Bütçe İlkeleri, Hazırlanması, Kabulü ve Değiştirilmesi

Bütçeler, gelecek yılın gider ve gelir tahminlerini ayrıntılı olarak gösteren; giderlerin yapılmasına ve gelirlerin toplanmasına izin veren bir belgedir (5018 sk, 3.md; Karacal ve Öktem, 2007: 3). Merkezi yönetim bütçeleri TBMM’de görüşülerek kanun olarak kabul edilirler. Belediye bütçeleri ise en yetkili organ olan belediye meclislerinin kabul kararı ile yürürlüğe girerler.

2,6% 2,7% 2,8% 2,9% 3,0% 3,1% 3,2% 3,3% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 To pl am G id er in G SY H İ çi nd ek i Y üz de si Yıl

66

Bu bölümde bütçe ilkeleri, bütçenin hazırlanması ve kabulü, bütçe ödeneğinin kullanımı ve bütçenin değiştirilmesi incelenecektir.

2.4.1.1. Bütçe İlkeleri

Belediyelerin bütçelerini hazırlarken, uygularken ve kontrol ederken bazı ilkelere uymaları gerekmektedir. Buna göre bütçe belirlenirken, belediyenin stratejik planına, kalkınma planlarına, orta vadeli mali plan vb. temel politikalara uygun hareket edilir ve gelecek yıl ile birlikte izleyen iki yılın bütçe rakamları da belirlenir (5018 sk, 9; 13.md). Bütçelerle ilgili diğer ilkeler aşağıdaki gibidir;

- Bütçelerin hazırlanması ve uygulanmasında, ekonomik istikrar ve kalkınmayı sağlamak esastır.

- Bütçeyle verilen harcama yetkisi, kanunlara dayanan görev ve hizmetlerin yerine getirilmesi için kullanılır.

- Tüm gelir ve giderler netleştirme yapılmadan (gayri safi olarak) gösterilir. - Belirli gelirlerin belirli giderlere tahsis edilmemesi esastır.

- Bütçelerde gelir ve gider denkliğinin sağlanması esastır. Gelirlerin yetersiz olduğu yerlerde öncelikle gider bütçesinin azaltılması ya da ek gelir bulunması yoluna; buna imkân bulunamadığı durumlarda borçlanma yoluna gidilerek denklik sağlanır.

- Bütçeler, geçerli olacakları yıl başlamadan önce belediye meclisince kabul edilmedikçe veya onaylanmadıkça uygulanamaz.

- Bütçelerde, bütçeyi ilgilendirmeyen detaylara yer verilmez.

- Bütçeler kurumsal, fonksiyonel, finansal ve ekonomik sınıflandırma kurallarına uygun olarak hazırlanır ve uygulanırlar.

- Bütçe gelir ve gider tahminleri ile kesin hesaplarda açıklık, doğruluk ve malî saydamlık esas alınır.

- Kamu idarelerinin tüm gelir ve giderleri bütçelerinde gösterilir.

- Kamu hizmetleri, bütçelere konulacak ödeneklerle, mevzuatla belirlenmiş yöntem, ilke ve amaçlara uygun olarak gerçekleştirilir.

- Bütçelerde, ödenekler belirli amaçları gerçekleştirmek üzere tahsis edilirler. 2.4.1.2. Bütçenin Hazırlanması ve Kabulü

Belediyelerde bütçe hazırlığı belli bir takvime göre yapılmaktadır. Bu sürecin detayları Tablo 17’de sunulmaktadır. Bütçe takvimi 30 Haziran ile başlamakta Aralık ayı içindeki oturumlar içinde, yılbaşından önce tamamlanmaktadır.

67 Tablo 17

Belediye Bütçelerinin Hazırlık Takvimi

Sorumlu

Kişi/Birim ^{Yapılacak İş}

Son Tarih

Üst Yönetici Stratejik plana ve performans programına uygun olarak, tüm birimlere Gider Bütçesi Teklifi için çağrı yapılması

30 Haziran

Tüm Birimler

Gider bütçesi tekliflerinin Mali Hizmetler ile

koordineli çalışarak Mali Hizmetler Birimine teslim edilmesi

31 Temmuz

Mali Hizmetler Birimi

Bütçe tasarısının hazırlanarak Encümene gönderilmesi

31 Ağustos

Mali Hizmetler Birimi

Bütçe tasarısı, izleyen 2 yıl gelir-gider tahminleri, önceki yıla ait bütçe gerçekleşmeleri ve içinde bulunulan yılın (bütçe hazırlığının yapıldığı ay itibarı ile) bütçe gerçekleşmelerinin İçişleri Bakanlığı’na gönderilmesi

Eylül'ün İlk Haftası İçinde

Encümen Bütçe tasarısının görüşülerek Üst Yöneticiye karar ile verilmesi

Eylül'ün Son Haftası İçinde Üst Yönetici Bütçe tasarısının kasım ayı toplantısında görüşülmek

üzere Meclis'e sunulması

Kasım Ayının 1.Gününden Önce

Meclis Bütçe tasarısının incelenmek üzere Plan ve Bütçe Komisyonuna havale edilmesi

Kasım Ayının İlk Oturumu Plan ve

Bütçe Komisyonu

Komisyonun Bütçe Tasarısını ilgili süre içinde, görüşünü içeren bir rapor ile Meclis'e sunması

5 iş günü içinde

Meclis Kanuni süre içinde Bütçenin karara bağlanması Meclis oturumunun başladığı 20 gün içinde Kaynak: Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği 22-29. maddeleri.

Belediye başkanı bütçe hazırlık sürecinde Mali Hizmetlerden gelen taslağı değiştirilmesini isteyerek geri iade edebilir. Mali hizmetler birimi, Başkanın görüşlerine göre tekrar taslağı hazırlamak suretiyle Başkan’a sunar. Sonraki aşamalarda Encümen,

68

Plan ve Bütçe Komisyonu, bütçe cetvellerinde kendilerine ayrılan sütunlarda istedikleri değişiklikleri yapabilirler. Meclis ise istediği taslağı aynen ya da değiştirerek kabul etme hakkına sahiptir. Aralık oturumunda kabul edilen bütçe yılbaşından yürürlüğe girmektedir. Başkan, bütçeyi Encümen’e havale eder Plan ve Bütçe Komisyonu görüşü ile birlikte bütçe tasarısını

Meclis’e sunar Birimlerden teklifler

alınır

Encümen, bütçeye Kararını ekleyerek Başkana iade eder Mali Hizmetler

tarafından gelir ve gider taslak bütçeleri

denkleştirilir

Başkan tasarıyı Meclis’e sunar

Taslak Bütçe Başkanlığa sunulur

Bütçe tasarısı, Meclis tarafından Plan ve Bütçe Komisyonuna

havale edilir Bütçe Teklif Yazısı

yazılır

Meclisin kararı ile bütçe kesinleşir ve yılbaşında uygulamaya

girer

Şekil 1: Belediye Bütçe Hazırlık Süreci Kaynak: Tablo 17’den hazırlanmıştır.

2.4.1.3. Bütçe Ödeneğinin Kullanımı

Bütçe ödenekleri kullanılırken, bütçeye, bütçe ilkelerine ve mevzuata uygun harcama yapılmak zorundadır. Bu kapsamda, belediye başkanı ve harcama yetkisi verilen görevliler, gider bütçesinin yerinde harcanmasından, muhasebe yetkilileri de gelir bütçesindeki gelirlerin düzgün toplanmasından sorumludurlar (5393 sk, 61.md).

2.4.1.4. Bütçenin Değiştirilmesi

Belediye bütçeleri kabul edilip, yürürlüğe girdikten sonra yıl içinde kullanılamayacağı anlaşılan ödenekler ile ihtiyaç olan diğer ödenekler arasında aktarma yapılması mümkündür (MİBMY, 36.md).

69

Fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasındaki aktarmalar meclis kararı, fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasındaki aktarmalar encümen kararıyla, bunların dışında kalan ve ekonomik sınıflandırmanın ikinci düzeyine kadar aktarmalar ise üst yöneticinin onayı ile yapılabilmektedir. Bütçeler kabul edilirken ekonomik sınıflandırmanın üçüncü ve dördüncü düzeylerinde ödeneklerin detayına yer verilmediği için bunlar arasında aktarma onayına ihtiyaç bulunmamaktadır. Ancak aktarma yapılırken bazı kısıtlamalar bulunmaktadır;

- Personel giderleri kalemlerinden, diğer kalemlere, - Aktarma yapılmış kalemlerden,

- Yedek ödenekten aktarma yapılmış kalemlerden,

- Tamamlanmamış projeler için konulan yatırım kalemlerinden,

- Mevzuatta aktarma yapılmaması öngörülen kalemlerden aktarma yapılamamaktadır.

Bir de belediye bütçesinin yıl içinde yetersiz kalması nedeniyle ek bütçe yapılması imkânı bulunmaktadır (MİBMY, 37.md). Ek ödenek (ek bütçe) yapılırken mevcut yılın ödenek ve gelirlerine dokunulmamaktadır. Bu nedenle ek ödeneğe ayrılan paralar için yeni gelir veya borçlanma kaynağının bulunarak ek ödeneğin denkliği sağlanmalıdır. Ek ödenekler meclis kararı ile yürürlüğe konulabilirler.