BÜTÇE VE VERGİLENDİRME

2004 yılında yürürlüğe giren “5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi Ve Kontrol Kanunu’na göre Devlet bütçesi üç parçadan oluşmaktadır: Merkezi yönetim bütçesi, Sosyal güvenlik kurumları bütçesi ve mahalli idareler bütçesi. Merkezi yönetim bütçesi de kendi içinde üçe ayrılmaktadır: genel bütçe, özel bütçe, düzenleyici ve denetleyici kurumlar bütçesi.

Merkezi yönetim bütçe istatistikleri, Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından tutulmaktadır. Burada iller düzeyinde gelirler ve giderler verilmektedir. Gelirlerin giderlere oranlanmasıyla karşılama oranı elde edilmektedir. Bu oran, illerin gelirleri giderlerini ne oranda karşıladığını göstermektedir.

Türkiye illeri arasında gelirlerinin giderlerini en çok karşılayan il Kocaeli olmuştur. 2015 yılı verilerine göre Kocaeli, 4,7 milyar TL’lik giderine karşılık 50,3 milyar TL gelir sağlamıştır. Kocaeli her bir birimlik gidere karşılık 10,5 birimlik gelir sağlamıştır. Kocaeli’nin ardından 7,8 birimlik gelirle İstanbul ikinci, 4,2 birimlik gelirle İzmir üçüncü sırada yer almıştır.

2015 yılında Konya’da yapılan 6,1 milyar TL’lik gidere karşılık 3,4 milyar TL’lik gelir sağlanmıştır.

Konya’da her bir birimlik gidere karşılık 0,6 birim gelir sağlanmıştır.

Merkezi yönetim bütçesi açısından Türkiye sıralamasında en az katkısı olan iller ise; Hakkari, Şırnak, Tunceli, Mardin ve Van olarak sıralanmaktadır.

Devlet Bütçesi

91 Merkezi Yönetim Bütçesi (Bin TL, 2015)

S. İl Gelir Gider Karşılama Oranı

Kaynak: Maliye Bakanlığı, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü

Konya’nın merkezi yönetim bütçesi verilerine yıllara göre bakıldığında sürekli artış olduğu görülmektedir. Son beş yıla bakıldığında Konya’nın gelirleri %62, giderleri ise %81 oranında arttığı gözlemlenmektedir. Son 10 yıllık dönemde Konya’da merkezi yönetim bütçesi açısından gelirlerin giderleri karşılama oranı, 2006 yılında bu yana sürekli düşmektedir. 2006 yılında bir birimlik gidere karşılık 0,72 gelir sağlanırken 2015 yılında 0,57 gelir elde edilmiştir. Burada etkili olan faktör ise giderlerin gelirlerden daha fazla artmasıdır.

Konya’da Gelirler, Giderler ve Karşılama Oranı

Kaynak: Maliye Bakanlığı, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gelir Gider Karş. Oranı

92

Genel bütçe, devlet tüzel kişiliğine dâhil olan kamu kurumlarının bütçesini göstermektedir. Buna örnek olarak Bakanlıklar, TBMM, Emniyet Genel Müdürlüğü gibi kurumlar gösterilebilir. 2015 yılı itibariyle Konya’da genel bütçe kapsamında 3,29 milyar TL gelir elde edilmiştir. Gelirler içerisinde en yüksek payı %49’luk oranıyla gelir ve kazanç üzerinden alınan vergileri oluşturmuştur. Bunun ardından %23’lik payıyla dahilde mal ve hizmette alınan vergiler ve %7’lik payıyla mülkiyet üzerinden alınan vergiler gelmektedir.

Konya Genel Bütçe Gelirleri Dağılımı (2015)

Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü

Konya Vergi Dairesi Başkanlığı verilerine göre Konya’da tahakkuk ve tahsil edilen vergi miktarı yıllara itibariyle sürekli artış göstermesine karşılık tahakkuk eden verginin içerisindeki tahsil edilen vergi oranı sürekli olarak düşüş göstermektedir. 2003 yılında Konya’da tahakkuk eden verginin

%84,4’ü tahsil edilirken bu oran 2015 yılında %69,6’ya düşmüştür.

Konya’da Tahakkuk Eden ve Tahsil Edilen Vergiler ile Tahsilat/Tahakkuk Oranı (%)

Kaynak: Konya Vergi Dairesi Başkanlığı

Gelir-Kazanç

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Tahakkuk Tahsilat Ths./Thk (%)

93

2015 yılı itibariyle Konya vergi dairesine bağlı vergi dairelerinden toplamda; 422,5 milyon TL kurumlar vergisi, 859 milyon TL katma değer vergisi ve 20 milyon TL özel tüketim vergisi tahsil edilmiştir.

Vergi türlerine bakıldığında Konya Vergi Dairesine bağlı vergi daireleri içerisinde en fazla gelir artışı sağlayan daireler; kurumlar vergisinde Ahırlı, KDV’de Kadınhanı ve ÖTV’de ise Meram olarak sıralanmaktadır.

Vergi Dairesi Bazında Tahsil Edilen Kurumlar, KDV, ÖTV Artış Oranları (İlk 10 İlçe-%)

Kaynak: Konya Vergi Dairesi Başkanlığı

Konya Vergi Dairesi Başkanlığı verilerine göre Konya’da son üç yılda motorlu taşıtlar vergisi artış oranı tahakkuk edilen vergi miktarında daha fazladır. Tahakkuk eden MTV’nin tahsil edilen MTV’den yüksek olması tahakkuk eden MTV’nin tahsil edilme oranının düşmesine neden olmaktadır. 2013 yılında %74,9 olan MTV tahsil oranı 2015 yılında %70,6’ya gerilemiştir.

Konya’da Motorlu Taşıtlardan Alınan Vergiler

Kaynak: Konya Vergi Dairesi Başkanlığı

237.769 178.188 155.390 154.872260.349 188.931 172.401 171.927319.851 225.830 216.655 215.212

0

94

Özel tüketim vergisi ise, belirli ürünler üzerinden alınan maktu veya oransal harcama vergisidir.

ÖTV; KDV gibi malın değişiminden değil, malın ilk alıcısına teslimi sırasında doğmaktadır. ÖTV’de gelirden çok sosyal fayda düşünüldüğünden bu vergi; lüks, sağlığa zararlı ve çevreye zararlı mallara uygulanmaktadır. 2013-2015 döneminde tahakkuk eden ÖTV %39,4, tahsil edilen ÖTV ise %38,9 oranında artış göstermektedir.

Mahalli İdare Bütçesi Fazla ve Açık Veren İlk Beş İl (2015 – Milyon TL)

Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü

Türkiye’de mahalli idareler bünyesinde belediyeler, il özel idareleri ve mahalli idare birlikleri bulunmaktadır. Mahalli idareler bütçesi açısından bütçesi en çok fazla veren il 264 milyon TL ile Kocaeli olmuştur. Kocaeli’nin ardından 155 milyon TL’lik bütçe fazlası ile Antalya ikinci, 137,9 milyon TL’lik bütçe fazlasıyla Şırnak üçüncü sırada yer almaktadır.

Bütçesi açık veren illere bakıldığında ise en çok bütçesi açık veren il 680 milyon TL’lik açığıyla İstanbul olmuştur. İstanbul’un ardından 516 milyon TL’lik bütçe açığıyla İzmir ikinci, 457 milyon TL’lik bütçe açığıyla Bursa üçüncü sırada yer almaktadır. Konya ise Bursa’nın ardından 354 milyon TL’lik bütçe açığıyla Türkiye sıralamasında dördüncü sırada yerini almıştır.

Konya Valiliği Mahalli İdareler İl Müdürlüğü verilerine göre 2015 yılı itibariyle Konya’nın ilçeleri bazında bütçeleri aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. 2015 yılında Büyükşehir Belediyesinin bütçesi 2 milyar TL iken kalan tüm merkez ve taşra ilçe belediyelerinin bütçeleri 1,3 milyar TL olarak

95

Konya’da İlçeler Bazında Belediyelerin Bütçesi (2015, Milyon TL)

Kaynak: Konya Valiliği İl Mahalli İdareler Müdürlüğü

Büyükşehir Bütçesi

= 2 milyar TL Konya 31 İlçe Toplam Bütçesi

= 1,3 milyar TL

96