3. AMPHORALAR
3.3. Ege Bölgesi Amphoraları
Benghazi LRA 2, Beltran 71, British Bi, Keay LXV, Kuzmanov XIX, Sabratha Tip 25, Peacock-Williams Class 43, Scorpan 7A, Kartaca LRA 2308olarak anılan bu tip amphoraların üretim yerleri ise tartışmalıdır. Tek bir bölgede üretilmediği kesinleşen bu tip amphoraların, Khios ve Samos’da tespit edilen atölyeler sayesinde Kuzey Ege kökenli309olduğu görüşü ortaya atılmıştır310. Ayrıca başka bir araştırmacı Ege ve Karadeniz’de bulunan merkezlerde de üretilmiş olduğunu söylemektedir311. Bu tipe ait atölyelerin Romanya’da da belirlenmesi kökeni konusunda Kuzey Ege fikrini güçlendirmiştir312. Nitekim LR 2 amphoraları üzerinde
298 Zoroğlu v.d. 2009, 38, Res. 4. 32. 299 Alpözen v.d. 1995, 96, Env. No. 2720. 300 Grace 1949, 186, Pl. 19. 8.
301 Hein et. al. 2008, 1058, fig. 5.4. 302 Şenol 2003, 42, Env. No. 51-10-91. 303 Okan 2013, 136, Env. No. 351-A, fig. 9. 304 Zemer 1977, 43, No. 35, Pl. XII, 35.
305 Kos amphoralarının kronolojik gelişimi için bk.; Grace 1979, fig. 56. 306 Monachov 1999b, 536, tab. 225. no.2.
307 Helenistik Dönem içinde üretilen Kos amphoraları için bk.; Papuci-Wladyka 1997, 47-54. 308 Peacock-Williams 1986, 182.
309 LR 2 amphoralarının kökeni hakkında daha fazla bilgi için bk.; Irimia 1968.; Tomber-Williams 1986, 46-47.;
Peacock-Williams 1986, 182.
310 Pieri 2005, 91. 311 Riley 1979.
31
yapılan kil analizlerinde, volkanik kayaçların bulunduğu Kuzey Ege ve Bodrum civarında söz konusu amphoraların üretilmiş olduğunu ortaya çıkarmıştır313. Farklı bölgelerde üretim atölyelerine rastlanılan bu tip amphoraların içinde ise tek bir ürün taşınmamıştır. Bölgelerin yerel üretimi olan malzemelerin bu amphoralar kullanılarak taşındığı düşünülmektedir. Nitekim ele geçen bazı LR 2 amphoraları üzerinde yapılan analizlerde, çam sakızı, mersin reçinesi, terebentin ve tütsü taşındığı tespit edilmiştir314. Yassı Ada batığında ele geçen benzerlerinde yapılan analizlerde ise tatlı şarap ve zeytin taşındığı belirlenmiştir315. Ayrıca şarap ve zeytinyağı da taşındığı söylenmektedir316.
LR 2 amphoraları üretildiği dönemler boyunca başta Doğu Akdeniz’deki merkezler olmak üzere Britanya, Tunus, Romanya, Anadolu kıyılarında yer alan merkezlere ve Yunanistan’a kadar dağılımı söz konusudur317. Geniş alanlara yayılım gösteren bu tip amphoraların şişkin ve küresel karınları, huni şeklinde ağızları karakteristiğini oluşturmaktadır. Sözü edilen bu tipteki amphoraları ise Pieri, form olarak 3 alt gruba ayırarak incelenmiştir318. Çalışmamızda tespit edilen LR 2 grubuna ait amphoralar da Pierinin yaptığı gruplara göre sınıflandırılmıştır. Bu kapsamda tespit edilen LR 2 amphoralarının A ve B grubuna ait varyasyonları ele geçmiştir.
3.3.1.1. LR 2A Amphorası
M.S. V. yüzyıl ortası M.S. VI. yüzyıl ortasına tarihlenen LR 2A amphorası319; Doğu Akdeniz, Karadeniz, Kartaca, İngiltere, Fransa ve Güney Fransa kıyılarında ele geçmesi, geniş bir yayılım alanına sahip olduğunu da göstermektedir320. Bir yüzyıl kadar üretimi süren bu tip amphoralar form olarak ise; dışa çekik, huni biçimli ağız kenarına, konik kısa bir boyuna, boynun gövdeye yakın bölümünden başlamak üzere omuzlara oturan oval kesitli kulplara, şişkin ve ovoidal gövdeye ve çıkıntı şeklinde kaideye sahiptir. Gövdenin bazı bölümlerinde ince yivler dikkat çekmektedir. Çalışmamızda bu tipe ait benzer amphoranın ise sadece ağız sağlam olarak korunmuş olup kulpların bir kısmı ile boynun bir kısmı kırık şekilde günümüze ulaşmıştır. Bu tip amphoraların benzerlerine bakıldığında ise Elaiussa Sebaste’de ele geçen LR 2A amphoraları M.S. V-VII. yüzyıl başlarına321, Marmaris Müzesi’nde M.S. IV. yüzyıl sonu
313 Williams 1980, 4.
314 Redulescu 1973, 206, fig.3-7. 315 Doornick 1989, 252, fig. 1. 316 Şenol 2009, 152.
317 Peacock-Williams 1986, 182, fig. 102.; Şenol 2009, 150. 318 Pieri 1998, 99-100, fig. 3.
319 Pieri 1998, 99-100.; Şenol 2003, 97.; Şenol 2009, 152.
320 Hayes 1992, 66.; Rădulescu 1973, 198ff; 1976, 107.; Riley 1981, 122.; Scorpan 1975. 321 Kızılarslanoğlu 2016, 394-395, kat. no. 106.
32
İ.S. V. yüzyıl başı322, Kekova Sualtı Araştırmalarında tespit edilen benzeri M.S. IV.- VI. yüzyıla tarihlendirilmiştir323. Çalışmamızda yer alan bu tip amphora için ise Serçe Limanı Batığında ele geçen LR 2A amphoralarına yakın benzerliğinden dolayı, M.S. V. yüzyıl ortası ile M.S. VI. yüzyıl başları arasındaki tarihler önerilmektedir324(Kat. No: 12 - Fig. 20).
3.3.1.2. LR 2B Amphorası
Form olarak; dışa çekik, kısa, huni biçimli ağız kenarı, konik uzun bir boyun, ağız kenarının altından başlayarak omuzlara oturan oval kesitli kulplara, şişkin ve ovoid gövdeye ve çıkıntılı bir kaideye sahiptir. Kupların omuzlar ile birleştiği hiza dâhil olmak üzere, kaideye kadar ince yivler bulunmaktadır. Çalışmamızda yer alan LR 2B tipi amphoranın; ağız, boyun ve kulplar günümüze kadar koruna gelmiş olup gövde kısmı kırık şekilde tespit edilmiştir325. LR 2B amphorasının benzerleri Pieri tarafından, M.S. VI. yüzyıla326, Tarragone’de M.S. VI. yüzyıla327, Torre de Audiencia ve Villa Romana’da M.S. VI. yüzyılın ikinci yarısına328, Kekova sualtı araştırmalarında M.S. VI.- VII. yüzyıla tarihlendirilmiştir329. Çalışmamızda yer alan LR 2B amphorası ise Tomis’te ele geçen yakın benzerinden dolayı, M.S. VI.-VII. yüzyıl önerilmektedir330(Kat. No: 13 - Fig. 21).
3.3.2. LR 3 Amphorası331
Literatürde birden fazla isim ile anılan LR 3 amphoraları iki farklı form olarak karşımıza çıkmaktadır. A ve B olarak iki ana gruba ayrılmış olan LR 3 amphoralarının A grubu için M.S. I. yüzyıl sonu ile M.S. geç IV. yüzyıl, çift kulpa sahip B grubu için ise M.S. V. – VI. yüzyıllar arası önerilmiştir332. LR 3 formu üzerinde 2005 yılında çalışmalar yapan Pieri ise M.S. IV. – VII. yüzyıl arasında belirlenen değişimleri göze alarak, söz konusu amphoraları 4 farklı tipe ayırmıştır333. LR 3 amphoraları, İnce uzun bir boyun, asimetrik olarak yerleştirilmiş iki kulp ve
322 Şenol 2003, 97, Env. No. 40-10-91.
323 Aslan 2015a, 355, Kat. no. 20. fig. 2.20, 4.20.
324 Adamsheck 1979, Pl. 26- RC 14; Riley 1979, Fig. 349; Riley 1980, 122, Fig. 3- 2; Riley 1982, Fig. 3- 2; Keay 1984
Type LXV, Fig. 165- 1, 166- 8; Peacock - Williams 1986, 182- 184; Bonifay - Villedieu 1989, 24, Fig. 5- 3; Hayes 1992, Fig. 22, 10; Opait 1996, Pl. 8, 1; Sazanov 2000, Fig. 3- 1, 2, 11; Sazanov 2014, Fig. 3, 38; Gerousi 2014, Fig. 5, 7- f; Zachariadis 2014, Fig. 8.; Ayrıca formlar için daha fazla bilgi için bk.; Sciallano-Sibella 1991, 101.; Serçe Limanı Batığında ele geçen LR 2A amphoraları için bk.; Doorninck 1989, 248-251, fig. 1.1.
325 Kökeni, üretim atölyeleri, dağılımı ve taşıdığı ürünler için bk. LR 2 Amphoraları bölümü. 326 Pieri 1998, 100 fig. 3, LRA 2B.
327 Sciallano-Sibella 1991, 101. 328 Keay 1984, 354-356 fig. 165.
329 Aslan 2015a, 338-339 kat. no. 21 fig. 2.21-4.21.
330 Rădulescu 1973, 198-200 fig.7.; Ayrıca bk.; Scorpan 1975, Type A.; Riley 1981, 122.
331 Bilinen diğer isimleri; Kuzmanov VIII, Scorpan V, Carthage LR 3, Augst 55, Ballana 13 a, Benghazi LR 10; Keay
LIV Bis, Peacock – Williams, Class 45, Riley MRA 3, Riley LRA 10, Thomas 1959, Zeest 95.
332 Peacock-Williams 1986, 188-190. 333 Pieri 2005, 94-105, levha; 106 c, 107 a.
33
ovoid formlu gövdeye sahip olduğu anlaşılmaktadır. Üretim yerleri üzerine yapılan ilk çalışmalarda kesin bir sonuç alınamamış olup, Ephesos çevresinde bulunan atölye atıklarında, M.Ö. I. yüzyıl tabakalarında yoğun olarak bulunmuştur ve köken olarak bu bölge ve çevresi önerilmiştir334. Sonraki yıllarda yapılan çalışmalar sonucunda Mısır335, İstanbul civari, Somos336, Bodrum, Tasos, Batı Anadolu, daha özele inildiğinde ise Sardis civarı önerilmiştir337. Kökeni konusunda farklı öneriler olmasına karşın kil analizleri sonucunda Batı Anadolu, özellikle Sardis civarında üretildiği kesinlik kazanmıştır338. Farklı bölgelerde ele geçen LR 3 amphoralarının üzerinde yapılan çalışmalarda ise Şarap339, zeytinyağı ve merhem taşındığı düşünülmektedir340.
LR 3 amphorasının benzerleri, Arles’de yapılan kazılarda M.S. V. yüzyıl’a tarihlenmiş olup, Nimes, Lyon, Marseille, Nice, Narbonne ve Perpignan’da da benzer amphoralar ele geçmiştir341. Thasos’ta ele geçen buluntular arasındaki LR 3 amphorası M.S. V. – VI. yüzyıl aralığına, Mısır’da Kharga Vahası’nda yapılan kazılarda M.S. V. yüzyıl sonu VI. yüzyıl başına tarihlendirilmektedir342. İzmir Agorası’nda yapılan kazılarda ele geçen LR 3 amphoraları M.S. V. ve VII. yüzyıl’a343, Saraçhane kazılarında bulunan söz konusu amphoralar M.S. VI. yüzyıl344, Sardes örnekleri M.S. V. yüzyıl345, Atina’da bulunan örnekler ise Robinson tarafından M.S. V. yüzyıl tabakası içinde değerlendirilmiştir346. Kadıkalesi/Anaia’da son dönemlerde yapılan kazılarda ise çok sayıda LR 3 amphorası ele geçmiş olup aynı kontekste bulunan, Geç Roma Dönemine ait mimari buluntular M.S. III. ve V. yüzyıla tarihlendirilmiştir347. Çalışmamızda yer alan LR 3 amphorası, buluntu itibari ile tekil durumda olması ve üzerinin yoğun kalker tabakası kaplı olmasından dolayı tam bir tarih vermek mümkün olmamaktadır. Dolayısıyla bu amphoranın benzerlerinden yola çıkılarak, özellikle Arslan Eyce Taşucu Amphora Müzesi’nde bulunan LR 3 amphorasına benzerliğinden dolayı348 M.S. V. yüzyıl tarihi önerilmektedir (Kat. No: 14 - Fig. 22).
334 Şenol 2009, 152-153; Bezeczky 2004, 87. 335 Grace, 1961, 27, fig. 67. 336 Scorpan 1977, 272. 337 Kızılarslanoğlu 2016, 220. 338 Williams 1980, 103-104. 339 Şenol 2009, 153. 340 Rothschild – Boros 1981, 79-87. 341 Bonifay-Villedieu 1989, 24, fig. 5-7. 342 Şenol 2009, 250-251. 343 Doğer 2007, pl. VIII. 344 Hayes 1992, fig.22-9. 345 Crawford 1990, fig.461. 346 Robinson 1959,112. 347 Mimaroğlu 2011, 69.
34
3.4. Marmara Ve Karadeniz Amphoraları