ancak İstiklal Grubu başarılı olamadığından kendi grubunu kurma çalışmalarına başlamıştır.117